“GIA ĐỊNH BÁO” - Tờ Báo Chữ Quốc Ngữ đầu Tiên ở Việt Nam

Một bức thư ngày 9-5-1865 của Thống đốc Chỉ huy trưởng Nam kỳ gửi Tổng trưởng Hải quân và Thuộc địa Pháp viết: “Số đầu tiên của tờ Gia Định Báo được in bằng chữ Annam, theo chữ La tinh phát hành vào ngày 15 tháng 4 vừa qua”. Để ra được một tờ báo bằng tiếng Việt, chính quyền Pháp ở Nam kỳ phải đặt làm những chữ in quốc ngữ ở tận bên Pháp. Công việc này mất hai năm, hoàn tất vào tháng 1 năm 1864. Người đầu tiên quản lý, tổ chức in ấn, phát hành tờ báo này là một người Pháp tên Ernest Potteau. Ngày 16-9-1869, Trương Vĩnh Ký (1837-1898, quê Vĩnh Long) được giao đảm nhiệm quản lý Gia Định Báo và Huỳnh Tịnh Của (1834-1907), quê Bà Rịa) làm chủ bút. Số cũ nhất tờ Gia Định Báo hiện có ở Việt Nam còn lưu trữ tại Thư viện Quốc gia Sài Gòn đề tháng 6-1880, xuất bản năm thứ 16. Tại Thư viện Trường Ngôn ngữ Phương Đông (L’Escole Nationale des Langues Orientales Vivantes) ở Pari có số báo cũ nhất của tờ Gia Định Báo là số 4, ra ngày 15-7-1865.

Tờ Gia Định Báo có 4 trang, in trên giấy khổ 32x25. Tên báo in bằng 2 thứ chữ Hán và Việt. Nội dung báo đăng các công văn, nghị định, các tài liệu chính thức của Nhà nước (như Công báo), những tin tức trong nước, những bài nghiên cứu về lịch sử, thơ, chuyện cổ tích…Lúc đầu báo ra mỗi tháng một kỳ, trên trang đầu có ghi: “Tờ báo này mỗi tháng Tây cứ ngày rằm in ra một lần ai muốn mua cả năm phải trả 6 góc tư”. Và: “ai muốn mua thì cứ đến dinh Quan Thượng bằng những chữ Pháp Respublique Francaise, Liberté-Egalité-Fraternité”. Về sau được phát hành một tháng hai kỳ, và cuối cùng là mỗi tuần một kỳ vào ngày thứ Ba. Những số về sau, ở trang 4 thấy xuất hiện phần quảng cáo. Về hình thức trình bày, các bài báo được in chật kín và nối tiếp nhau trên những cột báo dài. Giường như những người làm Gia Định Báo chưa biết đến nghệ thuật trình bày những trang báo cho đẹp.

“Gia Định Báo” ra đời gần 150 năm trước đã góp phần cổ súy cho một lối học mới, phát triển chữ Quốc ngữ, khuyến khích dân chúng học chữ Quốc ngữ. Trong lá thư của Thống đốc Chỉ huy trưởng Nam kỳ đã dẫn ở trên còn viết: “Tờ báo này xuất bản mỗi tháng một lần sẽ là một sự hữu ích không thể chối cãi được và nó sẽ góp phần vào việc thay thế chữ của chúng ta và chữ Hán, một thứ chữ mà chỉ có một thiểu số quan lại hiểu biết mà thôi”.

(Xem thêm: Huỳnh Văn Tòng “Lịch sử báo chí Việt Nam từ khởi thủy đến năm 1945”, Pari 1974)

Trần Thị Thu Hà