Đừng để Tre Thành Quá Khứ

Những bụi tre làng đã gắn bó với người Việt qua hàng nghìn năm lịch sử với biết bao thăng trầm. Trong truyền thuyết Thánh Gióng, hình ảnh Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre đánh đuổi giặc Ân đã trở thành biểu tượng cho sức mạnh chiến thắng thần kỳ của dân tộc ta đối với những kẻ thù xâm lược lớn mạnh.

Ảnh minh họa.

Trải qua nhiều thời kỳ lịch sử, các lũy tre xanh đã trở thành những “pháo đài xanh” vững chắc chống quân xâm lược, chống thiên tai. Tre trở thành chiến lũy và là nguồn vật liệu để chế tạo vũ khí tấn công trong các cuộc chiến - Đất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre và đánh giặc… Tre tham gia vào trận chiến Chi Lăng, Xương Giang đời Lê, vào chiến công thần tốc mùa xuân năm Kỷ Dậu của người anh hùng áo vải Quang Trung,… Tre tầm vông dựng lên thành đồng Tổ quốc, góp phần lớn trong việc đánh đuổi quân xâm lược để đất nước giành độc lập, tự do. “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín...”

Tre xuất hiện trên khắp đất Việt, dù là đồng bằng hay miền núi. Tre góp mặt trong những làn điệu dân ca và điệu múa sạp, đồng thời cũng là một trong những chất liệu quan trọng trong việc tạo ra các nhạc khí dân tộc như: Đàn t’rưng, sáo, kèn,…Trong đời sống hàng ngày của người Việt, tre cũng có rất nhiều công dụng. Tre non làm thức ăn. Tre khô làm củi. Tre còn được dùng trong lao động sản xuất như làm mái lợp nhà, làm vật dụng quen thuộc như đũa tre, bàn ghế, giường chõng,… từ cái đòn gánh đến cái khung cửi, cái rổ, cái gáo múc nước,...Với những đưa trẻ con ở miền thôn quê, tre thành nôi êm ru giấc ngủ trưa hè, trở thành nguồn vui với những trò chơi thú vị, bổ ích như đánh chuyền với những que chắt bằng tre, chạy nhảy reo hò theo tiếng sao vi vút trên chiếc diều cũng được làm bằng tre. Không chỉ vậy, tre còn bắc cầu cho tình duyên đôi lứa: “Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng/ Tre non đủ lá đan sàng được chưa”.

Tre đi vào cuộc sống của mỗi người, đi sâu thẳm vào tâm hồn người Việt. Mỗi khi xa quê hương, lữ khách khó lòng quên được hình ảnh lũy tre làng thân thương, những nhịp cầu tre êm đềm. Như nhà văn Thép Mới đã viết trong tác phẩm Cây tre Việt Nam: “Bóng tre trùm lên âu yếm làng, xóm, thôn. Dưới bóng tre của ngàn xưa, thấp thoáng mái đình, mái chùa cổ kính. Dưới bóng tre xanh, ta gìn giữ một nền văn hóa lâu đời. Dưới bóng tre xanh, đã từ lâu đời, người nông dân Việt Nam dựng nhà, dựng cửa, vỡ ruộng, khai hoang. Tre ăn ở với người, đời đời, kiếp kiếp”.

Tre trở thành biểu tượng cho người dân Việt Nam không chỉ bởi nó gắn liền với đời sống của người dân, mà còn vì sức sống mãnh liệt và những đặc tính của tre rất giống với bản tính bản sắc của con người Việt Nam: Bình dị, chất phác, ôn hòa, nhu thuận, bền bỉ, gan góc, kiên cường,… Vì thế, “tre trông thanh cao, giản dị, chí khí như người” và con người Việt Nam “như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất”. Liệu có loài cây nào có sức sống mạnh mẽ và bất diệt hơn cây tre? Ban đầu, tre chỉ là một mầm măng nhỏ, yếu ớt rồi trưởng thành theo thời gian, trở thành cây tre đích thực, cứng cáp, dẻo dai. Loài cây “thân gầy guộc, lá mong manh” ấy cũng không kén chọn đất đai, thời tiết. Trên dải đất hình chữ S thân thuộc, “đâu đâu ta cũng có nứa tre làm bạn”. Một đặc điểm của tre luôn được ví như là con người Việt Nam cần cù, siêng năng, bám đất bám làng trong những cuộc chiến chống giặc ngoại xâm đó là rễ tre. Rễ tre thuộc loại rễ chùm, cằn cỗi nhưng bám rất chắc vào đất, để giúp tre không bị đổ trước những cơn gió dữ. Lũy tre và cổng làng như một thành lũy kiên cố, cũng như con người Việt Nam vẫn luôn đứng vững trước muôn vàn hiểm nguy.

Và nhắc đến tre, không thể không nhắc đến chiếc cầu tre thân thương. Hình ảnh “Ví dầu cầu ván đóng đinh/ Cầu tre lắt lẻo gập ghềnh khó đi” từ lâu đã in sâu vào trong tâm thức của mỗi người dân Việt Nam, trở thành một nét văn hóa độc đáo rất “riêng” của miền quê sông nước. Chiếc cầu tre bình dị, mộc mạc không chỉ nối liền hai bờ kênh rạch, mà còn nối những niềm vui giữa những người dân chất phác thật thà lại với nhau. Dẫu ngày nay, chiếc cầu tre dần dần cũng đã được thay thế bởi những chiếc cầu mới khang trang, hiện đại hơn, nhưng hình ảnh chiếc cầu tre vẫn mãi là hình ảnh thân thương nhất, một biểu tượng cho con người Việt Nam mộc mạc, nghĩa tình. Không những thế, tre còn là nguyên liệu làm các sản phẩm, dụng cụ phục vụ đời sống như rổ, rá…

Tuy nhiên, cùng với quá trình đô thị hóa, bê tông hóa, ở các làng quê hiện nay tre cũng ít đi dần. Biết đâu đấy, đến một ngày không xa, nói về tre thế hệ sau chỉ còn biết đến câu chuyện Thánh Gióng. Và do đó, để giữ hồn Việt, hơn lúc nào hết phải có chính sách bảo vệ di sản những lũy tre làng.