“Dòng Chảy” (Flow), Chìa Khóa đến Hạnh Phúc (Kỳ 1)

Điều gì tạo nên một cuộc sống tốt đẹp? Ít có câu hỏi nào mang tầm quan trọng nền tảng đối với tâm lý học tích cực hơn câu hỏi này. Nghiên cứu về “ Trạng thái dòng chảy” (Flow) đã đưa ra một câu trả lời, cung cấp sự hiểu biết về những trải nghiệm mà ở đó các cá nhân hoàn toàn sống trong khoảnh khắc thực tại. Thông qua lăng kính đầy trải nghiệm của dòng chảy, một cuộc sống tốt đẹp là cuộc sống được tạo nên bởi sự nhập tâm hoàn toàn vào những gì mà một người thực hiện.

Khái niệm “Trạng thái dòng chảy”

Các nghiên cứu và lý thuyết về “ Trạng thái dòng chảy” được nảy sinh từ nhu cầu phải hiểu được hiện tượng của các hoạt động do nội tại thúc đẩy, hay còn gọi là tự thân: hoạt động thỏa mãn trong chính nó hoặc thuộc chính nó (tự bản thân, mục tiêu cuối cùng nằm trong bản thể), không kể đến sản phẩm cuối cùng hoặc lợi ích bên ngoài của hoạt động.

Csikszentmihalyi (1975/2000) đã điều tra bản chất và điều kiện của sự tận hưởng bằng cách phỏng vấn các kỳ thủ, nhà leo núi, vũ công và những nhân vật mà sự tận hưởng được họ nhấn mạnh là lý do chính để họ theo đuổi một hoạt động. Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào các trò chơi dễ quan sát sự thỏa mãn nội tại. Thêm vào đó, họ cũng nghiên cứu hoạt động có đặc trưng công việc, ví dụ phẫu thuật.

Họ đã tạo nên được một bức tranh về các đặc điểm tổng quan của trải nghiệm tối ưu và điều kiện tiên quyết của nó và nhận ra rằng hiện tượng như được tường thuật khá giống nhau trong bối cảnh vui chơi và làm việc.

Trạng thái ở trong dòng chảy

Trạng thái “ở trong dòng chảy” là cách những người được phỏng vấn mô tả trải nghiệm chủ quan của họ khi tham gia vào các thử thách. Trải nghiệm diễn ra một cách liền mạch từ khoảnh khắc này đến khoảnh khắc khác và một người hòa vào trạng thái chủ quan với các đặc điểm sau:

• Tập trung cao độ vào công việc đang thực hiện tại thời điểm hiện tại
• Hợp nhất hành động và ý thức
• Mất đi sự tự ý thức phản chiếu (mất ý thức về bản thân như một nhân vật xã hội)
• Cảm giác rằng một người có thể kiểm soát được hành động của mình. Đó là cảm giác một người về cơ bản có thể đối phó với mọi tình huống vì anh ta biết phải làm gì cho dù điều gì xảy ra tiếp theo.
• Sự sai lệch trong trải nghiệm thời gian (điển hình là, cảm giác thời gian trôi nhanh hơn bình thường)

Khi đang trong dòng chảy, cá nhân có thể hoạt động với công suất cao nhất (theo de Charms, 1968; Deci, 1975; White, 1959).

Điều kiện của dòng chảy

Điều kiện của dòng chảy bao gồm: (1) nhận được thách thức hoặc cơ hội để mở rộng kỹ năng sẵn có (không quá lạm dụng hoặc sử dụng không đúng mức); (2) cảm nhận được mình đang tham gia vào các thách thức phù hợp với năng lực; (3) hoàn thành những mục tiêu ban đầu và nhận được các phản hồi tức thì về sự tiến triển.

Việc nhập vào dòng chảy phụ thuộc vào việc thiết lập một sự cân bằng giữa năng lực hoạt động và cơ hội hành động nhận thức được. Cân bằng này về bản chất rất mỏng manh. Nếu thử thách bắt đầu vượt quá kỹ năng, một người sẽ trở nên thận trọng sau đó là lo lắng; nếu kỹ năng vượt quá mức độ của thử thách, người đó sẽ thư giãn và sau đó cảm thấy tẻ nhạt.

Con người bước vào dòng chảy như thế nào?

Ý THỨC là một hệ thống tiến hóa phức tạp ở người, giúp chúng ta có thể lựa chọn thông tin từ khối dữ liệu khổng lồ, xử lý và lưu trữ nó. Thông tin xuất hiện trong ý thức qua quá trình đầu tư có chọn lọc của sự chú ý. Một khi đã tham dự vào quá trình này, thông tin sẽ bắt đầu trở thành nhận thức – hệ thống bao gồm tất cả các quy trình diễn ra trong ý thức, chẳng hạn như suy nghĩ, ý chí và cảm nhận về thông tin (có nghĩa là nhận thức, động lực và cảm xúc).  Hệ thống bộ nhớ sau đó lưu trữ và truy xuất thông tin. Chúng ta có thể coi trải nghiệm chủ quan là nội dung của nhận thức.

Ý thức cho chúng ta phương tiện đo lường sự kiểm soát, giúp chúng ta thoát khỏi sự phụ thuộc hoàn toàn vào mệnh lệnh của gen và văn hóa bằng cách hình tượng nó trong nhận thức, đưa ra phương án từ chối thay thế mà không cần vô hiệu hóa chúng. Do đó, ý thức có vai trò như là “chiếc cầu nối giữa các chỉ dẫn được lập trình sẵn và các hành vi thích nghi” (Csikszentmihalyi & Csikszentmihalyi, 1988, trang 21).

Các quá trình chú ý hình thành nên trải nghiệm của một người. Khả năng điều tiết sự chú ý của một người thường không được đánh giá đúng mức.  Như chúng tôi đã lưu ý, “Chú ý cái gì, chú ý như thế nào và trong bao lâu, là những lựa chọn sẽ quyết định nội dung của ý thức và bởi vậy quyết định thông tin trải nghiệm sẵn có đối với cá thể”. Do đó, William James đã đúng khi nói, “Trải nghiệm của tôi là những gì tôi lựa chọn tham gia vào. Chỉ những gì tôi nhận biết mới hình thành nên trí óc của tôi” (Csikszentmihalyi, 1978, trang 339).

Bởi vậy, sự chú ý đóng vai trò cốt yếu để bước vào và duy trì trạng thái ở trong dòng chảy. Sở thích có được trong quá khứ sẽ hướng sự chú ý đến những thử thách cụ thể. Những mục tiêu ban đầu rõ ràng, phản hồi ngay lập tức và thử thách ở mức độ có thể giải quyết được định hướng cho cá thể, theo một cách nhất quán và kết hợp sao cho sự chú ý trở nên hoàn toàn thẩm thấu vào trường kích thích do hoạt động định ra.

Khi một người hoàn toàn làm chủ được thử thách của một hoạt động, họ phát triển kỹ năng ở mức độ cao hơn, và hoạt động đó không còn mắc míu như trước nữa. Để tiếp tục trải nghiệm dòng chảy, họ phải nhận dạng và tham gia vào các thử thách phức tạp hơn ở mức độ tăng dần. Do đó, thông tin sinh học của cái tôi là nguyên tắc phát triển; mức độ thử thách tối ưu mở rộng các kỹ năng hiện có (theo Vygotsky, 1978), tạo nên một bộ năng lực hành động phức tạp hơn.

Ý nghĩa của Dòng chảy

Theo mô hình dòng chảy, trải nghiệm một dòng chảy sẽ khuyến khích một người bền bỉ theo đuổi và quay trở lại hoạt động bởi vì những phần thưởng có tính trải nghiệm mà nó mang lại, và bên cạnh đó là việc tăng cường sự phát triển kỹ năng qua thời gian. Trong một số nghiên cứu, dòng chảy được gắn liền với sự cam kết và thành tích trong suốt những năm trung học phổ thông (Carli, Delle Fave, & Massimini, 1988; Mayers, 1978; Nakamura, 1988).

Nó mở đường cho khái niệm trải nghiệm tối ưu, trả lời câu hỏi “Sống trọn vẹn, sống hoàn toàn trong thực tại là như thế nào?”. Mặc dù có vẻ rõ ràng rằng dòng chảy là một vật đệm chống lại nghịch cảnh và phòng tránh bệnh lý, nhưng đóng góp chủ yếu của nó đối với chất lượng cuộc sống nằm ở chỗ mang đến giá trị cho những trải nghiệm trong phút giây hiện tại.

———–

Người tổng hợp: Tanya Chi

Bản quyền dịch: Nhóm Cánh Diều

Nguồn tham khảo:

The Concept of Flow – Jeanne Nakamura & Mihaly Csikszentmihalyi.

The Oxford Handbook of Positive Psychology.

Share this:

• X
• Facebook

Like Loading...

Related