Getir Kanuna Aykırı Bir Işlem Yaptığını Kabul Ediyor - Evrensel

Deniz İPEKİş Güvenliği Uzmanı

Konya’da verdiği sokak röportajında günde 14 saat çalıştığını belirterek çalışma ve yaşam koşullarından şikayet eden ‘Getir kuryesi’ işten atıldı. “Getir” markalı montu giyen, “Getir” marka kaskı takan ve “Getir” markasına ait mor renk bir motor süren kurye için Getir’den yapılan açıklamada, “Bu kişi esnaf kurye olarak kendi hesabına Vigo şirketi ile çalışmaktaydı. Kurye bahsi geçen açıklamaları 1.5 ay önce yapmıştır ve bununla ilgili herhangi bir yaptırıma uğramamıştır. Vigo şirketinden aldığımız bilgiye göre iş disiplini ile ilgili başka sebeplerle sözleşmesi sonlandırılmıştır” denildi. Bu açıklamayla “Getir” esnaf kurye çalışma yöntemiyle asıl işi, alt işverene deviredilemeyecek olan bir işi Vigo şirketine devrederek İş Kanunu’na aykırı bir işlem tesis ederek hileli bir iş yaptığını da kabul ediyor.

BİZ İŞÇİLER NEDEN EVDE KALAMIYORUZ?

“Getir” logolu ekipmanlarıyla röportaj veren kurye, ekonominin berbat olduğunu vurgulayıp şunları söylemişti: “Leş gibi ekonomi. Günde 14 saat çalışıyorum. Neden, para yok. 14 saat çalışmasam asgari ücret alacağım. Sosyal hayatım olmuyor. Eve gidiyorum uyuyorum, geliyorum çalışıyorum, eve gidiyorum uyuyorum… Annemin babamın yüzünü göremiyorum. Robot ne! Bir gayem yok. Şurada bir yerde araba çarpsın bana, öleyim, samimi söylüyorum, ‘Niye öldüm, dur yaşayacaktım’ demem yani, vallahi de demem. Bir kız arkadaşım vardı, o da bitti gitti. Ben bunun için mi geldim dünyaya, çalışmak için mi sadece? ‘Ekonomi iyi’ diye kimse birbirini kandırmasın. Ekonomi berbat, leş gibi ekonomi. Bitik ekonomi…”

“Hayat eve sığar” ama motokuryeler, kovid-19 pandemisi başladığından bu yana, işlerin aksamaması, kâr oranlarının düşmemesi, sermaye birikim süreçlerinde kesinti yaşanmaması için onlar hep sokaktaydı.“Biz işçiler neden evde kalamıyoruz” sorusunun cevabını ararken, Konya’da sokak röportajı veren kurye arkadaşın adını aradım, adı internetteki hiçbir haber kaynağında geçmiyor. Kurye arkadaşın adı Ricky olsa peki?

ÜZGÜNÜZ, SİZE ULAŞAMADIK

İşçi sınıfının koşullarını ustalıkla sergileyen yönetmen Ken Loach’ın yönettiği, “Sorry we missed you” (Türkçe ismiyle “Üzgünüz, size ulaşamadık”) filmi, 2008 yılında başlayan Mortgage krizinin ardından işsiz kalan Ricky Turner’ın ailesinin dramını ve yoksullukla mücadelesini beyaz perdeye getiriyordu. İngiltere Newcastle’da yaşayan Ricky, birçok işte çalıştıktan sonra bir kargo dağıtım şirketinde kendi hesabına çalışmak için başvuruda bulunuyor. Yaptığı iş görüşmesinde şirket yetkilisi; “Biz seni işe almıyoruz, sen bize katılıyorsun”, “Bizim için değil, bizle çalışıyorsun”, “Bizim için araç kullanmıyorsun, ama hizmet ediyorsun”, “İşe alım sözleşmesi yok”, “Maaş yok, ama ücret var”, “Mesai yok, sadece müsait olacaksın”, “Kendi dağıtım işini kurmuş olacaksın” gibi çalışma yönetemini anlatıyor. Şirket, işveren kimliğinden tamamıyla feragat ediyor, kimin kime çalıştığı sanki muğlaklaşıyor. Ricky, eşinin aracını satarak peşinat yapıyor, kredi borcuyla birlikte dağıtım aracını satın alıyor. Araç kendisinin olmasına rağmen, Ricky zamanla yeni çalışma formunun kişiliği üzerindeki etkilerini derinden hissetmeye başlıyor. “Kara kutu” ismi verilen barkod tarayıcı takip cihazıyla sürekli olarak denetim altında tutulan Ricky, en basit insani etkinlikleri dahi yerine getirmekte zorlanıyor. Ailesiyle olan ilişkisi sıkıntıya giriyor. Çocuğu için izin bile alamıyor. Şirketle kurduğu sözleşme, Ricky’nin üzerinde sürekli olarak baskıyı artırıyor. Bir gün gasba maruz kalan Ricky, eşiyle birlikte hastaneye gittiğinde dahi şirket yetkilisi, kendisini telefonla arayarak zararın tazmini konusunu açıyor. Şirket yetkilisinin Ricky’nin yaptığı işin kendi işi olduğunu belirtmesi üzerine, Ricky’nin eşi Abby telefonu alarak “Nasıl kendi işi olabiliyor? Senin için günde 14 saat, haftada 6 gün çalışıyor. O sana çalışıyor. Nasıl kendi işi olabilir? Bundan paçayı nasıl sıyıracaksın?​” yorumlarını yapıyor. Kısacası filmde kendi hesabına çalışan kuryelerin yaşadığı denetim pratikleri ve çalışmanın dönüşümü tüm yalınlığıyla sergilenmişti. Ayrıca sağlık sisteminin piyasalaşması nedeniyle yaşanan sorunlar, toplumsal dönüşümler çerçevesinde yaşanan kuşak çatışmaları ve küresel kapitalizmin birey üzerinde yarattığı tahribatlar ustalıkla işlenmişti.

ESNAF KURYE ÇALIŞMA MODELİ

Kapitalizm taşımacılığa zaruri bir biçimde ihtiyaç duymakla birlikte, taşımacılık sektöründe çalışan emekçilerin artı emeğine el koyarak sermaye birikimini arttırmak ve sürekliliğini sağlamak adına yeni iş modellerine yöneliyor. Emek maliyetlerini ucuzlatma arayışlarının geldiği noktada esnaf kurye modeli karşımıza çıkıyor. Gerek çok uluslu gerekse yerli şirketler, geleneksel işçi-işveren ilişkisi kalıplarının dışına çıkarak yeni bir model üzerinde yoğunlaşıyor. Kendi hesabına çalışmanın teşviki aracılığıyla işveren olmanın getireceği tüm yükümlülüklerden sıyrılmayı hedefliyor.

ALT İŞVEREN OLARAK DEĞERLENDİRMEK MÜMKÜN DEĞİL

Esnaf kuryeleri, iş hukuku açısından alt işveren olarak değerlendirmek mümkün değildir. Alt işveren olarak tanımlamanın koşulları, kanunda açık bir biçimde belirtilmiştir. Asıl işverenin işveren niteliğinde olması, alt işveren işçilerinin yardımcı işlerde veya uzmanlık gerektiren bir işte çalıştırılması, alt işverenin işinin asıl işverene bağımlı ve sürekli olması, alt işveren işçilerinin sadece asıl işveren işyerinde çalışması. Tüm bu koşulları sağlaması halinde kurulan sözleşme ilişkisi alt işverenlik olarak tanımlanmakta.

ALT İŞVEREN-ASIL İŞVEREN İLİŞKİSİ HİLELİ

Kanun maddesinde yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde alt işveren ilişkisinin kurulabilmesi için gerekli unsurlar sayılırken “ve” ifadesinin kullanılması, tüm koşulların aynı anda taşınması gerektiğini açıkça gösteriyor. Madde hükmünden asli işler veya yardımcı işler dışında iş alan işverenin alt işveren olarak nitelendirilemeyeceği de açıkça anlaşılıyor. Alt işveren olarak tanımlanma koşulu işyerinin gerekleri ve teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektirme unsurlarıyla sınırlandırılmakta. Kargo taşımacılığı sektöründe faaliyet gösteren bir şirketin asıl işleri; gönderiyi teslim alma, kontrol ve yükleme, dağıtım. İşverenlerin asıl işlerinden bir bölümünü alt işverene yaptırması, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektirmeye dayanmalıdır ve işçilerin sadece bu işyerlerinde çalıştırılması gerekiyor. Ancak asıl işlerin tamamının alt işverene devredilmesi gibi bir sonuç, kurulması muhtemel olan alt işveren-asıl işveren ilişkisinin muvazaalı (hileli) olduğu sonucunu doğuracaktır. Dolayısıyla esnaf kurye şirketlerinin işçi istihdam edilmesi durumunda kurulacak olan sözleşmenin niteliği konusunda bir belirsizlik söz konusudur. Böyle bir durumda, işçilerin asıl işveren işçisi olarak istihdam edilmeleri gerekmektedir. Nitekim kanuni olarak alt işverene verilmesi mümkün olmayan işlerde çalıştırılan işçilerin, en baştan itibaren asıl işverenin işçileri olarak işlem görmesi icap etmektedir (4857 s.İşK. md.2/7). Yargıtay 9. Hukuk Dairesi de 2017/4555 sayılı kararında, bu hükmün kamu/özel veya farklı ayrımlara tabi tutularak yorumlanmasının eşitlik ilkesine aykırı olacağını vurgulamaktadır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi başka bir kararında da asıl işveren-alt işveren ilişkisi aracılığıyla işçi temininin gizlenmesini muvazaalı işlem olarak tespit etmektedir. İlgili kararda açık bir biçimde alt işverenin belirli bir uzmanlığa, organizasyona ve hukuksal bağımsızlığa sahip olmasının gerektiği vurgulanıyor. Getir firmasının açıklamasındaki “Bu bizim işçimiz değil” açıklaması hileli olarak tesis edilmiş hukuki işlemdir. Esnaf kurye çalışma yöntemiyle asıl işi, alt işverene devredilemeyecek olan bir işi Vigo şirketine devri “Getir” firmasını asıl işveren olmaktan alıkoymaz.

‘KORKMAYIN’

Son söz yerli kurye Ricky’den: “Demem o ki, benim elim ayağım tutuyor, başka yerden de kazanırım paramı. Ama korkmayalım arkadaşlar, korktuk diye zaten bu haldeyiz. Şöyle düşünmeyin ‘Bak çocuk konuştu çocuğu işinden ettiler.’ Konuşun abi korkmayın!”

Sokak röportajında "Ekonomi berbat" diyen Getir kuryesinin sözleşmesi sonlandırıldı