Đục Cây Mục Rỗng Dụ Ong Làm Tổ - VnExpress

Cánh rừng nguyên sinh Ngọc Linh rộng hàng chục nghìn ha, nằm trên địa phận hai tỉnh Kon Tum và Quảng Nam. Ở huyện Tu Mơ Rông, người Xê Đăng bao đời nay chủ yếu sống dựa vào nguồn lợi từ rừng già và trồng lúa nước. Trong đó, nghề "nuôi" ong rừng trong hốc cây mục rỗng được họ gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Khi mùa xuân bắt đầu, người dân xã Măng Ri, Ngọc Yêu, Tê Xăng mang rìu, rựa vào rừng chọn những cây già cỗi, khoét hốc rộng và sâu trong thân. Sau đó, họ dùng thanh gỗ, bùn đất bịt kín lối hang, chỉ chừa vài lỗ nhỏ cho đàn ong chui vào. Bên trong hốc hoàn toàn trống rỗng, không cần bắt ong chúa để "dụ" như cách nuôi truyền thống.

Công việc tưởng chừng đơn giản, nhưng một người phải mất cả buổi mới hoàn thành một hốc. Theo kinh nghiệm được bố truyền lại, anh A Dịp (31 tuổi, xã Măng Ri) phải chọn những hốc cây không chảy nhựa, ẩm ướt. Hốc mục rỗng xây tổ phải ở gần suối và miệng tổ ngược theo hướng suối chảy; cũng không được ở trên cao, bởi gió nhiều ong không vào.

Anh A Dịp có 15 hốc tổ ong sâu trên 50 cm, rộng và cao 40 cm nằm rải rác trong rừng sâu. Trong số này, có hơn một nửa hốc do anh tự đục, còn lại mua lại từ những cụ già trong làng và đồng nghiệp, mỗi tổ từ 500 nghìn đến một triệu đồng.

"Năm nay mất mùa nên chỉ 7 hốc có ong vào làm tổ", anh Dịp nói và cho biết, bản thân là nhân viên bảo vệ vườn sâm Ngọc Linh rộng 40 ha, mỗi ngày trên đường đi trực, thỉnh thoảng anh ghé thăm những tổ ong sắp đến ngày lấy mật. Anh tính giữa tháng này, mỗi tổ thu 2-3 lít mật ong, bán giá 500 nghìn đồng một lít. 10 năm làm nghề "nuôi" ong rừng, bình quân mỗi vụ thu 10 triệu đồng, năm nhiều nhất khoảng 15 triệu đồng.

Ngoài anh Dịp, 10 nhân viên tham gia bảo vệ vườn sâm ai cũng có ít nhất 5 hốc "nuôi" ong ở những khu vực mình quản lý. Trên thân cây đều khắc tên của chủ tổ ong, để tránh nhầm lẫn. Từ trước tới nay, chưa từng xảy ra tổ ong bị trộm vì kẻ trộm bị bắt sẽ bị làng phạt trâu, bò...

Ngày đầu tháng 5, ông A Dục (63 tuổi) thức dậy sớm lên rừng thu hoạch mật ong, với hành trang gồm gùi đựng bao nilon, cây rìu, cùng con dao đeo bên hông. Đến bìa rừng, ông men theo con suối chừng 50 m và dừng lại ở gốc cổ thụ, dùng rìu cạy miếng gỗ trên miệng hốc. Đàn ong hoảng loạn bay túa ra, bên trong ong thợ bâu chi chít ba lớp sáp vàng. Ông Dục nhẹ nhàng đưa tay vào hốc, gỡ hết sáp ong cho vào bao nilon.

Lấy tổ đầu tiên được khoảng hai lít mật, ông tiến sâu vào rừng để thu tổ kế tiếp. "Khi lấy mật tuyệt đối không đốt hoặc dùng khói, nếu làm vậy chẳng bao giờ ong nào vào hốc đó nữa", ông Dục nói. Năm nay chỉ có khoảng 20 đàn ong vào làm tổ, lượng mật cũng ít hơn so với trước.

Đầu năm nay, ông Dục vào rừng làm được 10 hốc, cộng với 40 hốc những năm trước. Cứ vào tháng 3-4, ông đi thăm ong, tháng 5-6 lấy mật. Khi còn khoẻ, có mùa ông Dục làm gần 100 bộng, thu 30-40 lít. Mấy năm gần đây, tuổi cao, không còn sức leo núi, ông bán và cho con cái những hốc ở xa, đường khó đi. Thu xong đợt này, ông tính bán hốc hoặc cho các con làm, ở nhà chăm cháu và làm lúa.

Ông Nguyễn Minh Trí, Phó chủ tịch UBND xã Măng Ri, cho biết toàn xã có hơn 500 hộ, hầu hết các hộ đều có vài tổ ong "nuôi" trên rừng kiếm thêm trang trải cuộc sống. Người làm ít thu được vài chục lít mật, nhiều đến cả trăm lít. Người dân chỉ chọn những cây mục rỗng từ trước, sau đó đục mở rộng ra, không đục cây lành lặn. Cách làm này được người dân làm từ lâu, không ảnh hưởng sự sinh trưởng của cây.

Mật ong rừng núi Ngọc Linh rất được ưa chuộng bởi ong hút nhiều loại phấn hoa rừng, mật thơm ngon, bồi bổ sức khỏe. Ngoài ra, mật ong thường làm thuốc bổ cho người lớn và trẻ em, chữa loét dạ dày và ruột, an thần, chữa nhức đầu và một số bệnh thần kinh, ho khan, viêm họng, lở miệng, vết thương bỏng...

Trần Hoá