Friedrich Engels – Wikipedia Tiếng Việt

"Engels" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Engels (định hướng).

Friedrich Engels
Engels năm 1879
Sinh	(1820-11-28)28 tháng 11 năm 1820Barmen, Jülich-Cleves-Berg, Vương quốc Phổ(nay là Wuppertal, Đức)
Mất	5 tháng 8 năm 1895(1895-08-05) (74 tuổi)London, Anh
Đảng phái chính trị	Ủy ban thông tin cộng sản (tới năm 1847) Liên đoàn những người cộng sản (1847–1852) Hội liên hiệp công nhân quốc tế (1864–1872)
Học vị	Gymnasium zu Elberfeld(không hoàn thành)Đại học Berlin(không văn bằng)
Tác phẩm nổi bật	Tình cảnh giai cấp công nhân Anh Chống Dühring Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học Hệ tư tưởng Đức Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản
Bạn đời	Mary Burns (mất năm 1863)Lizzie Burns(cưới 1878⁠–⁠mất 1878)
Thời kỳ	Triết học thế kỷ 19
Vùng	Triết học phương Tây
Trường phái	Triết học lục địaChủ nghĩa Marx
Đối tượng chính	Triết học Kinh tế chính trị
Chữ ký

Friedrich Engels (tiếng Đức: [ˈfʁiːdʁɪçˈʔɛŋl̩s]; phiên âm tiếng Việt: Phri-đrích Ăng-ghen, 28 tháng 11 năm 1820 – 5 tháng 8 năm 1895) là một nhà tư tưởng, nhà giáo dục, nhà cách mạng, nhà lý luận chính trị, nhà triết học người Đức và là một người Cộng sản thế kỷ 19, cùng với Karl Marx đã sáng lập và phát triển chủ nghĩa Cộng sản, lãnh tụ của phong trào công nhân thế giới và Quốc tế Cộng sản 1. Ông cùng với Marx đồng tác giả của bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848). Engels cũng biên tập đồng thời xuất bản quyển II và quyển III của bộ Tư bản sau khi Marx mất.

Ngoài những công trình chung với Marx, ông còn viết những tác phẩm khoa học như: "Nguồn gốc của gia đình, sở hữu tư nhân và nhà nước", "Về lịch sử người German cổ đại", "Chống Duhring", "Biện chứng của tự nhiên",... Ngoài ra, cuốn "Tác dụng của lao động chuyển hoá vượn thành người" cũng là một công trình khoa học góp phần giải thích nguồn gốc hình thành và phát triển của loài người.

Tiểu sử

[sửa | sửa mã nguồn]

1820–1837: Tuổi thơ

[sửa | sửa mã nguồn]

Friedrich Engels chào đời ngày 28 tháng 11 năm 1820 tại Barmen, tỉnh Rhine thuộc Vương quốc Phổ (nay là Wuppertal, Đức).[1] Cha của Engels, người cũng có tên giống hệt con trai (1796–1860), là chủ quản một công xưởng sản xuất đăng ten và ruy băng lớn, kế thừa từ đời cụ cố Johann Caspar Engels (1715–1787) thông qua ông nội Caspar Engels (1753–1821).[2] Bên cạnh tư chất kinh doanh, gia tộc Engels cũng hết sức mộ đạo Pietist, một nhánh Kitô chống đối Giáo hội Công giáo và Luther giáo.[3] Thân mẫu của Engels, bà Elisabeth Francisca Mauritzia Engels (nhũ danh van Haar; 1797–1873), là con gái trong một gia đình giáo chức gốc gác Hà Lan. Bà không sùng đạo như bên họ chồng, thích đọc sách và yêu âm nhạc.[4] Sau khi cưới, vợ chồng Engels sinh được tám người con sống tới tuổi trưởng thành, trong đó Friedrich là con cả.[4]

Ngày 18 tháng 1 năm 1821, Engels được rửa tội tại Nhà thờ Tin Lành cải cách dưới sự mục kích của ông nội và bà ngoại Franciska Christina van Haar (nhũ danh Snethlage; sinh năm 1758).[5] Ông theo học một ngôi trường tôn giáo tại Barmen cho tới năm 14 tuổi,[6] sau chuyển sang gymnasium Elberfeld trong vòng 3 năm, tại đây phát triển niềm yêu thích đối với văn học Đức và nghiên cứu cổ điển châu Âu.[7] Tuy gặt hái thành tích học tập xuất sắc, Engels buộc phải ra trường sớm 1 năm, không thi vào đại học, để được huấn luyện công tác quản trị kinh doanh theo ý cha.[8]

1837–1842: Bremen, Berlin

[sửa | sửa mã nguồn]

Kể từ mùa thu năm 1837, Engels bắt đầu thực tập kinh doanh tại công ty len và bông Ermen & Engels tại Barmen. Hè năm 1838, ông theo cha đi Manchester bán lụa, rồi tạt qua London mua tơ sống.[9] Trên đường về Đức, ông lưu lại cảng thị Bremen để học hỏi một đối tác xuất khẩu của cha.[10] Trong vòng 2 năm rưỡi sống và làm việc tại đây, ông đọc Jacob Grimm, viết và xuất bản một số pam-fơ-lê chính trị.[11] Tuy được giao phó phận sự sao chép thư từ và bảo quản hồ sơ, Engels giành khá nhiều thời gian để viết thư cho gia đình và uống bia cùng bạn bè đồng nghiệp.[12] Giữa mỗi ca làm việc, ông tranh thủ đọc sách và học ngôn ngữ.[13] Ngoài ra ông tiếp tục viết thơ, chịu ảnh hưởng của các văn sĩ người Đức như Friedrich von Schiller và Johann Wolfgang von Goethe.[14] Cuối năm 1838, ông bắt đầu thử sức sáng tác nhạc, ngưỡng mộ các nhạc sĩ như Bach, Handel, Haydn, Mozart và Beethoven.[15]

Hình ảnh

[sửa | sửa mã nguồn]

• Hình của ông trên một con tem
• Bức họa về ông năm 1836
• Berlin 2010.
• Với gia đình Marx
• Tượng đài của hai người đồng chí
• Tượng của ông tại Dresden

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Carver 1989, tr. 1-2; Henderson 2013, tr. 1-2; Hunt 2010, tr. 11.
2. ^ Carver 1989, tr. 2; Henderson 2013, tr. 3.
3. ^ Carver 1989, tr. 2-3.
4. ^ a b Carver 1989, tr. 4.
5. ^ Carver 1989, tr. 3.
6. ^ Henderson 2013, tr. 6.
7. ^ Carver 1989, tr. 6.
8. ^ Carver 1989, tr. 6, 8.
9. ^ Hunt 2010, tr. 25.
10. ^ Hunt 2010, tr. 26.
11. ^ Carver 1989, tr. 12–13.
12. ^ Carver 1989, tr. 13.
13. ^ Carver 1989, tr. 15.
14. ^ Carver 1989, tr. 16–17.
15. ^ Carver 1989, tr. 18.

Thư mục

[sửa | sửa mã nguồn]

• Blackledge, Paul (2019). Friedrich Engels and Modern Social and Political Theory [Friedrich Engels và thuyết chính trị xã hội hiện đại]. Hoa Kỳ: State University of New York Press. ISBN 978-1-4384-7687-2.
• Carver, Terrell [bằng tiếng Anh] (1989). Friedrich Engels: His Life and Thought [Friedrich Engels: Cuộc đời và tư tưởng]. Hoa Kỳ: Palgrave Macmillan UK. ISBN 978-1-3492-0403-8.
• Carver, Terrell (2020). Engels Before Marx [Engels trước Marx]. Đức: Springer International Publishing. ISBN 978-3-0304-2371-1.
• Carver, Terrell; Steger, Manfred B., biên tập (1999). Engels After Marx [Engels sau Marx]. Anh: Nhà xuất bản Đại học Manchester. ISBN 978-0-7190-5652-9.
• Ceplair, Larry (2020). Revolutionary Pairs: Marx and Engels, Lenin and Trotsky, Gandhi and Nehru, Mao and Zhou, Castro and Guevara [Các cặp bài trùng cách mạng: Marx và Engels. Lenin và Trotsky, Gandhi và Nehru, Mao và Chu, Castro và Guevara]. Hoa Kỳ: Nhà xuất bản Đại học Kentucky. ISBN 978-0-8131-7945-2.
• Henderson, W.O. (2013). Friedrich Engels: Young Revolutionary [Friedrich Engels: Nhà cách mạng trẻ]. Oxon và New York: Taylor & Francis. ISBN 9781136234453.
• Hunt, Tristram (2010). Marx's General: The Revolutionary Life of Friedrich Engels [Tướng quân của Marx: Cuộc đời cách mạng của Friedrich Engels]. Oxon và New York: Henry Holt and Company. ISBN 978-1-4299-8355-6.
• Illner, Eberhard; Frambach, Hans A.; Koubek, Norbert, biên tập (2022). The Life, Work and Legacy of Friedrich Engels: Emerging from Marx's Shadow [Cuộc đời, công trình và di sản của Friedrich Engels: Thoát khỏi cái bóng của Marx]. Anh: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-3502-7270-5.
  • Herres, Jürgen. "'My Immortal Works': Friedrich Engels as a Journalist and Publicist" ['Những tác phẩm bất hủ của tôi': Friedrich Engels trong vai ký giả nhà báo]. Trong Illner, Frambach & Koubek (2022), tr. 7–26.
  • Möser, Kurt. "'The General' as Admiral: Friedrich Engels and the Naval Warfare Debate" . Trong Illner, Frambach & Koubek (2022), tr. 85–100.
• Liedman, Sven-Eric [bằng tiếng Anh] (2022). The Game of Contradictions: The Philosophy of Friedrich Engels and Nineteenth Century Science [Trò chơi mâu thuẫn: Triết học của Friedrich Engels và khoa học thế kỷ thứ 19]. Hà Lan: Brill. ISBN 978-9-0045-2879-6.
• Nimtz Jr., August H. (2000). Marx and Engels: Their Contribution to the Democratic Breakthrough [Marx và Engels: Đóng góp của họ đối với đột phá dân chủ]. Hoa Kỳ: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-9292-5.
• Rapic, Smail; Carver, Terrell, biên tập (2022). Friedrich Engels for the 21st Century: Reflections and Revaluations [Friedrich Engels cho thế kỷ thứ 21: Phản tư và đánh giá lại]. Đức: Palgrave Macmillian. ISBN 978-3-030-97138-0.
  • Rapic, Smail. "Chapter 4: Was Engels a Dialectical Materialist?" . Trong Rapic & Carver (2022), tr. 71–88.
• Saito, Kohei, biên tập (2021). Reexamining Engels's Legacy in the 21st Century [Nghiệm lại di sản của Engels trong thế kỷ 21]. Đức: Springer International Publishing. ISBN 978-3-0305-5211-4.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]

• Spartacus article on Engels Lưu trữ ngày 3 tháng 4 năm 2007 tại Wayback Machine
• The Marx & Engels Internet Archive tại Marxists Internet Archive.
• Marx/Engels Biographical Archive
• Marx and Engels in their native German language
• Các tác phẩm của Friedrich Engels tại Dự án Gutenberg
• Libcom.org/library Frederick Engels archive Lưu trữ ngày 10 tháng 4 năm 2014 tại Wayback Machine
• The Legend of Marx, or "Engels the founder" Lưu trữ ngày 6 tháng 6 năm 2013 tại Wayback Machine by Maximilien Rubel

x t s Các tác phẩm của Karl Marx và Friedrich Engels
Marx	Das Kapital Das Kapital, Tập I (1867) Das Kapital, Tập II (1885, xuất bản sau khi mất) Das Kapital, Tập III (1894, xuất bản sau khi mất) Tác phẩm khác Skorpion und Felix (1837) Oulanem (1839) Sự khác nhau giữa triết học tự nhiên của Democritos và triết học tự nhiên của Epicurus (1841) "Tuyên ngôn triết học về trường phái luật khoa lịch sử" (1842) Phê phán triết học pháp quyền của Hegel (1843, xuất bản năm 1927) "Về vấn đề Do Thái" (1843) "Ghi chú về James Mill" (1844) Các bản thảo kinh tế và triết học 1844 (1844, xuất bản năm 1932) "Luận cương về Feuerbach" (1845, xuất bản năm 1888) Sự khốn cùng của triết học (1847) "Lao động làm thuê và tư bản" (1847) Đấu tranh giai cấp ở Pháp, 1848–1850 (1850) Ngày 18 tháng sương mù của Louis Bonaparte (1852) Grundrisse (1857, xuất bản năm 1939) Đóng góp phê bình kinh tế chính trị (1859) Các lý thuyết giá trị thặng dư (ba tập, 1862) "Tiền lương, giá cả và lợi nhuận" (1865) "Cuộc thảm sát ở Bỉ" (1869) "Nội chiến ở Pháp" (1871) Phê phán cương lĩnh Gotha (1875) Các bản thảo toán học của Karl Marx (1968) Ghi chú của Marx về lịch sử công nghệ
Marx & Engels	Gia đình thần thánh (1844) Hệ tư tưởng Đức (1845, xuất bản năm 1932) Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848) Nội chiến ở Hoa Kỳ (1861)
Engels	Tình cảnh giai cấp công nhân Anh (1845) Những nguyên tắc của chủ nghĩa cộng sản (1847) Chiến tranh nông dân ở Đức (1850) "Tác dụng của lao động trong quá trình chuyển biến từ vượn thành người" (1876) Chống Dühring (1878) Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội từ không tưởng đến khoa học (1880) Biện chứng của tự nhiên (1883) Nguồn gốc gia đình, chế độ tư hữu và nhà nước (1884) Ludwig Feuerbach và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức (1886) Một đóng góp vào sử học Kitô giáo sơ khởi (1894) Cách mạng và phản cách mạng ở Pháp (1896, xuất bản sau khi mất)
Tuyển tập	Marx/Engels Collected Works (1975–2004) Marx-Engels-Gesamtausgabe (1975–nay) Karl Marx Library (1971–1977)

Cổng thông tinTruy cập cổng thông tin liên quan	Cổng thông tin Tiểu sử Cổng thông tin Chủ nghĩa cộng sản Cổng thông tin Chính trị Cổng thông tin Đức
Tìm hiểu thêm tại cácDự án liên quan Wikipedia	Tư liệu đa phương tiệntrên Commons Tin tứctrên Wikinews Trích dẫntrên Wikiquote Văn thư gốctrên Wikisource Dữ liệutrên Wikidata

Cơ sở dữ liệu tiêu đề chuẩn
Quốc tế	ISNI VIAF GND FAST WorldCat
Quốc gia	Hoa Kỳ Pháp BnF data Nhật Bản Ý Úc Cộng hòa Séc Tây Ban Nha Bồ Đào Nha Hà Lan Na Uy Latvia Croatia Chile Greece Argentina Hàn Quốc Thụy Điển Ba Lan Vatican Israel Phần Lan Catalunya Bỉ
Học thuật	CiNii Scopus zbMATH
Nghệ sĩ	ULAN MusicBrainz KulturNav FID
Nhân vật	Trove Deutsche Biographie DDB
Khác	IdRef Từ điển lịch sử Thụy Sĩ SNAC Yale LUX