Giá Trị Dinh Dưỡng Của Chùm Ruột

Mô tả cây

Chùm ruột còn gọi là tầm duột, chùm giuột, tầm ruộc, mak nhôm (Vientian). Tên khoa học Phyllanthus distichus Meull, Arg. (Phyllanthus acidus Skeels, Cicca disticha L.).

Thuộc họ Thầu dầu Euphorbiaceae. Chùm ruột là một cây nhỏ, thân nhẵn. Cành có vỏ màu xám nhạt, trên có nhiều vết sẹo của lá cũ. Cành non màu xanh nhạt nhẵn. Lá mềm, mỏng, mặt trên màu xanh nhạt, mặt dưới mày nhạt hơn, dài 4 - 5cm, rộng 18 - 20mm, phía cuống tù hay hơi tròn, đầu phiến nhọn. Hoa mọc thành xim đơm nhị lệ trên những cành gầy nhỏ, dài 6 - 15cm, tụ thành từng cụm 4 - 7 hoa trên những mấu tròn, ở kẽ những lá đã rụng. Quả nang, 4 mảnh, khi chín có màu đen nhạt, đường kính 5mm có đài hơi đồng trưởng, cuống quả dài chừng 7mm.

Thường mọc hoang và được trồng ở miền Nam để ăn quả. Có mọc và được trồng ở Lào. Tại miền Bắc (Hà Nội), một vài nhà cũng trồng làm cảnh. Còn mọc ở nhiều nơi vùng nhiệt đới châu Á (Malaysia, Ấn Độ, Indonesia, Philippines) và ở đảo Mangat. Tại miền Nam người ta thường bán những quả chưa chín để ăn sống hoặc nấu chín, vỏ quả khi đó có màu trắng vàng nhạt, trông như sáp, khía thành 4 - 6 múi, vị chua. Người ta còn dùng các bộ phận khác làm thuốc như vỏ thân, rễ, lá.

Thành phần hóa học: trong quả có 89 - 91% nước; 0,73 - 0,90% protit, 0,61 - 0,76% lipit, 5,89 - 7,29% gluxit, độ chua biểu thị bằng axít axetic chừng 1,7%. Độ tro chừng 0,52 - 0,84%. Ngoài ra còn có chừng 40mg vitamin C trong 100g quả (gần như trong bưởi và chanh). Vỏ rễ chứa saponin, axít gallic và một chất kết tinh.

Phần vỏ cây và rễ chứa nhiều độc tố nên tuyệt đối không được uống

Các bộ phận khác chưa thấy có tài liệu nghiên cứu.

Công dụng và liều dùng

Quả được dùng để ăn sống hoặc nấu canh cho mát, giải nhiệt chữa được chứng nhức đầu. Mứt chùm ruột rất dễ làm, mứt có màu đỏ tím rất hấp dẩn, khi ăn có vị chua thanh, ngọt, rất dược trẻ con và người lớn ưa thích.

Những bộ phận khác, nhân dân có dùng nhưng thường để chữa ngoài da. Lá giã với hột tiêu đắp lên những chỗ đau ở hông và ở háng

Rễ có độc tính, thường được nhân dân Malaysia dùng để xông chữa nhức đầu và ho, ở đảo Giava dùng chữa hen (với liều rất nhỏ). Tại Ấn Độ, vỏ rễ thường được dùng để đầu độc. Người bị ngộ độc nhức đầu, ngây ngất, chết với những triệu chứng đau bụng mạnh.

Chữa lở ngứa, mề đay, ghẻ loét, vết thương ngoài da: vỏ thân cây phơi khô, tán bột, chưng với dầu dừa dùng để bôi.

Mứt chùm ruột rất dễ làm

Chữa hen suyễn: lấy 6 quả chùm ruột, 2 củ hành đỏ, một nắm hạt đậu biếc, 8 quả long nhãn, rửa sạch và nghiền nhỏ. Sau đó, thêm vào 2 tách nước và đun đến cạn còn 1/3, để hơi nguội, lọc và uống với ít đường, ngày 2 lần.

Rượu vỏ chùm ruột: phơi khô vỏ thân cây, tán thành bột mịn. Rượu trắng nồng độ cao, cứ 200g bột ngâm với 1 lít rượu để trong 10 ngày là sử dụng được. Rượu ngâm vỏ thân cây nhỏ vào tai chữa thối tai tiêu mủ, bôi chữa ghẻ, loét, vết thương chảy máu ngoài da, ngậm chữa đau răng, đau họng. Nước sắc vỏ cây chùm ruột (được cô lại cho đặc) và rượu rễ cây chùm ruột chữa bệnh vảy nến. Lưu ý, cấm không được uống nước sắc cũng như rượu ngâm vỏ rễ cây chùm ruột vì rất độc, có khả năng gây chết người, nhẹ thì cũng váng vất, nhức đầu, nặng hơn sẽ đau bụng dữ dội và xấu nhất có thể tử vong. Ngoài ra, bột vỏ thân ngâm dấm còn chữa được bệnh trĩ, ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 thìa canh.

Cây chùm ruột có nhiều tác dụng là vậy nhưng phải hết sức chú ý bởi phần vỏ cây và rễ chứa nhiều độc tố nên tuyệt đối không được uống, hay tiếp xúc bằng đường miệng. Dân gian cho rằng lá chùm ruột, trái chùm ruột không thể thiếu kho ăn cá, tép nướng, nhưng tuyệt đối không ai bẻ nhánh chùm ruột làm gắp để nướng cả, vì nếu ăn phải chất nhựa trong da cây này nhẹ thì cũng choáng váng, nhức đầu, nặng hơn sẽ đau bụng dữ dội và nguy kịch đến tính mạng. Ngoài ra, những người mắc bệnh gút và sỏi thận không nên ăn chùm ruột, vì trái chứa nhiều axít oxalic.

Chùm ruột là một loài cây quen thuộc với nhiều người dân Việt Nam, thường được trồng để tạo bóng mát, làm thức ăn. Nhưng ít người biết rằng chùm ruột còn là vị thuốc trong Đông y thường được sử dụng để điều trị một số bệnh rất hiệu quả. Vậy chùm ruột có tác dụng gì?

Trái chùm ruột

Chùm ruột còn được người dân một số nơi gọi với tên gọi khác như là tầm duột, chùm giuột, tầm ruộc... Tên khoa học của cây chùm ruột là Phyllanthus acidus (L), cây thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Chùm ruột là loại cây mọc hoang và cũng thường được trồng tại Lào và nhiều nơi thuộc vùng nhiệt đới châu Á như Indonesia, Philippines, Malaysia, Ấn Độ và đảo Mangat. Ở nước ta, loài cây này được một vài nhà dân trồng làm cảnh hay trồng để ăn quả, làm mứt.

Chùm ruột là một loại cây nhỏ, thân nhẵn, có chiều cao trung bình 4 – 6m, cây cao nhất có thể đạt đến 10 m. Cành non có màu xanh nhạt, có nhiều vết sẹo của lá rụng. Rễ cây chùm ruột mọc khỏe, ăn sâu và lan rộng dưới mặt đất.

Lá cây chùm ruột mềm mỏng, dài 4 – 5cm, rộng 18 – 20mm. Mặt trên lá có màu xanh nhạt, mặt dưới là có màu nhạt hơn. Phía cuống lá hơi tù hay tua tròn, đầu phiến lá nhọt.

Hoa chùm ruột nhỏ màu đỏ, mọc thành xim dài từ 6 – 15cm tụ thành cụm hoa gồm 4 – 7 hoa trên những mấu tròn ở kẽ lá đã rụng. Hoa cái và hoa đực mọc trên cùng một cây. Hoa chùm ruột đực có đài 4 răng, 4 nhị, rời; còn hoa cái có 4 lá đài, bầu 4 ô.

Quả chùm ruột mọc thành từng chùm theo các cành non và kể cả ở cành già hoặc ngay trên thân, quả có màu từ màu xanh non đến vàng nhạt và mờ đục như sáp. Quả chùm ruột dạng nang 4 mảnh khi chín có màu vàng nhạt, đường kính khoảng 5mm, cuống quả dài khoảng 7mm. Hạt chùm ruột cứng, to, nằm ở trung tâm của quả. Mỗi một quả chỉ có một hạt.

Bộ phận làm thuốc của cây chùm ruột gồm có lá, quả, vỏ thân và rễ. Có thể thu hái lá, vỏ thân, vỏ rễ của cây chùm ruột quanh năm. Cây thường ra hoa vào tháng 3 – 5, và ra quả vào tháng 6 – 8.

Theo nghiên cứu cho thấy trong vỏ rễ cây chùm ruột có chứa saponin, tanin, acide galic, một số hợp chất triterpen như là phyllanthol, B-Amyrin và chứa nhiều acid phenol.

Quả chùm ruột có chứa 89 – 91% nước; 5,89 – 7,20% gluxit; 0,73 – 0,90% protit; 0,61 – 0,76% liptit. Độ chua chua của quả chùm ruột do có chứa acid axetic chừng 1,7%. Nước ép quả chùm ruột được dùng để giải nhiệt vì chứa đến 40mg vitamin C, nhiều chất xơ...

Theo nghiên cứu hiện đại, chùm ruột có các tác dụng sau:

• Giảm đau, kháng viêm: Chùm ruột có chứa nhiều các hợp chất chống oxy hóa có tác dụng giảm đau và kháng viêm.
• Hạ huyết áp: Theo kết quả nghiên cứu trên chuột cho thấy dịch chiết xuất từ lá cây chùm ruột hỗ trợ điều trị tăng huyết áp.
• Bảo vệ gan: Nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ lá chùm ruột còn có khả năng bảo vệ gan trước độc tính của Paracetamol do sử dụng quá liều.

Theo Y Học Cổ Truyền, các bộ phận của cây chùm ruột có tác dụng như sau:

• Công dụng của trái chùm ruột: Quả chùm ruột có vị chua ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, bổ gan, bổ máu. Trái chùm ruột giúp cải thiện chức năng gan, hỗ trợ trong điều trị bệnh xơ gan rất hiệu quả.
• Lá chùm ruột có vị chua nhẹ, có tính sát khuẩn cao, có khả năng tiêu đờm, tiêu độc.
• Rễ cây chùm ruột có tính nóng. Hạt và rễ chùm ruột có tác dụng tẩy.

Tùy thuộc vào mục đích sử dụng và từng bài thuốc mà có thể dùng chùm ruột với nhiều cách khác nhau, như là:

• Lá cây chùm ruột có thể dùng tươi dưới dạng dã nát bôi đắp ngoài da, hoặc nấu lấy nước để tắm, điều trị lở ngứa, mề đay...
• Vỏ thân cây chùm ruột thường được phơi khô, tán bột và kết hợp với nhiều nguyên liệu khác.
• Trái chùm ruột thường được ép lấy nước, dùng ở dạng nguyên trái, ngâm mứt đường hoặc làm mứt.

Một số kiêng kỵ khi sử dụng chùm ruột:

• Vỏ và rễ cây chùm ruột chứa nhiều độc tố nên tuyệt đối không được uống hoặc tiếp xúc bằng đường miệng.
• Nếu uống nước sắc hoặc rượu ngâm từ vỏ rễ cây chùm ruột sẽ có triệu chứng ngộ độc. Nhẹ thì nhức đầu, nặng thì có thể bị đau bụng dữ dội thậm chí gây tử vong.
• Người mắc bệnh gout và sỏi thận không được ăn trái chùm ruột vì nó rất giàu acid oxalic.

Trái chùm ruột có tác dụng giúp cải thiện chức năng gan

• Bài thuốc chữa đau nhức (đau lưng, chân, háng): Sử dụng lá cây chùm ruột tươi giã nát cùng hồ tiêu, đắp vào chỗ đau.
• Bài thuốc chữa lở ngứa, mề đay, ghẻ loét, vết thương ngoài da: Sử dụng bỏ thân cây chùm ruột phơi khô, tán bột, chưng với dầu dừa, dùng để bôi. Sử dụng bôi ngoài da đều đặn mỗi ngày cho đến khi hết tình trạng mề đay, ghẻ loét lở ngứa.
• Cách ngâm rượu vỏ thân cây chùm ruột: Lấy vỏ thân cây chùm ruột phơi khô, tán thành bột mịn, sau đó đem ngâm với rượu trắng nồng độ cao theo tỷ lệ 200g bột ngâm với 1 lít rượu, để trong 10 ngày là có thể sử dụng được. Đối với trường hợp đau răng, đau họng thì ngậm trong khoảng 5 – 10 phút sau đó nhổ ra, súc miệng bằng nước lọc. Đối với vết thương, lở loét ngoài da có thể dùng rượu này để bôi.

Có thể thấy trái chùm ruột có rất nhiều tác dụng trong việc điều trị bệnh lý. Tuy nhiên việc sử dụng đúng cách dược liệu này sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Do vậy, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 (phím 0 để gọi Vinmec) hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn

XEM THÊM: