Gia Vị – Wikipedia Tiếng Việt

Một phần của loạt bài về
Ẩm thực
Kỹ thuật chuẩn bị và nấu
Dụng cụ nấu • Kỹ thuật nấu • Đo lường
Thành phần và chủng loại thức ăn
Gia vị • Rau thơm • Xốt • Xúp • Nguyên liệu • Các công thức nấu • Món khai vị • Món chính • Món tráng miệng
Ẩm thực quốc gia
Việt Nam • Trung Quốc • Pháp • ÝCác nước khác
Xem thêm
Các đầu bếp nổi tiếng • Bếp • Món ăn • Sách nấu ăn
x t s

Gia vị, theo định nghĩa của các nhà khoa học và sinh học, là những loại thực phẩm, rau thơm (thường có tinh dầu) hoặc các hợp chất hóa học cho thêm vào món ăn, có thể tạo những kích thích tích cực nhất định lên cơ quan vị giác, khứu giác và thị giác đối với người ẩm thực. Gia vị làm cho thức ăn có cảm giác ngon hơn, kích thích hệ thống tiêu hóa của người ăn khiến thực phẩm dễ tiêu hoá, đồng thời có thể chế hoá theo những nguyên lý tương sinh, âm dương phối triển đối với các loại thực phẩm đặc biệt.

Có nhiều loại gia vị như: các loại mắm, muối ăn (tạo vị mặn), ớt, hạt tiêu (tạo vị cay và mùi đặc trưng), các loại rau thơm (rau húng, rau răm, hành, tỏi... được ăn kèm hoặc cho vào thực phẩm khi chế biến) v.v. và việc sử dụng gia vị thích hợp cho món ăn luôn phản ánh sự khéo léo, sự tinh tế như một nghệ thuật ẩm thực đối với người đầu bếp.

Một số loại gia vị

[sửa | sửa mã nguồn]

Gia vị có nguồn gốc thực vật

[sửa | sửa mã nguồn]

• Các loại lá: nguyệt quế, hành hoa, rau răm, hẹ, húng thơm, húng quế, cúc tần, mùi tàu, ngò, tía tô, thì là, lá chanh, lá ổi, lá đinh lăng, cần tây, tỏi tây, lá xương sông, lá lốt, lá quế, lá gấc, lá gừng, lá cúc tần, lá mơ tam thể, lá ớt, lá mắc mật, lá bưởi, kinh giới, mò om, rau mùi, hương thảo, lá me, lá dứa...
• Các loại quả: mác mật, chanh, bưởi, ớt, thảo quả, dứa xanh, chuối xanh, khế chua, quả me, quả dọc, quả sấu,...
• Các loại hạt: hạt tiêu, hạt mắc khén (Hoàng mộc hôi), hạt ngò, hạt dổi,...
• Các loại củ: sả, riềng, gừng, tỏi, hành tây, củ niễng, hành củ, nghệ, củ kiệu, bột đao...
• Các loại thực vật khác: quế chi, đại hồi, dương tiểu hồi, sa nhân, đinh hương, bột dành dành, nấm hương, nấm đông cô, nước gỗ vang, nước dừa, nước cốt dừa...
• Các loại gia vị đã được chế biến, phối trộn hỗn hợp: tương, tương đen, tương ớt, thính, mù tạt, dầu thực vật, bơ thực vật,, chao, một số loại nước sốt như sốt mayonnaise, kem lạnh, ngũ vị hương, húng lìu, bột cà ri...
• Một số loại rau muối chua, một số loại thuốc bắc (táo tàu, kỷ tử, sa nhân, sâm, cam thảo, v.v.), các loại rau ngọt như rau sắng, v.v.

Gia vị có nguồn gốc động vật

[sửa | sửa mã nguồn]

• Mắm các loại (làm từ cá, tôm, cua, cáy, rươi, tép v.v.) như mắm tôm, mắm tép, mắm tôm chua, mắm rươi, mắm cáy, mắm cua đồng, mắm bò hóc, mắm ba khía, mắm nêm...
• Các loại nước mắm làm từ cá (như cá cơm, cá thu, cá chẻm, cá đối, cá ngát v.v.)
• Tinh dầu cà cuống, long diên hương, phèo, túi mật của một số động vật, mỡ lợn, sữa, bơ động vật, dầu hào
• Một số loại thịt động vật lấy chất ngọt như sá sùng, tôm nõn
• Gia vị khác: mật ong

Gia vị lên men vi sinh

[sửa | sửa mã nguồn]

• Mẻ, dấm thanh, dấm bỗng, rượu trắng, rượu vang...

Gia vị có nguồn gốc vô cơ

[sửa | sửa mã nguồn]

• Acid citric (tạo chua, thay thế cho chanh), muối ăn, đường, mì chính, bột canh, bột ớt, đường thắng...

Sử dụng

[sửa | sửa mã nguồn]

Các loại gia vị rất quan trọng để nêm nếm, định vị món ăn hiệu quả và làm gia tăng hương vị, kích thích tiêu hóa, làm cho màu sắc món ăn sinh động, tươi nhuận hấp dẫn người thưởng thức. Một số loại gia vị thậm chí còn được sử dụng với mục đích chế hóa món ăn theo những nguyên lý tương sinh, tương khắc (như các món ăn dễ gây lạnh bụng đi kèm gia vị cay nóng). Việc phối trộn gia vị (liều lượng, tỷ lệ, loại gia vị) gắn với kinh nghiệm ẩm thực của người nội trợ, thường không có một công thức chung cho tất cả các món ăn tuy có một số món ăn thường không thể thiếu loại gia vị nào đó (như thịt chó đi kèm với mắm tôm, riềng; canh cá nấu thì là; thịt gà luộc chấm muối ớt vắt chanh và có chút lá chanh thái chỉ, trứng vịt lộn ăn kèm gừng thái chỉ và rau răm v.v.).

Khác

[sửa | sửa mã nguồn]

Đôi khi, khái niệm gia vị được sử dụng không phải trong ẩm thực mà trong một lĩnh vực khác hẳn, mặc dù nội hàm khái niệm cũng tương đương như trong ẩm thực, chẳng hạn câu nói "tăng gia vị cho tình yêu", "gia vị cho chốn phòng the" v.v.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Rau thơm
• Ngũ vị hương
• Húng lìu
• Mắc khén

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikiquote có bộ sưu tập danh ngôn về: Gia vị

• Tư liệu liên quan tới Spices tại Wikimedia Commons
• 15 loại gia vị, hương liệu giúp món ăn ngon hơn
• Những loại rau gia vị giúp chữa bệnh

x t s Các loại rau thơm và gia vị
Rau thơm Angelica Húng tây Hương nhu tía Húng quế Ocimum africanum Lá nguyệt quế Lá nguyệt quế Ấn Độ (tejpat) Boldo Mồ hôi Ngò rí Hành tăm Hẹ Cicely Ngò thơm Bolivia Rau răm Ngò gai Cải xoong Lá cà ri Thì là Dầu giun Gai dầu Hoja santa Diếp cá Bài hương Jimbu Kinh giới Tía tô xanh Oải hương Tía tô đất Sả Sim chanh Cỏ roi ngựa chanh Ngò ôm Cần núi Kinh giới ô Bạc hà Ngải cứu Mitsuba Kinh giới cay Mùi tây Hương thảo Vân hương Xô thơm Chi húng Lá sơn tiêu Tía tô Chút chít Ngải thơm Xạ hương Xa điệp thảo
Gia vị Aonori Ajwain Tiêu cá sấu Tiêu Jamaica Amchoor Tiểu hồi cần Đại hồi A nguỳ Hồ tiêu (đen/xanh/trắng) Tiêu Brazil Long não Thì là Ba Tư Bạch đậu khấu đen Quế đơn Bột cần tây Hạt cần tây Charoli Trần bì Ớt Bột ớt Cayenne Chipoclito Ớt đỏ nghiền Jalapeño New Mexico Tabasco Ớt nhà Quế Đinh hương Hạt rau mùi Tiêu thất Thì là Ai Cập Nigella sativa Elwendia persica Deulkkae Hạt thì là / Thì là Tiểu hồi hương Cỏ ca ri xanh Bồng nga truật Riềng Riềng nếp Riềng thuốc Tỏi Gừng Địa liền Golpar Tiêu thiên đường Tiêu Selim Cải ngựa Tiêu Nhật Bách xù Kokum Korarima Chanh khô Cam thảo nhẵn Màng tang Tiêu lốt Gừng xoài Nhũ hương Mahleb Mù tạc đen nâu trắng Thìa là đen Njangsa Nhục đậu khấu Bột hành tây Paprika Tiêu Peru Hạt lựu Hạt cây anh túc Radhuni Hồng Đột Quyết Saffron Sarsaparilla Sát mộc Vừng Tía tô xanh Tiêu Tứ Xuyên(huājiāo) Cây muối Me Tiêu Tasmania Đậu Tonka Nghệ Uzazi Vani Tiêu Madagascar Wasabi Yuzu Nghệ đen Thích hoàng bách Vỏ cam chanh bào
Hỗn hợp gia vị Adjika Advieh Baharat Gia vị ướp Beau Monde Barbaree Bouquet garni Buknu Chaat masala Chaunk Đường quế Nước luộc cua Bột cà ri Tương đậu Tứ Xuyên Đậu xị Duqqa Rau thơm xay nhuyễn Ngũ vị hương Garam masala Bột tỏi Muối tỏi Koch'uchang Harīsa Hawaij Rau thơm Provence Húng lìu Idli podi Gia vị Ý Gia vị ướp thịt Jerk Jamaica Khmeli suneli Tiêu chanh Mitmita Gia vị bánh pudding Gia vị ướp bít tết Montreal Gia vị pha rượu Gia vị ướp Old Bay Pancha Phutana Persillade Poluora de duch Gia vị bánh bí ngô Qâlat daqqa Quatre épices Raʾs al-ḥānūt Recado rojo Sharena sol Shichimi Tabil Tandoori masala Vadouvan Yuzukoshō Za'atar
Danh sách và các chủ đề liên quan Các loại rau thơm và gia vị Ẩm thực Úc Bangladesh Ấn Độ Pakistan Chủ đề liên quan Thảo mộc học Trung Quốc Trà thảo mộc Ướp thịt Gia vị chà xát

x t s Danh sách loại thực phẩm chế biến sẵn
Các món ăntheo xuất xứ	Châu Phi Angola Cộng hòa Trung Phi Chad Ethiopia và Eritrea Gabon Libya Morocco Nigeria Niger Togo Tunisia Tây Sahara São Tomé và Príncipe Seychelles Bắc Mỹ Mexico Hoa Kỳ Ý-Mỹ Do Thái-Mỹ New Orleans Các món ăn vùng miền Các loại đồ uống vùng miền Miền Nam Hoa Kỳ South America Argentine Brazilian Colombian Ecuadorian Paraguayan Peruvian Venezuelan Châu Á Bangladesh Myanmar Trung Quốc Bắc Kinh Tứ Xuyên Philippines Ấn Độ Iran (và Ba Tư) Indonesia Israel Nhật Bản Jordan Hàn Quốc Triều Tiên Malaysia Nepal Palestine Peranakan Singapore Thái Lan Tây Tạng Thổ Nhĩ Kỳ Uzbekistan Việt Nam Châu Âu Caucasus Anh Pháp Đức Hy Lạp Hungary Các món ăn tiêu biểu của Hungary Ireland Ý Sicily Liechtenstein Malta Na Uy Ba Lan Bồ Đào Nha Romania Nga Sámi Scotland Tây Ban Nha Ukraina Châu Đại Dương Úc Hawaii New Zealand Caribê Anguilla Cuba Jamaica Khác/Linh tinh Azerbaijan Tatar Crimea Do Thái Các món ăn quốc gia
Theo loạivà xuất xứ	Bánh mì Mỹ Anh Ấn Độ Pakistan Thụy Sĩ Phô mai Mỹ Anh Cornwall Hà Lan Anh Pháp Đức Hy Lạp Ireland Ý Ba Lan Tây Ban Nha Thụy Sĩ Gia vị Philippines Món ăn kèm khoai tây chiên Ấn Độ Indonesia Nhật Bản Pakistan Món tráng miệng và đồ ngọt Mỹ Argentina Bangladesh Brazil Anh Trung Quốc Philippines Pháp Đức Ấn Độ Indonesia Ý Nhật Bản Hàn Quốc Tteok Pakistan Ba Lan Romania Nga Tây Ban Nha Sri Lanka Đài Loan Thái Lan Thổ Nhĩ Kỳ Các món súp và hầm Trung Quốc Pháp Đức Indonesia Ý Nhật Bản Pakistan Tây Ban Nha Món ăn vặt Món ăn vặt theo quốc gia Ấn Độ Indonesia Nhật Bản Linh tinh Sandwich Mỹ Các món ăn có ý nghĩa tôn giáo Mì Indonesia Thịt Pakistan Cơm Pakistan Rau Pakistan Pudding (mặn) Mì Việt Nam Đặc sản Việt Nam
Theo loại	Theo phong cách nấu ăn Món nướng Nướng hai lần Casserole Chiên ngập dầu Hun khói Hấp Theo phong cách chế biến Nước chấm Món khô Món lên men Sản phẩm từ đậu nành Sốt thực phẩm Trang trí Nước sốt Món ăn liền Dưa chua Trái cây ngâm Món cuốn Các loại nước sốt Sốt tráng miệng Nước mắm Sốt cay Sốt ăn liền Phết lên bánh Món nhồi Bánh mì, ngũ cốc và hạt Hạnh nhân Bánh mì Món ăn từ bánh mì Bánh mì tròn Bánh mì dẹt Bánh mì nhanh Bánh cuộn Bánh mì chua Bánh mì ngọt Kiều mạch Bánh quy giòn Bánh hấp Bột chiên Món đậu Đậu gà Đậu phộng Ngô Mì Món mì Món mì xào Ramen Bánh pancake Pasta Món pasta Cơm Cơm chiên Bánh gạo Chè cơm nếp Cơm và đậu Hạt mè Bánh mì nướng Các sản phẩm từ sữa Món ăn từ bơ Món ăn từ phô mai Fondue Phô mai Phô mai ngâm muối Món ăn và thức uống từ sữa chua Trái cây và Rau củ Táo Bơ Chuối Bông cải xanh Bắp cải Cà rốt Sắn Anh đào Cà tím Tỏi Nho Chanh Dưa Hành tây Mận Khoai tây Khoai tây chiên Salad Salad Ả Rập Salad Thái Món từ đậu nành Bí và bí đỏ Dâu tây Khoai lang Đậu hũ Cà chua Cá và Hải sản Sò Cá tuyết Cua Đầu cá Cá hầm Cá chiên Cá trích Cá sống Cá hồi Tôm Sushi và sashimi Cá ngừ Các món từ thịt BBQ Thịt bò Bò xé Bít tết Thịt bê Thịt gà Thịt vịt Trứng Trứng khuấy Thịt dê Hamburger Hot dog Kebab Thịt cừu Thịt viên Nướng hỗn hợp Thịt heo Thịt xông khói Giăm bông Các loại giăm bông Xúc xích Các món từ xúc xích Súp và Món hầm Đậu Huyết Phô mai Kem Cá và hải sản Rau Đồ ngọt Bánh Kẹo Thanh sô-cô-la Phủ sô-cô-la Bánh quy Bánh quy sandwich Bánh quy bơ Tráng miệng Custard Bánh donut Bánh ngọt Bánh choux Hạt poppy Bánh pie, tart và flan Pudding Khác Cổ đại Thay thế thịt xông khói Baozi Đồ ăn vặt thương hiệu Bữa sáng Ngũ cốc Đồ uống Brunch Chifa Giáng sinh Chutney Dừa Sữa dừa Cà phê An ủi Giải rượu Khai vị Tapas Làm từ cây phong Bánh ngọt Bánh pie, tart và flan Cháo Món ăn kèm Bánh sandwich Soul Quay trên xiên Đường phố Siro Làm từ tortilla Truyền thống
Thể loại: Danh sách thực phẩm

x t s Ẩm thực Campuchia
Món ăn riêng	Bai pong moan Bay sach chruk Bò lúc lắc Thịt kho hột vịt Chha kh'nhei Tôm nhúng dừa Cháo Súp cà ri Cá Amok Cơm chiên Gỏi đu đủ Kho Mì Kola Kuyteav Num banhchok Phahut Pleah sach ko Cà tím nghiền Samlar kako Samlar machu Samlar prahal Cà ri Saraman Rau muống xào
Nước sốt, gia vị và hương liệu	Nước mắm Kroeung Prahok Mắm tôm Sốt me
Đồ ăn nhẹ, bánh ngọt	Chuối chiên Bánh tráng dừa Xôi xoài Nataing Num pav Sữa trứng bí đỏ dừa Cơm lam
Đồ uống	Bia Angkor Bia Bayon Trà xanh Rượu dừa Rượu gạo Nước mía
Thể loại: Ẩm thực Campuchia

x t s Ẩm thực Malaysia theo dân tộc
Món ăn thông thường	Malay Ambuyat Ayam bakar Ayam goreng Ayam masak kicap Ayam masak merah Asam pedas Cháo Bubur asyura Bubur kacang hijau Bubur lambuk Bubur pedas Gulai Ikan bakar Ikan goreng Kangkung belacan Ketupat Laksa Lemang Lontong Mee bandung Muar Nasi ambeng Nasi campur Nasi dagang Nasi goreng Nasi goreng pattaya Nasi kerabu Nasi lemak Nasi tumpang Nasi ulam Otak-otak Pulot tartal Roti Jala Rendang Rojak Sata Satay Satay celup Sup kambing Ulam Trung Quốc Bakkwa Bak kut teh Banmian Bean sprouts chicken Bubur pulut hitam Chai tow kway Char kway teow Char siu Chee cheong fun Chwee kueh Cơm gà Mì vịt hầm Gạo kinh tế / Gạo hỗn hợp Cá viên Hae mee Cơm gà Hải Nam Hokkien mee Kaya toast Kolo mee Loh bak Lor mee Mee pok Oyster omelette Pan mee Pao Popiah Tong sui Wonton mee Yong tau foo You char kway Yusheng Peranakan Asam laksa/Laksa lemak Bubur cha cha Cap cai Curry Mee Mee siam Nyonya Bak Chang Ấn Độ Cơm lá chuối Dalcha Puliyodarai Curd rice Chapati Cà ri đầu cá Moolie cá Dosai Idli Mee goreng Maggi goreng Mee goreng mamak Mee rebus Mamak Rojak (Rojak Klang) Murtabak Nasi biryani Nasi kandar Korma Pasembur Puri Putu mayam Roti canai Roti prata Roti tissue Naan Sup kambing Appam Payasam Upma Paniyaram Pongal Vadai Adhirasam Murukku Bajji Rasam Sambar Papadum Bản địa(Sabah và Sarawak) Bosou Hinava Linatan Linongot Manok pansoh Midin Nasi kombos Nasi laru Nasik aruk Sinalau bakas Tonokon Tuhau Umai Khác American fried rice Nasi paprik Pecal Ramly burger Roti john Soto Mee soto Tauhu goreng
Đồ ăn nhẹ	Bánh và bánh ngọt Ang Ku/Ku Bahulu Batik cake Heong peng Bánh lớp Sarawak Keropok, Cracker Amplang Lekor Rempeyek Mee Siput Muar Kuih Apam balik Bingka Borasa Cakoi Cincin Cucur Jemput-jemput Penyaram Pisang goreng Dodol Jala Jelurut Karipap Kelupis Kochi Gelang Goyang Gulung Kasturi Lapis Lidah Makmur Ondeh-ondeh Otokon Pais Pie tee Pulut inti Pulut panggang Puto Putu bambu/Putu bumbong Putu mangkuk/piring Sapit/Gulong/Kapit Seri Muka Tat/Tae
Tráng miệng	Lamban Punjung Tapai Wajid
Đồ uống	Đồ uống không cồn ABC Bandung Cendol Cincau Trà hoa cúc Trà gừng Cà phê trắng Ipoh Janda pulang Milo Milo Dinosaur Sarsi Soy milk Teh tarik Cà phê tenom Rượu Bahar Jaz Lihing Montoku Sikat Talak Tapai Tuak
Gia vị	Acar Kaya Sambal Belacan Budu Cincalok Tempoyak Taucu Tuhau
Thể loại: Ẩm thực Malaysia Danh sách các món ăn Malaysia

Cơ sở dữ liệu tiêu đề chuẩn
Quốc tế	GND
Quốc gia	Hoa Kỳ Pháp BnF data Nhật Bản Cộng hòa Séc Israel
Khác	Từ điển lịch sử Thụy Sĩ Yale LUX