Giáo án Lịch Sử 11 Bài 10: Liên Xô Xây Dựng Chủ Nghĩa Xã Hội (1921

Kiến thức cơ bản học sinh cần nắm được

* Hoạt động 1: Cá nhân

- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa tình hình nước Nga sau chiến tranh (năm 1921), tự ghi vào vở.

- Học sinh theo dõi sách giáo khoa, tự tóm tắt tình hình kinh tế, chính trị, xã hội ở Nga.

- Giáo viên mở rộng:

+ Sau 7 năm chiến tranh (1920) sản xuất công nghiệp giảm 7 lần so với 1913 (còn 1/7 so với trước chiến tranh).

+ Sản xuất nông nghiệp giảm một nửa so với trước chiến tranh (còn 1/2).

+ Lợi dụng tình hình kinh tế sa sút, một bộ phận nhân dân có thái độ bất bình với những chính sách của Nhà nước. Bọn phản động nổi dậy chống phá chính quyền. Chúng nổi loạn ở nhiều địa phương, có nơi chúng đã chiếm được chính quyền cấp huyện.

+ Chính sách cộng sản thời chiến, một chính sách hoàn toàn cần thiết và phù hợp với thời nội chiến thì trong thời bình lại trở nên không phù hợp, đối lập với lợi ích của những người nông dân, gây trở ngại đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. Nông dân muốn tự do sử dụng sản phẩm của mình, tự do trao đổi ở thị trường và tự do mua hàng công nghiệp.

- Nước Nga Xô Viết sau nội chiến khủng hoảng trầm trọng. Trước tình hình đó 3 - 1921 Đảng Bônsêvích quyết định thực hiện chính sách mới do Lênin đề xướng.

* Hoạt động 2: Cả lớp

- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa nội dung cơ bản của chính sách kinh tế mới, để thấy được sự khác nhau cơ bản giữa chính sách kinh tế mới với chính sách cộng sản thời chiến, qua đó cho thấy: tác dụng ý nghĩa của chính sách cộng sản thời chiến.

- Học sinh theo dõi sách giáo theo sự hướng dẫn của giáo viên, suy nghĩ trả lời.

- Giáo viên kết luận về nội dung cơ bản của chính sách kinh tế mới:

+ Trong nông nghiệp: Thay thế chế độ trưng thu lương thực thừa bằng thuế lương thực. Thuế lương thực nộp bằng hiện vật. Sau khi nộp đủ thuế đã quy định từ trước mùa gieo hạt, nông dân được toàn quyền sử dụng số lương thực dư thừa và được tự do bán ra thị trường.

+ Trong công nghiệp: Nhà nước tập trung khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hoá những xí nghiệp vừa và nhỏ hơn.

Kiểm soát của nhà nước, khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư vào Nga, nhà nước ngắm các ngành kinh tế, chủ chốt công nghiệp, giao thông vận tải, ngân hàng, ngoại thương.

+ Trong thương nghiệp và tiền tệ, cho phép tư nhân tự do buôn bán, trao đổi, mở các chợ, khôi phục đẩy mạnh, mối liên hệ giữa thành thị và nông thôn. 1924 nhà nước phát hành đồng lúa.

Þ Như vậy cho thấy sự khác nhau cơ bản giữa chính sách cộng sản thời chiến và chính sách kinh tế mới là:

Chính sách cộng sản thời chiến do nhà nước nắm độc quyền quản lý nền kinh tế quốc dân.

- Còn chính sách kinh tế mới thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước độc quyền, sang nền kinh tế nhiều thành phần do nhà nước kiểm soát, khôi phục lại nền kinh tế hàng hóa, mà chính sách cộng sản thời chiến trước đây đã xóa bỏ.

* Hoạt động 3: Cả lớp

- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi bảng thống kê một số nghành kinh tế của nước Nga (1921 - 1923) cho nhận xét.

- Học sinh theo dõi bảng thống kê và phát biểu nhận xét của mình.

- Giáo viên nhận xét bổ sung: Từ 1921 - 1923 sản lượng nhiều ngành kinh tế ở Nga tăng nhanh, chứng tỏ chính sách kinh tế mới có tác dụng thúc đẩy kinh tế quốc dân chuyển biến rõ rệt, giúp Liên Xô khôi phục được kinh tế.

- Học sinh phát biểu nhận xét của mình

+ Chính sách kinh tế mới là sự chuyển đổi kịp thời, đầy sáng tạo của Lê Nin và Đảng Bônsêvích.

+ Phù hợp với hòan cảnh đất nước và nguyện vọng của nhân dân vì vậy nó đã phát huy tác dụng , hiệu quả.

+ Mang ý nghĩa quốc tế sâu sắc đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nước trong đó có Việt Nam, đã tiếp thu tinh thần cơ bản của chính sách kinh tế mới, vận dụng phù hợp vào tinh thần đất nước.

* Hoạt động 1: Cả lớp/cá nhân:

- Giáo viên yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa sự hình thành mở rộng Liên bang Xô Viết.

- Học sinh theo dõi SGK tự tóm tắt vào vở sự hình thành và mở rộng của Liên bang Xô Viết.

- Giáo viên đặt câu hỏi: Tại sao thành lập liên bang? việc thành lập liên bang có ý nghĩa gì?

- Học sinh theo dõi SGK suy nghĩ và trả lời.

+ Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước đòi hỏi các dân tộc trên lãnh thổ Xô Viết phải liên minh chặt chẽ với nhau, nhằm tăng cường sức mạnh mọi mặt.

- Giáo viên mở rộng: Mặc dù có sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế, về dân số và diện tích giữa các nước cộng hòa, những tư tưởng chỉ đạo của Lê Nin trong việc thành lập Liên bang Xô Viết đó là: Sự bình đẳng về mọi mặt, quyền dân tộc tự quyết, thủ tiêu mọi sự bất bình đẳng dân tộc và xây dựng cộng đồng anh em, giữa các dân tộc. Tư tưởng chỉ đạo đó của Lê Nin lần đầu tiên chi ra con đường giải quyết đúng đắn về dân tộc trên đất nước Xô Viết. Việc thành lập Liên bang Xô Viết là thành tựu cuối cùng được thực hiện dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Lê Nin. Mùa thu 1922 Lê Nin ốm nặng. Người qua đời 21 - 1 - 1924 để lại niềm tiếc thương vô hạn đối với toàn đảng, toàn dân, Liên Xô, với giai cấp công nhân quốc tế và các dân tộc bị áp bức trên thế giới, đi đâu hàng cuộc đấu tranh giải phóng người lao động và các dân tộc thuộc địa.

- Giáo viên dẫn dắt: Sau công cuộc khôi phục kinh tế (1921 - 1925) nhân dân Liên Xô bắt tay vào công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa (1925 - 1941)

* Hoạt động 1: Nhóm

- Giáo viên dẫn dắt: ở Liên Xô nhiệm vụ mở đầu cho công cuộc xây dựng CNXH là thực hiện công nghiệp hóa XHCN.

- Giáo viên yêu cầu lần lượt từ trên xuống dưới cứ hai bàn kế tiếp nhau ghép thành 1 nhóm: Mỗi nhóm có nhiệm vụ theo dõi sách giáo khoa, thảo luận nhóm về các nội dung:

- Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa là gì?

- Tại sao Liên Xô phải thực hiện công nghiệp hóa?

- Mục đích của công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô

- Biện pháp thực hiện

- Kết quả đạt được.

- Học sinh các nhóm nghiên cứu sách giáo khoa, thảo luận cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm.

- Giáo viên gọi đại diện một nhóm trình bày, gọi các nhóm nhận xét bổ sung, sau đó Giáo viên kết luận, đồng thời giảng giải giúp học sinh hiểu sâu sắc các vấn đề.

+ Khái niệm công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa: Công nghiệp hóa là quá trình xây dựng một nền sản xuất cơ khí hóa trong ngành kinh tế quốc dân, trước hết là trong ngành công nghiệp (biến nước nông nghiệp thành một nước công nghiệp then chốt). Giáo viên liên hệ, với hiện nay trong nền khoa học học - công nghệ, công nghiệp hóa không còn là cơ khí hóa nữa mà là quá trình tự động hó, hiện đại hóa, hóa học hóa... Liên Xô với Việt Nam.

Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa là quá trình công nghiệp hóa diễn ra dưới sự lãnh đạo của chính đảng vô sản, nhằm cải tạo sản xuất, phát triển công nghiệp, xã hội nền kinh tế quốc dân, nâng cao đời sống nhân dân.

+ Sau công cuộc khôi phục kinh tế, Liên Xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu. Nông nghiệp chiếm 2/3 tổng thu nhập quốc dân, nằm trong vòng vây thù địch và sự cấm vận của các nước tư bản chủ nghĩa xã hội, nhân dân Liên Xô phải xây dựng được một nền kinh tế độc lập, tự chủ, không phụ thuộc vào nước ngoài. Do vậy công nghiệp hóa là nhiệm vụ mở đầu cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

+ Mục tiêu: Đưa Liên Xô trở thành một nước công nghiệp có những nghành công nghiệp chủ chốt.

+ Biện pháp thực hiện: Trong bối cảnh bị bao vây cấm vận Liên Xô chủ trương ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, công nghiệp chế tạo máy móc và nông cụ, công nghiệp năng lượng (điện, than, dầu mỏ....) công nghiệp khai khoáng, công nghiệp quốc phòng. Công nghiệp nặng được ưu tiên hàng đầu và phải tiến hành với tốc độ nhanh, phương châm tự lực cánh sinh, có thể tự lực sản xuất lấy máy móc và trang thiết bị cần thiết cho nền kinh tế quốc dân.

+ Kết quả: Giáo viên cho học sinh theo dõi khai thác bảng thống kê, sản lượng một số ngành công nghiệp của Liên Xô 1929 - 1938 để thấy được kết quả của công nghiệp hóa đến 1937, sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.

* Hoạt động 2: Cả lớp

- Giáo viên dẫn dắt: Trong những lĩnh vực khác: Nông nghiệp văn hóa, giáo dục, cũng đạt những thành tựu đáng kể giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa cho những thành tựu trên lĩnh vực nông nghiệp và văn hóa giáo dục.

- Học sinh theo dõi sách giáo khoa tự tóm tắt các thành tựu nông nghiệp , văn hóa - giáo dục vào vở.

- Giáo viên giải thích: Tập thể hóa nông nghiệp ở Liên Xô được tiến hành song song với kế hoạch 3 năm lần thứ nhất (1928 - 1933)

- Khái niệm: Tập thể nông nghiệp là một hình thức cải tạo sản xuất chủ yếu trước đây nhằm tổ chức nông dân cá thể theo con đường xã hội chủ nghĩa. Đưa nông dân cá thể vào làm ăn tập thể trong các tổ chức đổi công, tổ hợp sản xuất, hợp tác xã nông nghiệp, nông trang tập thể hóa.

Liên Xô nhiệm vụ của công việc này là tập thể hóa, cơ giới hóa nông nghiệp, đưa thành tựu khoa học - kỹ thuật tiên tiến vào nông nghiệp, đưa người nông dân tiến lên xã hội chủ nghĩa. Vận dụng kế hoạch hợp tác hóa của Lê -nin.

Công cuộc tập thể hóa ở Liên Xô đạt được những thành tựu đáng kể song trong quá trình thực hiện có nhiều sai lầm nghiêm trọng đó là vi phạm nguyên tắc tự nguyện nóng vội, đốt cháy giai đoạn, gây nên những bất bình trong nông dân dùng lối cưỡng bức hành chính buộc nông dân trong tập thể họa cả nhà cửa, gia súc có sừng và gia súc nhỏ, có nơi thành lập nông trang tập thể quá lớn trong khi tổ chia sản xuất yếu. Một số địa phương lại đề ra khẩu hiệu “Tập thể hóa trong thời hạn ngắn nhất. Nông dân bất mãn đã sát hại gia súc. 1930 gia súc lớn có sừng giảm sút 14.600.000 con. Nhà nước Xô Viết kịp thời phát hiện và có biện pháp khắc phục. Vì vậy sản xuất nông nghiệp giành được những thành tích lớn: Cơ sở kỹ thuật trên 500.000 máy kéo, 123,5 nghìn xe hơi vận tải, hơn 40% việc thu hoạch lúa mì ở các nông trang là do máy liên hợp gặt đập đảm nhiệm.

* Hoạt động 3: Cả lớp

- Giáo viên dẫn dắt, từ 1937 Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ ba, nhưng công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn bởi cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức 6 - 1914.

- Giáo viên nêu câu hỏi, những thành tựu Liên Xô đạt được trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội từ 1925 - 1941 có ý nghĩa gì?

- Học sinh suy nghĩ trả lời: Mặc dù còn có những hạn chế song công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô 1925 - 1941 vẫn đath được những thành tựu to lớn, tạo nên những biến đổi nhiều mặt, có lợi cho nhân dân, xây dựng lại lực lượng vũ trang hùng mạnh để bảo vệ tổ quốc, giúp đỡ phong trào cách mạng thế giới.

* Hoạt động 1: Trong bối cảnh quốc tế giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 - 1939) chỉ có Liên Xô là nước xã hội chủ nghĩa đế quốc, Liên Xô nằm giữa vòng vây thù địch của chủ nghĩa đế quốc, Liên Xô đã kiên trì đấu tranh, trung thành với nguyên tắc ngoại giao trong cùng tồn tại hòa bình, tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào nội bộ của nhau. Liên Xô đã kiên trì và bền bỉ đấu tranh trong quan hệ quốc tê và đạt được những thành tựu đáng kể.

- Giáo viên tiếp tục yêu cầu học sinh theo dõi sách giáo khoa những thành tựu trong quan hệ ngoại giao.

- Học sinh theo dõi sách giáo khoa, phát biểu:

- Giáo viên bổ sung, kết luận:

+ Chính quyền Xô Viết đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước láng giềng ở Châu á: Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Mông cổ, Trung Quốc và Châu Âu: E xtônia, Lít -va, Lát vi a, phần Lan, Ba Lan.

+ Từng bước phá vỡ chính sách bao vây cô lập về kinh tế và ngoại giao của các nước đế quốc. Bằng những biện pháp đấu tranh kiên quyết và mềm dẻo, chỉ trong vòng 4 năm ( 1922 - 1925) Liên Xô đã được các cường quốc tư bản: Đức, Anh, Italia, Pháp, Nhật, lần lượt công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước. Năm 1933 Mĩ cường quốc tư bản đứng đầu thế giới đã công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô. Đó là thắng lợi lớn của nền ngoại giao Xô Viết khẳng định uy tín ngày càng cao của Liên Xô trên trường quốc tế. Sau 16 năm tồn tại của nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới, cuối cùng Mĩ phải thừa nhận và thiết lập quan hệ với Liên Xô.

I. Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế (1921 - 1925)

1. Chính sách kinh tế mới

* Hoàn cảnh lịch sử:

- Sau 7 năm chiến tranh liên miên, nền kinh tế quốc dân bị tàn phá nghiêm trọng.

- Tình hình chính trị không ổn định. Các lực lượng phản cách mạng điên cuồng chống phá gây bạo loạn ở nhiều nơi.

- Chính sách cộng sản thời chiến đã lạc hậu kìm hãm nền kinh tế, khiến nhân dân bất bình.

- Nước Nga Xô Viết lâm vào khủng hoảng.

- 3 - 1921 Đảng Bônsêvích quyết định thực hiện chính sách mới do Lênin đề xướng.

* Nội dung:

- Trong nông nghiệp ban hành thuế nông nghiệp.

- Trong công nghiệp: Nhà nước khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp dưới 20 công nhân. Khuyến khích nước ngoài đầu tư vào nước Nga.

Þ Thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước độc quyền sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần do nhà nước nhà kiểm soát.

* Tác dụng - ý nghĩa

- Thúc đẩy kinh tế quốc dân chuyến biến rõ rệt, giúp nhân dân Xô Viết vượt qua khó khăn, hoàn thành khôi phục kinh tế.

- Là bài học đối với công của xây dựng cảnh một số nước xã hội chủ nghĩa.

2. Liên Bang Xô Viết thành lập

- 12 - 1922 Đại hội Xô Viết toàn Nga thành lập Liên Bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết (Liên Xô)

- gồm 4 nước cộng hòa ® 1940 có thêm 11 nước.

II. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1925 - 1941)

1. Những kế hoạch 5 năm đầu tiên và thành tựu

* Trong công nghiệp: thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

- Sau công cuộc khôi phục kinh tế Liên Xô những là một nước nông nghiệp lạc hậu. Kinh tế quan sự bị bao vây, kỹ thuật, thiết bị lệ thuộc nước ngoài Þ Đảng cộng sản đề ra nhiệm vụ công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

- Mục đích: Đức Liên Xô trở thành một nước công nghiệp có những ngàn công nghiệp chủ chốt.

- Biện pháp:

+ Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.

+ Có mục tiêu cụ thể cho từng kế hoạch dài hạn (1928 - 1932) và (1933 - 1937).

- Kết quả:

1937 sản lượng công nghiệp chiến 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.

+ Trong nông nghiệp: Tiên tập thể hóa nông nghiệp, đưa 91 nông hộ với 90% diện tích đất canh tác vào nền nông nghiệp tập thể hóa.

- Văn hóa - giáo dục:

Thanh toán nạn mù chữ, phát triển mạng lưới giáo dục phổ thông, phổ cập, tiểu học trong cả nước, phổ cập trung học cơ sở ở thành phố

* Xã hội: cơ cấu giai cấp thay đổi xã hội chỉ còn 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và trí thức xã hội.

- Từ 1937 Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần ba, sang 6 - 1941 Đức tấn công Liên Xô, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn.

2. Quan hệ ngoại giao với Liên Xô

-

Liên Xô đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước láng giềng châu á, Châu Âu.

- Từng bước phá vỡ chính sách bao vây cấm vận, cô lập kinh tế ngoại giao của các nước đế quốc.

+ 1925: Liên Xô đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước.

+ 1933 đặt quan hệ ngoại giao với Mĩ.