Giê-su

Giêsu
Linh ảnh Đấng toàn năng Kitô ở Tu viện Thánh Catarina, nơi sơn cước Sinai, có niên đại về thế kỷ thứ 6
Sinh	k. 4 TCN[a]Vương quốc Herod Judea, Đế quốc La Mã[5]
Mất	30 hoặc 33 CN(33–36 tuổi)Jerusalem, Judea, Đế quốc La Mã
Nguyên nhân mất	Bị đóng đinh trên cây thập tự
Nổi tiếng vì	Hình tượng trung tâm của Đạo Kitô
Cha mẹ	Maria Giuse

Giêsu (chữ Nôm: 支秋,[6] còn được viết là Giê-su, Giê-xu, Yêsu, Jesus, Gia-tô[7]; khoảng 4 TCN – 3 tháng 4, 33 SCN), còn được gọi là Giêsu Kitô, Jesus Christ, hay Gia-tô Cơ-đốc là một nhân vật lịch sử người Do Thái, nhà giảng thuyết, người sáng lập ra Kitô giáo vào thế kỉ thứ 1. Tên gọi Giêsu trong tiếng Hebrew đọc là Yehoshua (יהושע – có nghĩa "Đức Chúa là Đấng Cứu Độ"), thường được gọi vắn tắt là Yeshua (ישוע). Đối với người đương thời, Giêsu còn được gọi là Giêsu thành Nazareth, hoặc Giêsu con ông Giuse. Từ Kitô (tiếng Latinh: Christus, tiếng Hy Lạp: Χριστός Khristós, hay Cơ-đốc theo phiên âm Hán Việt) là một danh hiệu của Giêsu, có nghĩa là "người được xức dầu", nhằm chỉ ông là đấng Messiah, đã được tiên báo trong Cựu Ước. Những gì chúng ta biết được về Giêsu là do được ghi chép trong Thánh Kinh Tân Ước, đặc biệt là trong bốn sách Phúc Âm.

Những nguồn thông tin chính về cuộc đời và những lời dạy của Giêsu là bốn sách Phúc Âm quy điển, đặc biệt là trong Phúc Âm Nhất Lãm,[8][9] mặc dù nhiều học giả cho rằng những văn bản như Phúc Âm Tôma và Phúc Âm Hebrew[10][11] cũng xác đáng.[12]

Trong Hồi giáo, Giêsu (tiếng Ả Rập: عيسى‎, chuyển tự là Isa) được xem là một nhà tiên tri quan trọng của Thiên Chúa[13][14], người mang lại Injil (Phúc Âm), và là người làm những phép lạ. Hồi giáo cũng xưng nhận Giêsu là Đấng Masih (Messiah), nhưng họ không dạy rằng Giêsu mang đặc tính thần linh. Quan điểm của Hồi giáo cho rằng Giêsu đã lên thiên đường cả linh hồn và thể xác nhưng không trải qua việc đóng đinh vào thập tự giá và phục sinh,[15] khác với niềm tin truyền thống của Kitô giáo về cái chết và sự phục sinh của Giêsu.

Tên và danh hiệu

Người Do Thái đương thời thường thêm tên người cha hoặc tên quê quán vào tên gọi cá nhân.[16] Như vậy, trong Tân Ước, Giêsu cũng được gọi là "Giêsu thành Nazareth" (Mátthêu 26:71)[17], "con ông Giuse" (Lc 4:22) hoặc đầy đủ nhất là "Giêsu con ông Giuse thành Nazareth" (Ga 1:45)[18]. Tuy nhiên, trong Máccô 6:3 thì lại gọi là "con bà Maria, và anh em của các ông Giacôbê, Giôxết, Giuđa và Simon"[19]. Tên Giêsu ngày nay trong các ngôn ngữ hiện đại có nguồn gốc từ Iesus trong tiếng Latinh, đây là một hình thức chuyển tự của chữ Ἰησοῦς (Iesous) từ tiếng Hy Lạp.[20] Hình thức thể hiện của tiếng Hy Lạp lại bắt nguồn từ chữ ישוע (Yeshua) trong tiếng Aram, nhưng tựu trung có nguồn gốc từ chữ יהושע (Yehoshua) của tiếng Do Thái.[21][22] Tên Yeshua dường như đã được sử dụng trong xứ Judea tại thời điểm Giêsu ra đời.[23] Theo giải thích của Tân Ước, tên gọi này nghĩa là "Giavê là sự cứu rỗi".[24]

Các tín đồ sơ khai đã thường gọi là "Chúa Giêsu Kitô".[25] Từ Ki-tô (hay Ki-ri-xi-tô, chữ Nôm: 基移吹蘇), cũng phiên âm là Cơ-đốc (hay Cơ-lợi-tư-đốc, chữ Hán: 基利斯督), không phải là tên nhưng là một danh hiệu. Trong tiếng Hy Lạp, Χριστός (Khristos) có nghĩa là "người được xức dầu", được dịch từ tiếng Hebrew Messiah, để gọi vị lãnh đạo được Thiên Chúa sai đến giải cứu dân Chúa, trong ngôn ngữ hiện đại được hiểu là "Đấng cứu thế".[20][26] Chữ Kitô hữu được chỉ những người tin và theo Chúa Kitô.

Theo ký thuật của các sách Phúc Âm, Giêsu xưng mình là Con người (the Son of man - tức "Con của loài người", "Con chồn có hang, chim trời có tổ, nhưng Con người không có chỗ tựa đầu" - Mt 8:20). Danh xưng này thường được cho là để khẳng định Giêsu là một con người trọn vẹn cũng như Giêsu được gọi là Con Thiên Chúa (the Son of God, "Quả thật, người này là Con Thiên Chúa" - Mt 27:54) để khẳng định Giêsu đồng thời cũng là Thiên Chúa cách trọn vẹn.[27].

Ngoài ra, Giêsu còn có một số danh xưng khác như "Đấng Tiên tri", "Chúa". Trong Phúc Âm Gioan 14:6 chép: "Đức Chúa Giêsu phán rằng: Thầy là đường, là sự thật và là sự sống, không ai đến được với Chúa Cha mà không qua Thầy" (Ga 14:6). Theo đức tin Kitô giáo, Giê-su là con Đức Chúa Trời, và được sinh ra trên Trái Đất và chịu đóng đinh, để cứu chuộc nhân loại khỏi tội lỗi, nên Giê-su còn được xưng tụng là Đấng Cứu Thế, Đấng Cứu Rỗi, Cứu Chúa - "Nhưng Thiên Chúa tỏ lòng yêu thương của Ngài đối với chúng ta, khi chúng ta còn là người có tội, thì Chúa Cơ Đốc vì chúng ta chịu chết". (Roma 5:8).

Cuộc đời và giáo huấn theo Tân Ước

Bài chi tiết: Cuộc đời Giêsu theo Tân Ước Xem thêm: Các địa danh liên quan đến Giêsu trong Tân Ước

Một phần trong loạt bài về
Kitô giáo
Giê-su Ki-tô Chúa Giêsu trong Kitô giáo Giáng sinh Sứ vụ Khổ hình Phục sinh
Kinh Thánh Nền tảng Cựu Ước Tân Ước Phúc Âm Quy điển Giáo hội Bản tuyên tín Giao ước mới
Thần học Thiên Chúa Ba Ngôi Cha Con Thánh Linh Biện giáo Cứu rỗi Kitô học Lịch sử thần học Thanh tẩy Truyền giáo
Lịch sử Truyền thống Maria Sứ đồ Phêrô Phaolô Giáo Phụ Kitô giáo sơ khai Constantinus Công đồng đại kết Augustinus Ly giáo Đông–Tây Thập tự chinh Tôma Aquinô Luther Cải cách Kháng nghị
Hệ phái Nhóm Đông phương Chính thống giáo Đông phương Chính thống giáo Cổ Đông phương Cảnh giáo Công giáo Đông phương Tây phương Công giáo Rôma Anh giáo Tin Lành Lutheran Calvinist Anabaptist Baptist Giám lý Phúc âm Thánh khiết Phục lâm Ngũ tuần Thuyết phi Ba Ngôi Nhân chứng Giêhôva Ngũ tuần Nhất thể Thánh hữu Ngày Sau
Chủ đề liên quan Âm nhạc Biểu trưng Cầu nguyện Chỉ trích Đại kết Liên tôn Nghệ thuật Phụng vụ Vai trò văn minh Văn hóa
Chủ đề Cơ Đốc giáo
x t s

Phúc Âm quy điển

Bài chi tiết: Sách Phúc Âm, Tổng hòa Phúc Âm, và Độ tin cậy sử học của các sách Phúc Âm

Bốn cuốn Phúc Âm quy điển (Mátthêu, Máccô, Luca, và Gioan) là những nguồn văn liệu cực kỳ quan trọng về cuộc đời và thông điệp của Giêsu.[16] Các phần khác trong Tân Ước cũng có đề cập qua một số giai đoạn trong cuộc đời của ông, chẳng hạn như sự kiện Bữa ăn tối cuối cùng được kể trong 1 Côrintô 11:23–26.[28][29][30] Sách Công vụ Tông đồ[31] đề cập đến thừa tác vụ ban sớm của Giêsu và dự tưởng của Gioan Tẩy Giả.[32][33] Công vụ 1:1–11[34] kể chi tiết hơn các cuốn quy điển về sự kiện Giêsu thăng thiên.[35][36] Giáo huấn của Giêsu được trích dẫn rất nhiều lần trong các lá thư Phaolô xác đáng, có niên đại trước cả các quy điển Phúc Âm.[37][b]

Một số nhóm Kitô hữu thuở sớm có những tác phẩm tường thuật khác về cuộc đời của Giêsu và giáo huấn khác Tân Ước. Chúng bao gồm Phúc Âm Tôma, Phúc Âm Phêrô, Phúc Âm Giuđa, Ngụy thư Giacôbê, và nhiều ngụy thư khác. Hầu hết học giả cho rằng những tác phẩm này được viết khá muộn và không đáng tin như bộ bốn cuốn Phúc Âm quy điển.[40][41][42]

Danh tính tác giả, niên đại, và độ tin cậy

Các tác giả viết bốn cuốn Phúc Âm quy điển đều khuyết danh. Theo truyền thống, những người này được xác định là bốn nhà thánh sử có liên hệ với Giêsu:[43] cộng sự của Phêrô là Gioan Máccô viết cuốn Máccô; một trong những môn đệ của Giêsu viết cuốn Mátthêu;[43] Thánh sử Luca, bằng hữu của Phaolô được nhắc đến trong một số tín thư, viết cuốn Luca;[43] và một môn đệ khác của Giêsu, biệt danh là "môn đệ quý mến",[44] viết cuốn Gioan.[43]

Theo giả thuyết ưu tiên Máccô, sách Phúc Âm quy điển đầu tiên được viết là Phúc Âm Máccô (60–75 CN), kế tiếp là Phúc Âm Mátthêu (65–85 CN), Phúc Âm Luca (65–95 CN), rồi Phúc Âm Gioan (75–100 CN).[45] Hầu hết học giả đồng thuận rằng Mátthêu và Luca sử dụng cuốn Máccô làm tham chiếu để viết các tác phẩm của họ. Hơn nữa, vì tường thuật của Mátthêu và Luca chia sẻ một số chi tiết chung không có trong Máccô, nhiều nhà nghiên cứu suy đoán rằng hai tác giả kể trên đã tham khảo từ một nguồn nào đó khác nguồn Máccô – được giả sử là "nguồn Q".[46]

Khảo dị cấu trúc và nội dung

Phả hệ và giáng sinh

Bài chi tiết: Phả hệ của Giêsu và Sự giáng sinh của Giêsu

Giêsu
Cuộc đời Giáng sinh Mười hai Sứ đồ Phép lạ Dụ ngôn Tiệc Ly Tiệc Thánh Hành hình Phục sinh Giêsu tái lâm Tên và danh hiệu
Nền tảng Tiếng Aram Hi văn Chủng tộc Gia phả
Quan điểm Tân Ước Kitô giáo Do Thái giáo Hồi giáo

Giêsu là người Do Thái,[47] được hạ sinh bởi Maria, vợ của Giusê.[48] Phúc Âm Mátthêu và Luca đưa ra hai ký thuật về phả hệ của Giêsu. Cuốn Mátthêu truy tổ tiên của Giêsu về Abraham thông qua David.[49][50] Cuốn Luca truy tổ tiên của Giêsu về Thiên Chúa thông qua Adam.[51][52] Danh sách họ hàng các đời giữa Abraham và David của Giêsu trong hai tác phẩm rất tương đồng, song từ đó trở đi thì khác biệt rất nhiều. Mátthêu liệt kê 27 thế hệ từ David đến Giusê, còn Luca khẳng định tồn tại tới tận 42 thế hệ, hơn nữa cũng có rất ít tên trùng lặp nhau.[c][53] Nhiều giả thuyết đã được đề ra để giải thích cho những bất nhất này.[d]

Phúc Âm Mátthêu và Luca đều đề cập đến sự kiện Giêsu chào đời, đều khẳng định một thiếu nữ đồng trinh tên là Maria đã hạ sinh Giêsu ở Bethlehem nhằm hoàn bị một lời sấm. Ký thuật của Luca nhấn mạnh các sự kiện xảy ra trước khi Giêsu chào đời và xoay quanh Maria, trong khi Mátthêu tập trung chủ yếu vào những sự kiện sau đó và xoay quanh Giusê.[54][55][56] Cả hai tác phẩm đều khẳng định Giusê và Maria là cha mẹ của Giêsu, và cùng ủng hộ học thuyết về sự ra đời đồng trinh của Giêsu, theo đó thì Maria được thụ thai một cách thần kỳ bởi Thánh Linh khi bà còn là một thiếu nữ đồng trinh.[57][58][59] Đồng thời, ta cũng có bằng chứng, ít nhất là trong sách Công vụ Tông đồ Luca, rằng Giêsu được cho là có hai dòng cha, giống như nhiều hình tượng huyền sử thời ấy.

Trong Phúc Âm Mátthêu, Giusê đã rất bối rối khi biết Maria mang thai, song một thiên sứ đã báo mộng an ủi ông rằng không có gì phải sợ, bởi lẽ đứa bé được thụ thai bởi quyền năng của Thánh Linh. Trong Phúc Âm Mátthêu 2:1–12, các nhà đạo sĩ từ phương Đông đã tới để dâng bái Giêsu vì tin rằng cậu là Vua của người Do Thái. Trong Phúc Âm Mátthêu, khi Hêrôđê Đại vương hay tin Giêsu ra đời, ông ta liền hạ lệnh cho giết tất cả các bé trai dưới 2 tuổi ở Bethlehem. Song một thiên sứ đã kịp thời cảnh báo Giusê trong giấc mơ thứ hai, giúp cho gia đình ông có thể chạy nạn sang Ai Cập – về sau lại an cư ở Nazareth.

Trong Phúc Âm Luca 1:31–38, Maria nhận tin báo từ thiên thần Gabriel rằng, bà sẽ mang thai một đứa con tên là Giêsu nhờ quyền năng của Thánh Linh. Lúc sắp sửa sinh, Maria và Giusê đang lữ hành từ Nazareth tới ngôi nhà tổ tiên của Giusê ở Bethlehem để khai hộ khẩu theo chỉ dụ của Hoàng đế La Mã Caesar Augustus. Tại đây, Maria hạ sinh Giêsu. Vì không tìm thấy hàng quán nào để nghỉ ngơi, bà đành đặt đứa con sơ sinh lên một máng cỏ. Thiên sứ liền thông cáo sự ra đời của Giêsu cho một đám mục đồng, khiến họ đến thăm Bethlehem và chứng kiến Giêsu, rồi lan truyền tin mừng này khắp nơi. Phúc Âm Luca 2:21 kể về việc Giusê và Maria cho đứa con mới sinh của họ được cắt bao quy đầu vào ngày thứ 8, rồi đặt tên là Giêsu, đúng theo chỉ bảo của Gabriel. Sau khi dâng Giêsu tại Đền Thánh, Giusê và Maria quay về Nazareth.

Đầu đời, gia quyến, và nghề nghiệp

Bài chi tiết: Giêsu Hài đồng Xem thêm: Gia đình Giêsu trở về Nazareth, Những năm tháng không biết của Giêsu, và Anh em của Giêsu

Sau khi sinh ra, gia đình Giêsu đã trốn sang Ai Cập và chỉ trở về sau khi vua Hêrôđê băng hà tại Giêricô.

Giêsu trải qua thời niên thiếu tại làng Nazareth thuộc xứ Galilea. Chỉ có một sự kiện xảy ra trong thời gian này được ghi lại là khi cậu bé Giêsu theo gia đình lên Jerusalem trong một chuyến hành hương. Bị thất lạc khỏi cha mẹ, cuối cùng cậu bé Giêsu 12 tuổi được tìm thấy trong Đền thờ Jerusalem, đang tranh luận với các học giả Do Thái giáo.

Theo tác giả Nicholas Notovitch, trong tác phẩm Cuộc đời chưa được biết đến của Chúa, Giêsu, mang tên Isha, đã sang Ấn Độ học Phật giáo trong suốt thời thanh niên của ông.[60] Có nghiên cứu cho rằng nhiều phân tích văn bản cho thấy có những sự tương đồng giữa những gì Giê-su nói và những gì Phật nói, giữa huyền thoại về Giê-su và những văn bản Phật giáo nên có thể kết luận tuy Giê-su không tự nhận mình là người theo Phật giáo nhưng ông nói như một Phật tử. Tuy thiếu chứng cứ lịch sử nhưng người ta có thể nghi ngờ ông đã học đạo Phật, những lời tiên tri và huyền thoại về ông được lấy từ những câu chuyện Phật giáo.[61]

Rửa tội và cám dỗ

Ngay sau khi chịu lễ Thanh Tẩy (lễ Rửa Tội) bởi Gioan Baotixita, Giêsu bắt đầu đi rao giảng, khi ấy khoảng ba mươi tuổi. Theo Phúc Âm Luca, Giêsu và Gioan Baotixita là anh em họ vì Maria và Elizabeth, mẹ của Gioan, là hai chị em họ.

Thừa tác vụ công cộng

Theo Kinh Thánh, Giêsu đã cùng các môn đồ đi khắp xứ Galilea để giảng dạy và chữa bệnh. Cung cách giảng dạy mang thẩm quyền, uy lực cùng với kỹ năng diễn thuyết điêu luyện, Giêsu sử dụng các dụ ngôn để giảng dạy quan điểm về tình yêu thương nên đã thu hút rất nhiều người. Họ tụ họp thành đám đông và tìm đến bất cứ nơi nào Giêsu có mặt. Đôi khi đám đông trở nên mất trật tự và ông buộc phải ngồi trên thuyền mà giảng dạy. Giêsu cũng tìm đến và thuyết giáo tại các hội đường Do Thái giáo (synagogue).

Giêsu áp dụng các phương pháp khác nhau khi giảng dạy, phép nghịch lý, phép ẩn dụ và các truyện dụ ngôn. Ông thường tập trung vào Nước Trời (hay Thiên Quốc). Nổi tiếng nhất là Bài giảng trên núi, trong đó đề cập đến Tám Mối Phúc thật (Beatitudes). Trong số những dụ ngôn của Giêsu, được biết đến nhiều nhất là hai câu chuyện: Người Samaria nhân lành và Người con trai hoang đàng. Giêsu có nhiều môn đồ, thân cận nhất là mười hai sứ đồ (hoặc tông đồ), Phêrô được Công giáo Rôma cho là sứ đồ trưởng. Theo Tân Ước, Giêsu làm nhiều phép lạ như chữa bệnh, đuổi tà ma và khiến một người đàn ông tên là Lazarô sống lại khi đã chết.

Giới lãnh đạo Do Thái giáo bao gồm các nhóm quyền lực đối nghịch nhau như nhóm Sadducee và nhóm Pharisêu (Pharisee) thường bất đồng với Giêsu. Ông vẫn thường vạch trần tính chuộng hình thức cũng như tinh thần đạo đức giả của người Pharisêu. Nhiều người xem Giêsu như một nhà cải cách xã hội, những người khác tỏ ra nhiệt tình vì tin rằng ông là vị vua đến để giải phóng dân Do Thái khỏi ách thống trị của Đế quốc La Mã, trong khi giới cầm quyền xem Giêsu như một thế lực mới đang đe dọa những định chế tôn giáo và chính trị đương thời. Nhiều người tin nhận Giêsu là "Đấng Cứu Tinh" (Messie, Messiah) đến để cứu chuộc nhân loại.

Bị bắt và xét xử

Bài chi tiết: Cuộc thương khó của Giêsu và Sự kiện đóng đinh Giêsu

Giêsu cùng các môn đồ lên thành Jerusalem vào dịp Lễ Vượt Qua (Passover); ông vào Đền thờ Jerusalem, đánh đuổi những người buôn bán và những kẻ đổi tiền, lật đổ bàn của họ và quở trách họ rằng: "Nhà ta được gọi là nhà cầu nguyện nhưng các ngươi biến thành hang ổ của bọn trộm cướp". Sau đó, Giêsu bị bắt giữ theo lệnh của Toà Công luận (Sanhedrin) bởi viên Thượng tế Joseph Caiaphas. Trong bóng đêm của khu vườn Getsemani ở ngoại ô Jerusalem, lính La Mã nhận diện Giêsu nhờ cái hôn của Judas Iscariot, một môn đồ đã phản ông để nhận được tiền.

Tòa công luận cáo buộc Giêsu tội phạm thượng và giao ông cho các quan chức Đế quốc La Mã để xin y án tử hình, không phải vì tội phạm thượng nhưng vì cáo buộc xúi giục nổi loạn. Dưới áp lực của giới lãnh đạo tôn giáo Do Thái, Tổng đốc Pontius Pilatus (Philatô) miễn cưỡng ra lệnh đóng đinh Giêsu. Tuy nhiên, theo các sách Phúc Âm, một tấm bảng có hàng chữ viết tắt INRI (của câu: "Giêsu người Nazareth, vua dân Do Thái") được treo trên thập tự giá theo lệnh của Pilate.

Sau khi Giêsu chết, Giuse người Arimathea đến gặp Pilate và xin được phép chôn với sự chứng kiến của Maria, Maria Magdalena và những phụ nữ khác.

Phục sinh và Lên Trời

Bài chi tiết: Sự phục sinh của Giêsu Xem thêm: Giêsu tái lâm

Các Kitô hữu tin rằng Giêsu sống lại vào ngày thứ ba sau khi chết trên thập tự giá. Sự kiện này được đề cập đến theo thuật ngữ Kitô giáo là sự phục sinh của Giêsu, được cử hành hằng năm vào ngày Lễ Phục sinh.

Trong Kinh Thánh, Maria Madalena (đi một mình trong Phúc Âm Gioan nhưng có những người phụ nữ khác đi cùng trong Phúc Âm Nhất Lãm) đến ngôi mộ của Giêsu vào sáng sớm ngày Chủ nhật và bất ngờ thấy ngôi mộ rỗng. Mặc dù đã nghe lời dạy của Chúa Giêsu, các môn đệ vẫn không hiểu rằng Chúa Giêsu sẽ trỗi dậy.

• Trong Phúc Âm Mátthêu, có các lính canh ở ngôi mộ. Một thiên thần từ trời xuống và mở ngôi mộ, khiến lính canh ngất vì hoảng sợ. Giêsu hiện ra với hai bà Maria. Sau đó, Giêsu hiện ra với mười một môn đệ còn lại, truyền lệnh cho họ đi rao giảng và rửa tội cho muôn dân nhân danh Cha, và Con, và Thánh Thần.
• Trong Phúc Âm Máccô, Maria Madalena và Maria, mẹ của Giacobê, và Salome khi đến thăm mộ với thuốc thơm để xức xác ông (theo tục lệ thời ấy) thì chỉ thấy ngôi mộ trống mà trước đó họ đã an táng ông trong đó. Về phần các Tông đồ, thì họ ra đi giảng đạo khắp mọi nơi, Chúa cùng đi với các Tông đồ, và lấy các phép lạ cặp theo lời giảng mà làm cho vững đạo. Và Giêsu luôn ở cùng các ông cho đến ngày tận thế.
• Phúc Âm Gioan thuật rằng khi Maria Madalena đến bên ngôi mộ trống thì thấy hai thiên sứ mặc áo trắng. Hai thiên sứ hỏi: "Hỡi người đàn bà kia, sao ngươi khóc? Người thưa rằng: Vì người ta đã dời Chúa tôi đi, không biết để Ngài ở đâu". Vừa nói xong người đàn bà quay lại, thấy Đức Chúa Giêsu tại đó; nhưng chẳng biết ấy là Đức Chúa Giêsu. Các sách Phúc Âm và Công vụ đều ghi nhận rằng Giêsu đã gặp lại các môn đệ tại các nơi chốn khác nhau trong suốt bốn mươi ngày trước khi về trời.

Hầu hết Kitô hữu chấp nhận câu chuyện phục sinh, như được ký thuật trong Tân Ước, là sự kiện lịch sử và xem đây là tâm điểm cho Đức tin Kitô giáo của họ mặc dù theo quan điểm của một số tín hữu thuộc trào lưu tự do (liberalism), đây chỉ là câu chuyện có tính ẩn dụ. Tuy nhiên lịch sử chứng minh đây là niềm tin bất di dịch của Kitô giáo. Tất cả Kitô hữu tin rằng Giêsu đã làm nhiều dấu kỳ phép lạ và các tông đồ được ban cho quyền lực siêu nhiên bởi ơn Chúa Thánh Thần để chữa lành bệnh tật cho nhiều người và nói được nhiều thứ tiếng khác nhau sau khi Giêsu về trời.

Góc độ sử học

Bài chi tiết: Giêsu lịch sử, Điều tra về Giêsu lịch sử, và Diễn dịch hàn lâm về các chi tiết trong Phúc Âm Xem thêm: Phê bình Kinh Thánh

Trước thời kỳ Khai sáng ở phương Tây, các Phúc Âm được coi như là những tường thuật lịch sử mang tính người thật việc thật. Song giới học giả hiện đại hầu như đều đặt nghi vấn về độ tin cậy của những kinh sách này; họ chủ trương kẻ ra ranh giới giữa Giêsu được tả trong các Phúc Âm và Giêsu thực sự trong lịch sử.[62] Kể từ thế kỷ thứ 18 trở đi, ba cuộc điều tra hàn lâm riêng lẻ về Giêsu lịch sử đã được tiến hành, mỗi đợt một đặc thù và dựa trên các tiêu chí nghiên cứu khác nhau, gắn liền với thời đại riêng.[63][64] Tuy phần đông học giả đồng thuận rằng Giêsu đã từng tồn tại, và cũng đều chấp nhận một số chi tiết cơ bản trong tiểu sử của ông, song chân dung Giêsu được phục dựng theo từng tác giả vẫn khác nhau ít nhiều, và cũng khác hoàn toàn so với ký thuật trong Phúc Âm.[65][66]

Judea và Galilee thế kỷ thứ nhất

Niên biểu

Hầu hết các học giả đồng ý rằng Giêsu là một người Do Thái vùng Galilea, sinh vào khoảng đầu thế kỷ thứ nhất và qua đời trong khoảng từ năm 30 đến 36 SCN tại xứ Judea, ông chỉ sống và hoạt động tại Galilea và Judea chứ không ở nơi khác[67][68]. Các sách Phúc Âm chỉ tập trung vào quãng đời ba năm cuối khi Giêsu sống dưới trần gian, đặc biệt là tuần lễ cuối cùng trước khi bị đóng đinh vào thập giá, nhưng chúng cũng cung cấp một số manh mối liên quan đến năm sinh của Chúa Giêsu. Đoạn Mátthêu 2:1 liên kết sự giáng sinh của Chúa Giêsu với sự cai trị của Herod Đại đế - người đã chết vào khoảng năm thứ 4 trước Công nguyên, và đoạn Luca 1:5 viết rằng Herod đã trị vì trước khi Chúa Giêsu giáng sinh, ngoài ra Phúc Âm này còn đề cập đến cuộc điều tra dân số của chính quyền La Mã diễn ra mười năm sau đó. Luke 3:1-2 và 3:23 viết rằng Chúa Giêsu bắt đầu sứ vụ khi ông khoảng ba mươi tuổi, và đó là năm thứ 15 của triều đại Tiberius (khoảng năm 28 hoặc 29 Công Nguyên). Qua những chi tiết này và bằng các phương pháp phân tích khác nhau, hầu hết các học giả đi đến đồng thuận rằng Chúa Giêsu sinh trong khoảng từ năm thứ 6 đến 4 trước Công nguyên,[69]

Về thời điểm qua đời, tức là sự kiện ông bị đóng đinh trên cây thập giá, hầu hết các học giả đồng ý rằng sự kiện này xảy ra trong khoảng từ năm 30 đến 33 Công nguyên.[70][71] Các sách Phúc Âm nói rằng sự kiện này xảy ra trong thành xứ Judea mà Pilate là tổng trấn thuộc quyền La Mã khoảng năm 26-36.[72] Người ta tin rằng ngày mà Phaolô theo Kitô giáo (ước tính khoảng năm 33-36) có mối liên hệ nào đó đến cho ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh qua việc phân tích thư của Thánh Phaolô và Sách Công vụ Tông đồ.[73] Các nhà thiên văn từ thời Isaac Newton đã cố gắng ước lượng chính xác ngày Chúa Giêsu bị đóng đinh bằng cách phân tích chuyển động của Mặt Trăng và tính theo lịch sử của lễ Vượt Qua theo lịch của người Do Thái. Và ngày giả thiết được chấp nhận rộng rãi nhất theo phương pháp này là ngày 7 tháng 4, năm 30 AD; và ngày 3 tháng 4 năm 33 (kể cả lịch Julius).

Di sản

Theo hầu hết các giải thích Kinh Thánh của Kitô giáo, các chủ đề cơ bản của những lời răn dạy của Giêsu là sự hối cải, tình yêu vô điều kiện, tha thứ tội lỗi và khoan dung và về Thiên đường.[74] Khởi đầu như một giáo phái nhỏ của người Do Thái,[75] nó đã phát triển và trở thành một tôn giáo riêng biệt so với đạo Do Thái vài thập kỷ sau cái chết của Giêsu. Kitô giáo đã lan rộng ra khắp đế chế La Mã dưới dạng được biết đến qua Tín điều Nicea và trở thành quốc giáo dưới thời Theodosius I. Qua hàng thế kỷ, nó lan rộng đến hầu hết châu Âu và trên toàn thế giới. C. S. Lewis và Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã bảo vệ niềm tin vào Giêsu trước những sự chỉ trích mang tính lịch sử.

Nhận định

Kitô giáo

Hầu hết Kitô hữu tin rằng, Giêsu là Thiên Chúa, là Đấng Messiah mà sự xuất hiện đã được tiên báo trong Cựu Ước. Họ tin rằng Giêsu là Thiên Chúa hóa thân thành người, là Ngôi Hai trong Ba Ngôi; rằng Giêsu nhập thể bởi quyền phép Chúa Thánh Thần, xuống thế gian để cứu nhân loại khỏi tội lỗi và sự chết bởi máu của Giêsu đã đổ ra khi bị đóng đinh trên thập tự giá như là sinh tế chuộc tội cho loài người. Họ cũng tin rằng Giêsu đã sống lại từ cõi chết và sau đó trở lại Thiên Đàng.

Hồi giáo

Khác với đức tin của người Kitô giáo, tín đồ Hồi giáo tin rằng, Giêsu là một trong những nhà tiên tri (ngôn sứ) đáng được tôn trọng, được Thiên Chúa sai đến và là Đấng Messiah; nhưng họ không tin Giêsu là "Con Thiên Chúa". Họ cũng không tin về sự chết và sự phục sinh của Giêsu, xem đó chỉ là sự hóa phép của Thiên Chúa dành cho tiên tri Giêsu để đánh lừa người đương thời. Sau đó, Giêsu về trời cả hồn lẫn xác.

Do Thái giáo

Do Thái giáo thì cực lực phản đối cả hai niềm tin của hai tôn giáo trên. Họ không xem Giêsu là Thiên Chúa xuống thế làm người cũng không nhận đó là nhà tiên tri, thậm chí coi đó là nhà tiên tri giả hay kẻ xúc phạm đến Thiên Chúa của họ. Họ cho rằng, kể từ sau sự sụp đổ lần thứ hai của Đền thờ Jerusalem, không có một tiên tri nào xuất hiện thêm nữa. Cho đến tận bây giờ, họ vẫn đang hy vọng có một Đấng Messiah từ trời xuống.

Phật giáo

Phật giáo hầu như không đưa ra nhận định về vai trò của Giêsu trong tôn giáo họ. Đối với họ, dựa theo lịch sử, Giêsu chỉ là một con người. Tuy nhiên, một số tín đồ thuộc một số phái cho rằng, với những đức tính hiển nhiên của Giêsu, chắc chắn sau đó Giêsu cũng được sinh vào cõi trời dựa theo luật nhân quả. Do đó, những người tu theo Phật giáo cấp tiến, nhất là Tịnh độ tông, có thể tôn kính Giêsu như một vị A-la-hán hay Bồ tát[76].

Một số Phật tử, trong đó có Tenzin Gyatso, Đạt-lại Lạt-ma thứ 14[77] xem Giêsu như một vị đại Bồ tát, người cống hiến đời mình cho hạnh phúc của nhân loại. Nga Sơn Thiều Thạc ở thế kỷ XIV của Tào Động tông ngụ ý rằng những lời dạy của Giêsu trong Sách Phúc Âm do một người đã được giải thoát (arahant) viết.[78]

Khác

Một người Nhật theo chủ nghĩa vô chính phủ, Kōtoku Shūsui có viết tác phẩm Kirisuto Massatsuron (基督抹殺論, Cơ Đốc Mạt Sát Luận). Trong tác phẩm này, Shūsui cho rằng Giêsu chỉ là một nhân vật thần thoại và không có thực.[79][80].

Vì có vai trò đặc biệt trong một số tôn giáo này, Giêsu được nhìn nhận là một trong những nhân vật quan trọng nhất và có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử nhân loại.

Xem thêm

• Cuộc đời Giêsu theo Tân Ước
  • Sự giáng sinh của Giêsu
  • Các dụ ngôn của Chúa Giêsu
  • Tiệc Ly
  • Cuộc thương khó và khổ hình của Giêsu
  • Sự phục sinh của Giêsu
• Chúa Cha
• Chúa Thánh Linh
• Kitô giáo
• Cứu rỗi
• Mười hai sứ đồ
• Những người xưng là Giê-su

Ghi chú

1. ^ John P. Meier lại cho rằng Jesus sinh vào k. 7 hoặc 6 TCN.[1] Karl Rahner khẳng định rằng đồng thuận trong giới học giả Kitô là k. 4 TCN.[2] E. P. Sanders cũng cho rằng ngày sinh của Giêsu là k. 4 TCN và cũng đề cập đến đồng thuận số động.[3] Jack Finegan dựa trên bằng chứng thuyền thống Kitô thuở sớm để củng cố cho giả định niên đại k. 3 hoặc 2 TCN.[4]
2. ^ Powell viết: "[Paul] does cite words or instructions of Jesus in a few places,[38] but for the most part he displays little interest in the details of Jesus' earthly life and ministry."[39]
3. ^ So sánh Matthew 1:6–16 và Luke 3:23–31. Xem thêm Phả hệ của Giêsu § So sánh giữa hai phả hệ.
4. ^ Để có cái nhìn tổng quan về vấn đề này, xem Phả hệ của Giêsu § Giải thích cho sự đa dạng.

Chú thích

1. ^ Meier 1991, tr. 407.
2. ^ Rahner 2004, tr. 732.
3. ^ Sanders 1993, tr. 10–11.
4. ^ Finegan 1998, tr. 319
5. ^ Brown 1977, tr. 513.
6. ^ 支秋 có âm Hán-Việt là Chi-thu nhưng đọc theo âm Nôm là Giê-su. Tham khảo: Girolamo Maiorica. 徳主支秋巻之二 Đức Chúa Giê-su quyển chi nhị.Trần Văn Toàn (2005). "Tự vị Taberd và di sản văn hóa Việt Nam".Hoàng Xuân Việt (2006). Tìm hiểu lịch sử chữ Quốc ngữ. Thành phố Hồ Chí Minh: Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin. Tr. 99.
7. ^ Gia-tô hoặc Da-tô là phiên âm Hán-Việt của 耶穌 (phồn thể) hay 耶稣 (giản thể), pinyin: Yēsū.
8. ^ "The Gospel of John is quite different from the other three gospels, and it is primarily in the latter that we must seek information about Jesus." Sanders (1993), p. 57.
9. ^ Funk, Robert W.; Seminar, Jesus (1998). Introduction. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. San Francisco: HarperSanFrancisco. tr. 1–40. ISBN 978-0-06-062978-6.
10. ^ P. Parker, A Proto-Lukan Basis for the Gospel According to the Hebrews Journal of Biblical Literature, Vol. 59, No. 4 (Dec., 1940), pp. 471-473
11. ^ J. R. Edwards, The Hebrew Gospel & the Development of the Synoptic Tradition, Eerdmans Publishing, 2009 pp. 1-376
12. ^ Levine, Amy-Jill (1998). Coogan Michael D. (biên tập). Visions of Kingdoms: From Pompey to the First Jewish Revolt (63 TCN—70 CE). The Oxford History of the Biblical World. New York and Oxford: Oxford University Press. tr. 370–371. ISBN 978-0-19-508707-9.
13. ^ Houlden, James L. (2005). Jesus: The Complete Guide. London: Continuum. ISBN 978-0-8264-8011-8.
14. ^ Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün (2004). “Uncovering Islam: Questions and Answers about Islamic Beliefs and Teachings”. Ankara: The Presidency of Religious Affairs Publishing. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 2 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
15. ^ “Compendium of Muslim Texts”. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 6 năm 2007. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
16. ^ a b Sanders, Ed P.; Pelikan, Jaroslav J. “Jesus Christ”. Encyclopædia Britannica. Truy cập ngày 13 tháng 4 năm 2013.
17. ^ “Chương 26 -”. thanhlinh.net.
18. ^ “Gioan -”. thanhlinh.net.
19. ^ “Chương 6 -”. thanhlinh.net.
20. ^ a b  Maas, Anthony J. (1913). “Origin of the Name of Jesus Christ” . Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
21. ^ Ehrman, Bart D. (2012). Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth. HarperOne. tr. 29. ISBN 978-0-06-208994-6.
22. ^ “Joshua”. Merriam-Webster. Truy cập ngày 4 tháng 8 năm 2013.
23. ^ Hare, Douglas (2009). Matthew. Westminster John Knox Press. tr. 11. ISBN 978-0-664-23433-1.
24. ^ France 2007, tr. 53.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFFrance2007 (trợ giúp)
25. ^ Doninger 1999, tr. 212.
26. ^ Heil, John P. (2010). Philippians: Let Us Rejoice in Being Conformed to Christ. Society of Biblical Lit. tr. 66. ISBN 978-1-58983-482-8.
27. ^ Christian Theology: An Introduction by Alister E. McGrath 2010 ISBN 1-4443-3514-6 page 270
28. ^ 1 Corinthians 11:23-26
29. ^ Blomberg 2009, tr. 441–42.
30. ^ Evans 2003, tr. 465–77.
31. ^ Acts 10:37–38 và Acts 19:4
32. ^ Bruce, Frederick F. (1988). The Book of the Acts. Wm. B. Eerdmans Publishing. tr. 362. ISBN 978-0-8028-2505-6.
33. ^ Rausch 2003, tr. 77.
34. ^ Acts 1:1–11
35. ^ Cũng được nhắc đến ở 1 Timothy 3:16
36. ^ Evans 2003, tr. 521–30.
37. ^ 1 Corinthians 7:10–11, 9:14, 11:23–25, 2 Corinthians 12:9
38. ^ 1 Cor. 7:10–11; 9:14; 11:23–25; 2 Cor. 12:9; cf. Acts 20:35
39. ^ Powell, Mark A. (2009). Introducing the New Testament. Baker Academic. tr. 248. ISBN 978-0-8010-2868-7.
40. ^ Brown 1997, tr. 835–40.
41. ^ Evans, C.A. (2008). Exploring the Origins of the Bible. Baker Academic. tr. 154.
42. ^ Keener 2009, tr. 56.
43. ^ a b c d Funk, Hoover & The Jesus Seminar 1993, tr. 3.
44. ^ Cross & Livingstone 2005, John, St..
45. ^ Roberts, Mark D. (2007). Can We Trust the Gospels?: Investigating the Reliability of Matthew, Mark, Luke, and John. Crossway. tr. 58. ISBN 978-1-4335-1978-9. Lưu trữ bản gốc ngày 7 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
46. ^ Licona 2010, tr. 210–21.
47. ^ Vermes 1981, tr. 20, 26, 27, 29.
48. ^ Matthew 1; Luke 2
49. ^ Matthew 1:1–16
50. ^ Sanders 1993, tr. 80–91.
51. ^ Luke 3:23–38
52. ^ Brown 1978, tr. 163.
53. ^ France, R.T. (1985). The Gospel According to Matthew: An Introduction and Commentary. Eerdmans. tr. 72. ISBN 978-0-8028-0063-3. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 2 năm 2020. Truy cập ngày 15 tháng 10 năm 2018. "From David the two lists diverge, as Matthew follows the line of succession to the throne of Judah from Solomon, whereas Luke's list goes through Nathan, ... and converges with Matthew's only for the two names of Shealtiel and Zerubabbel until Joseph is reached."
54. ^ Mills & Bullard 1998, tr. 556.
55. ^ Marsh, Clive; Moyise, Steve (2006). Jesus and the Gospels. Clark International. tr. 37. ISBN 978-0-567-04073-2. Lưu trữ bản gốc ngày 7 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
56. ^ Morris 1992, tr. 26.
57. ^ Jeffrey, David L. (1992). A Dictionary of biblical tradition in English literature. Wm. B. Eerdmans Publishing. tr. 538–40. ISBN 978-0-85244-224-1. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
58. ^ Cox & Easley 2007, tr. 30–37.
59. ^ Brownrigg, Ronald (2002). Who's Who in the New Testament. Taylor & Francis. tr. 96–100. ISBN 978-0-415-26036-7.
60. ^ https://ocoy.org/original-christianity/unknown-life-of-jesus-christ/
61. ^ https://muse.jhu.edu/article/188153
62. ^ Levine 2006, tr. 5.
63. ^ Witherington 1997, tr. 113.
64. ^ Powell 1998, tr. 19–23.
65. ^ Theissen & Winter 2002, tr. 5.
66. ^ Jesus Research: An International Perspective (Princeton-Prague Symposia Series on the Historical Jesus) by James H. Charlesworth and Petr Pokorny (15 September 2009) ISBN 978-0-8028-6353-9 pp. 1–2
67. ^ Green, Joel B.; McKnight, Scot; Marshall, I. Howard (1992). Dictionary of Jesus and the Gospels. InterVarsity Press. tr. 442. ISBN 9780830817771.
68. ^ Borg, Marcus J. (2006). “The Spirit-Filled Experience of Jesus”. Trong Dunn, James D. G.; McKnight, Scot (biên tập). The Historical Jesus in Recent Research. tr. 303. ISBN 1-57506-100-7.
69. ^ Dunn 2003, tr. 324.
70. ^ Humphreys, Colin J.; Waddington, W. G. (1992). “The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion” (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2): 340.
71. ^ Köstenberger, Kellum & Quarles 2009, tr. 398.
72. ^ Green, Joel B. (1997). The gospel of Luke: New International Commentary on the New Testament Series. Wm. B. Eerdmans Publishing. tr. 168. ISBN 978-0-8028-2315-1.
73. ^ Barnett, Paul (2002). Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. InterVarsity Press. tr. 21. ISBN 978-0-8308-2699-5.
74. ^ Sniegocki, John. "Review of Joseph GRASSI, Peace on Earth: Roots and Practices from Luke's Gospel," Collegeville, Minnesota: Liturgical Press, 2004 (repentance, forgiveness); Bock, Darrell L. "Major Themes of Jesus' life", (coming of the Kingdom of God); Brussat, Frederic and Mary Ann. "Review of If Grace Is So Amazing, Why Do not We Like It?," (grace); Hughes, F. A. "Grace and Truth", Stem Publishing 1972 (grace)
75. ^ Duhaime, Jean; Blasi, Anthony J.; Turcotte, Paul-André (2002). Handbook of early Christianity: social science approaches. Walnut Creek, Calif: AltaMira Press. tr. 434. ISBN 0759100152.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
76. ^ “Phật giáo Việt Nam - Phật giáo Việt Nam”.
77. ^ Beverley, James A., Hollywood's Idol, Christianity Today, "Jesus Christ also lived previous lives", he said. "So, you see, he reached a high state, either as a Bodhisattva, or an enlightened person, through Buddhist practice or something like that", Truy cập 20 tháng 4 năm 2007
78. ^ 101 Zen Stories; #16
79. ^ 基督抹殺論 Lưu trữ 2016-03-03 tại Wayback Machine(Iwanami Shoten, Publishers website, tiếng Nhật)
80. ^ Kosaka Masaaki (31 Tháng ba 2021). “Japanese Thought In The Meiji Era Centenary Culture Council Series”. Pan-Pacific Press – qua Internet Archive.

Thư mục

• Hare, Douglas (1993). Matthew. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-23433-1.
• Blomberg, Craig L. (2009). Jesus and the Gospels: An Introduction and Survey. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4482-7. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Boring, M. Eugene; Craddock, Fred B. (2004). The people's New Testament commentary. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22754-8. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Brown, Raymond E. (1977). The Birth of the Messiah: a commentary on the infancy narratives in Matthew and Luke. Doubleday. ISBN 978-0-385-05907-7.
• Brown, Raymond E. (1978). Mary in the New Testament. Paulist Press. ISBN 978-0-8091-2168-7. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 9 năm 2014. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Brown, Raymond E. (1988). The Gospel and Epistles of John: A Concise Commentary. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-1283-5.
• Brown, Raymond E. (1997). An Introduction to the New Testament. Doubleday. ISBN 978-0-385-24767-2.
• Carter, Warren (2003). Pontius Pilate: portraits of a Roman governor. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5113-1. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Chilton, Bruce; Evans, Craig A. (1998). Studying the Historical Jesus: Evaluations of the State of Current Research. Brill. ISBN 978-90-04-11142-4. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Cox, Steven L.; Easley, Kendell H (2007). Harmony of the Gospels. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-9444-0. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Cross, Frank L.; Livingstone, E.A. biên tập (2005). Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280290-3. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 5 năm 2019. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Crossan, John D.; Watts, Richard G. (1999). Who Is Jesus?: Answers to Your Questions About the Historical Jesus. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25842-9.
• De Smet, Daniel (2016). “Les racines docétistes de l'imamologie shi'ite”. Trong Amir-Moezzi, Mohammad Ali; De Cillis, Maria; De Smet, Daniel; Mir-Kasimov, Orkhan (biên tập). L'Ésotérisme shi'ite, ses racines et ses prolongements – Shi'i Esotericism: Its Roots and Developments. Bibliothèque de l'Ecole des Hautes Etudes, Sciences Religieuses. 177. Turnhout: Brepols. tr. 87–112. doi:10.1484/M.BEHE-EB.4.01163. ISBN 978-2-503-56874-4.
• Dickson, John (2008). Jesus: A Short Life. Kregel Publications. ISBN 978-0-8254-7802-4.
• Dillenberger, John (1999). Images and Relics : Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe: Theological Perceptions and Visual Images in Sixteenth-Century Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-976146-3.
• Donahue, John R.; Harrington, Daniel J. (2002). The Gospel of Mark. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5804-8. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Doninger, Wendy (1999). Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-044-0.
• Dunn, James D.G. (2003). Jesus Remembered. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-3931-2.
• Eddy, Paul R.; Boyd, Gregory A. (2007). The Jesus legend: a case for the historical reliability of the synoptic Jesus tradition. Baker Academic. ISBN 978-0-8010-3114-4. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Ehrman, Bart (1999). Jesus: Apocalyptic Prophet of the New Millennium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-983943-8.
• Ehrman, Bart D. (2009). Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (and Why We Don't Know About Them). HarperOne. ISBN 978-0-06-117393-6.
• Ehrman, Bart D. (2014). How Jesus Became God. HarperCollins. ISBN 978-0-06225-219-7.
• Ehrman, Bart (2011). Forged: writing in the name of God – Why the Bible's Authors Are Not Who We Think They Are. HarperCollins. ISBN 978-0-06-207863-6.
• Ehrman, Bart D. (2012). Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth. HarperOne. ISBN 978-0-06-208994-6. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Evans, Craig A. (2003). The Bible Knowledge Background Commentary: Matthew-Luke. David C. Cook. ISBN 978-0-7814-3868-1.
• Evans, Craig A. (2012a). Jesus and His World: The Archaeological Evidence. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-23413-3. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Evans, Craig A. (2012b). Matthew (New Cambridge Bible Commentary). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-01106-8.
• Finegan, Jack (1998). Handbook of Biblical Chronology. Hendrickson Publishers. ISBN 978-1-56563-143-4.
• Freedman, David N. (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Amsterdam University Press. ISBN 978-0-8028-2400-4. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Friedmann, Yohanan (1989). Prophecy Continuous: Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-05772-2.
• Funk, Robert W.; Hoover, Roy W.; The Jesus Seminar (1993). The Five Gospels. Scribner. ISBN 978-0-0254-1949-0. OCLC 819666252.
• Green, Joel B.; McKnight, Scot; Marshall, I. Howard (1992). Dictionary of Jesus and the Gospels. InterVarsity Press. tr. 442. ISBN 978-0-8308-1777-1. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Grudem, Wayne (1994). Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine. Grand Rapids, MI: Zondervan. ISBN 978-0-310-28670-7.
• Harris, Stephen L. (1985). Understanding the Bible. Mayfield.
• Houlden, J. Leslie (2006). Jesus: the complete guide. Continuum. ISBN 978-0-8264-8011-8. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Humphreys, Colin J.; Waddington, W. G. (1992). “The Jewish Calendar, a Lunar Eclipse and the Date of Christ's Crucifixion” (PDF). Tyndale Bulletin. 43 (2): 331–351. doi:10.53751/001c.30487. S2CID 189519018. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 21 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2019.
• Keener, Craig S. (2009b). The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary. ISBN 978-0-8028-6498-7.
• Keener, Craig S. (2009). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing.
• Keener, Craig S. (2012). The Historical Jesus of the Gospels. William B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-6292-1.
• Köstenberger, Andreas J.; Kellum, L. Scott; Quarles, Charles L (2009). The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament. B&H Publishing Group. ISBN 978-0-8054-4365-3. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Lawson, Todd (2009). The Crucifixion and the Qur'an: A Study in the History of Muslim Thought. Oxford: Oneworld. ISBN 978-1-85168-635-3.
• Lee, Dorothy A. (2004). Transfiguration. Continuum. ISBN 978-0-8264-7595-4. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Levine, Amy-Jill (2006). “Introduction”. Trong Levine, Amy-Jill; Allison, Dale C.; Crossan, John D. (biên tập). The Historical Jesus in Context. Princeton Univ Press. ISBN 978-0-691-00992-6. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Levine, Amy-Jill (2007). The Misunderstood Jew: The Church and the Scandal of the Jewish Jesus. Harper-Collins. ISBN 978-0-06-174811-0.
• Licona, Michael R. (2010). The Resurrection of Jesus: A New Historiographical Approach. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-2719-0. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 2 năm 2020. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2015.
• Maier, Paul L. (1989). “The Date of the Nativity and Chronology of Jesus”. Trong Finegan, Jack; Vardaman, Jerry; Yamauchi, Edwin M. (biên tập). Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies. Eisenbrauns. ISBN 978-0-931464-50-8. Lưu trữ bản gốc ngày 7 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Majerník, Ján; Ponessa, Joseph; Manhardt, Laurie W. (2005). The Synoptics: Matthew, Mark, Luke. Emmaus Road Publishing. ISBN 978-1-931018-31-9. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• McGrath, Alister E. (2006). Christianity: An Introduction. John Wiley & Sons. tr. 4–6. ISBN 978-1-4051-0899-7. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 9 năm 2015. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Meier, John P. (1991). A Marginal Jew: The Roots of the Problem and the Person. Yale University Press. ISBN 978-0-300-14018-7.
• Meier, John P. (2006). “How do we decide what comes from Jesus”. Trong Dunn, James D.G.; McKnight, Scot (biên tập). The Historical Jesus in Recent Research. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-100-9. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Melton, J. Gordon (2010). “Ahmad, Mirza Ghulam Hazrat”. Trong Melton, J. Gordon; Baumann, Martin (biên tập). Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. 1 (ấn bản thứ 2). Santa Barbara: ABC-CLIO. tr. 54–56. ISBN 978-1-59884-203-6. Lưu trữ bản gốc ngày 21 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Mills, Watson E.; Bullard, Roger A. (1998). Mercer dictionary of the Bible. Mercer University Press. ISBN 978-0-86554-373-7. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2015.
• Morris, Leon (1992). The Gospel according to Matthew. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-85111-338-8. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Niswonger, Richard L. (1992). New Testament History. Zondervan. ISBN 978-0-310-31201-7.
• Pannenberg, Wolfhart (1968). Jesus – God and Man. S.C.M. Press. ISBN 978-0-334-00783-8. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Powell, Mark A. (1998). Jesus as a Figure in History: How Modern Historians View the Man from Galilee. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25703-3.
• Rahner, Karl (2004). Encyclopedia of theology: a concise Sacramentum mundi. Continuum. ISBN 978-0-86012-006-3. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Rausch, Thomas P. (2003). Who is Jesus?: an introduction to Christology. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-5078-3. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Redford, Douglas (2007). The Life and Ministry of Jesus: The Gospels. Standard Publishing. ISBN 978-0-7847-1900-8. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Reed, Jonathan L. (2002). Archaeology and the Galilean Jesus: a re-examination of the evidence. Continuum. ISBN 978-1-56338-394-6. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Robinson, Neal (1991). Christ in Islam and Christianity. Albany: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0559-8.
• Robinson, Neal (2005). “Jesus”. Trong McAuliffe, Jane Dammen (biên tập). Encyclopaedia of the Qurʾān. Brill. doi:10.1163/1875-3922_q3_EQCOM_00099.
• Sanders, E. P. (1993). The Historical Figure of Jesus. Allen Lane Penguin Press. ISBN 978-0-14-192822-7. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 4 năm 2017. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Theissen, Gerd; Merz, Annette (1998). The Historical Jesus : a Comprehensive Guide. Fortress Press. ISBN 978-1-4514-0863-8. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Theissen, Gerd; Winter, Dagmar (2002). The Quest for the Plausible Jesus: The Question of Criteria. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22537-7. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Twelftree, Graham H. (1999). Jesus the miracle worker: a historical & theological study. InterVarsity Press. tr. 95. ISBN 978-0-8308-1596-8.
• Van Voorst, Robert E (2000). Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-4368-5. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 8 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Vine, William E. (1940). Expository Dictionary of New Testament Words. Fleming H. Revell Company. ISBN 978-0-916441-31-9.
• Vermes, Geza (1981). Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels. Philadelphia: First Fortress. ISBN 978-0-8006-1443-0. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Walvoord, John F.; Zuck, Roy B. (1983). The Bible Knowledge Commentary: New Testament. David C. Cook. ISBN 978-0-88207-812-0. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.
• Witherington, Ben (1997). The Jesus Quest: The Third Search for the Jew of Nazareth. InterVarsity Press. ISBN 978-0-8308-1544-9. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 8 tháng 10 năm 2020.

Liên kết ngoài

Tìm hiểu thêm vềJesustại các dự án liên quan
	Từ điển từ Wiktionary
	Tập tin phương tiện từ Commons
	Tin tức từ Wikinews
	Danh ngôn từ Wikiquote
	Văn kiện từ Wikisource
	Tủ sách giáo khoa từ Wikibooks
	Tài nguyên học tập từ Wikiversity

• Complete Sayings of Jesus Christ In Parallel Latin & English — The Complete Christ Sayings
• Jesus Christ Catholic Encyclopedia article
• Christian Foundations: Jesus articles from a Protestant perspective
• The Christ of India Lưu trữ 2008-05-26 tại Wayback Machine A Hindu perspective on Jesus
• An Islamic perspective on Jesus
• Ahmadiyya views on Jesus
• Jesus Christ, the Son of God articles from a Mormon perspective
• BiblicalStudies.org.uk Offers an extensive bibliography plus numerous full-text articles.
• Christ, the Messenger— Swami Vivekananda
• Overview of the Life of Jesus Lưu trữ 2008-06-09 tại Wayback Machine A summary of New Testament accounts.
• From Jesus to Christ — A Frontline documentary on Jesus and early Christianity.
• The Jewish Roman World of Jesus Lưu trữ 2010-08-17 tại Wayback Machine
• The Jesus Puzzle Lưu trữ 2008-02-24 tại Wayback Machine — Earl Doherty's website.

x t s Nhân vật trong Tân Ước
Sách Phúc âm: Giê-su	Cá nhân Anphê  · Anna  · Annas  · Baraba  · Batimê  · Người mù thành Bếtsaiđa  · Caipha  · Cleopas  · Ma quỷ  · Dismas  · Elizabeth  · Gabriel  · Gestas  · Con gái ông Jairus  · Gioakim  · Gioanna  · Gioan Tẩy Giả  · Giuse  · Giuse, người Arimathê  · Giôsê  · Ladarô  · Legion  · Longinus  · Luca  · Mankhô  · Máccô  · Mácta  · Maria Madalena  · Maria (mẹ Giacôbê và Gioan)  · Maria (mẹ Chúa Giêsu)  · Maria thành Bêthany  · Maria vợ ông Clopas  · Người đàn bà ngoại tình  · Người phụ nữ Samaria bên giếng nước  · Người Thanh niên thành Nain  · Nathanael  · Nicôđêmô  · Salômê  · Simêôn  · Simon người Kyrênê  · Simon người cùi  · Susanna  · Thêôphilô  · Dakêu  · Giacaria Nhóm Thiên sứ  · Môn đệ  · Nhóm Hêrôđê  · Ba Nhà chiêm tinh  · Nhóm Pharisêu  · Nhóm Sađốc  · Người Samari  · 70 Môn đệ  · Nhóm Nhiệt thành
Tông đồ	Nhóm Mười hai Anrê  · Batôlômêô  · Giacôbê, con của Anphê  · Giacôbê, con của Zêbêđê  · Gioan  · Giuđa Ítcariốt  · Giuđa Tađêô  · Mátthêu  · Phêrô  · Philípphê  · Simon Nhiệt thành,  · Tôma Thay thế Mátthia  · Phaolô
Công vụ Tông đồ: Phêrô  · Phaolô	Agabus · Ananias (Judaea) · Ananias (Damascus) · Apollos · Aquila · Aristarchus · Bar-jesus · Barnabas · Cornelius · Demetrius · Dionysius · Dorcas · Eutychus · Gamaliel · James the Just · Jason · Joseph Barsabas, · Judas of Galilee · Lucius · Luca · Lydia · Manahen · Máccô · Mary mother of J. Mark · Nicholas · Phaolô · Philípphê · Priscilla  · Publius · Sapphira · Sceva · Seven Deacons · Silas/Silvanus · Simeon of Jerusalem · Simon the Sorcerer · Sopater · Stêphanô · Theudas · Timôthê · Titô · Trophimus · Tychicus
Người cai trị	Theo Phúc âm Aretas IV  · Cornelius  · Herod Antipas  · Herod Archelaus  · Herod Philip II  · Hêrôđê Cả  · Longinus  · Lysanias  · Phongxiô Philatô  · Vợ của Philatô  · Quirinius  · Salome  · Tiberius Theo Công vụ Agrippa I · Agrippa II · Felix · Claudius Lysias · Junius A. Gallio · Festus · Sergius Paulus
Nhân vật trong cácThánh Thư	Nonapocalyptic Achaichus · Alexander · Archippus · Crescens · Diotrephes · Epaphroditus · Erastus · Hymenaeus · Jesus Justus · Junia · Mary · Angel Michael · Nymphas · Philemon · Philetus · Phoebe · Syntyche Khải Huyền Antipa  · Bốn Con Vật · Avátđôn  · Two Witnesses  · Người Phụ Nữ và Con Mãng Xà  · Con Thú  · Three Angels  · Con Điếm thành Babylon
Danh sách đầy đủ  · Giê-su: (Sứ vụ, Phép lạ, Các dụ ngôn, Niên đại theo Tân Ước)  · Tân Ước · Quy điển Tân Ước · Phúc Âm (Phúc Âm Nhất Lãm) · Các thư tín (Các thư tín của Phao-lô, Các thư tín chung) · Kitô giáo ở thế kỷ I

Cổng thông tin:

• Cơ Đốc giáo

Tiêu đề chuẩn

BIBSYS: 90053303 BNC: 000010094 BNE: XX1724284 BNF: cb119392246 (data) CiNii: DA11512117 GND: 118557513 ISNI: 0000 0001 2037 0699 KulturNav: 9ef47cdc-471d-4863-9c7e-0f78bdfc05fb LCCN: n79084784 LIR: 598 LNB: 000097693 MBA: bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4 NARA: 559041 NBL: 004313686 NDL: 00565948 NKC: ola2002103454 NLA: 35246449 NLG: 1138 NLI: 000324349 NLP: a0000001002385 NSK: 000100031 NTA: 07286978X ORCID: 0000-0002-3680-7848 PLWABN: 9810651577205606 RERO: 02-A022812195 RSL: 000008166 SELIBR: 222130 SNAC: w628066c SUDOC: 027325636 S2AuthorId: 144692014 TDVİA: mesih TePapa: 34591 Trove: 880661 ULAN: 500344051 VcBA: 492/47907 VIAF: 141145970137232251241 WorldCat Identities (via VIAF): 141145970137232251241