Giống Thông Nhựa (thông Lùn, Thông Chân Vịt) Xuất Xứ Yên Lập ...

Ảnh: Rừng thông nhựa (thông chân vịt) tại Tiểu khu 46, phường Minh Thành, thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh

Thông nhựa là một trong những loài cây trồng chủ lực đã và đang có vị trí ngày càng quan trọng trong ngành lâm nghiệp Việt Nam. Nó có nhiều ưu điểm nổi trội về môi trường với tư cách là một loài cây gỗ lớn, lại có ưu thế sống được trên những lập địa cằn cỗi, nghèo kiệt, chua hạn…thường thì chỉ có cỏ chịu hạn mới tồn tại được, và nó vẫn tái sinh tự nhiên, bền vững tạo lên những quần thể có tính quần sinh cao giữa núi đồi trơ trọc bát ngát. Còn về mặt kinh tế, thì nhựa thông với tư cách là nguồn nguyên liệu để chế biến tùng hương và dầu thông…luôn luôn có giá trị kinh tế cao trong mọi thời đại, nhất là trong xã hội công nghiệp ngày càng phát triển.

          Trong họ hàng các loài thông trồng để lấy nhựa ở Việt Nam như thông nhựa (Pinus mercusii), thông đuôi ngựa (Pinus massoniana), thông ba lá (Pinus kesifia)… thì thông nhựa Quảng Ninh là loài thông cho nhiều nhựa nhất, khoảng 5-6 kg/cây/năm, nhiều cây đã khai thác 8-10 kg/cây/năm và cho khai thác nhựa quanh năm, vượt xa sản lượng nhựa khai thác được từ các loài thông mã vĩ, thông ba lá hay của các dạng thông nhựa khác ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên (như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Lâm Đồng, Gia Lai…). Trong các dạng thông nhựa trồng ở Quảng Ninh, người ta thấy rằng dạng thông lùn (thông chân vịt) xuất xứ Yên Lập có nhiều đặc tính lâm học quý như sức chống chịu cao, sinh trưởng nhanh, hình thân đẹp, cho sản lượng nhựa nhiều gấp 2-3 lần so với dạng thông cao (thông cau).

          Là loài cây bản địa của tỉnh Quảng Ninh, diện tích rừng thông toàn tỉnh năm 2015 là 40.915 ha, trong đó chủ yếu là diện tích cây thông nhựa thuần loài. So sánh với thông nhựa các nơi khác, loại thông lùn (thông chân vịt) xuất xứ Yên Lập, Quảng Ninh có những ưu thế đặc trưng. Đó là:

- Xét về hình thái, cây thông chân vịt (tên địa phương là thông lùn hoặc thông chóc) thường có lá đâm thẳng, hướng lên trên, màu xanh nhạt, tán cây có hình tháp phân thành nhiều cành, cho sản lượng nhựa cao và có tính kháng bệnh tốt. Còn tại địa phương khác có lá rủ xuống, có màu xanh đậm, tán cây hơi cong và phân ít cành hơn.

- Xét về chất lượng sản phẩm nhựa thông cũng có những đặc điểm khác biệt hơn so với các vùng khác như: Có thuỷ phần thấp, độ mịn cao, lỏng sệt, có độ dẻo cao hơn. Nhựa lâu bị sơ cứng hơn khi để trong điều kiện tự nhiên, các sản phẩm được chế biến từ nhựa thông Quảng Ninh có những đặc điểm nổi bật về chất lượng, có hàm lượng axít cao hơn và có màu sắc đẹp hơn so với sản phẩm của các vùng khác.

Với những ưu điểm đó, Quảng Ninh hiện nay còn là điểm thu gom và chế biến nhựa thông từ nhiều tỉnh trên cả nước, sản lượng nhựa xuất khẩu trong tỉnh chiếm 50% sản lượng nhựa thông xuất khẩu của Việt Nam.

Sản phẩm nhựa thông Quảng Ninh được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bảo hộ nhãn hiệu công nghiệp “Nhựa thông Quảng Ninh” theo Quyết định số 66230/QĐ-SHTT, ngày 27/11/2013. Ngày 08/10/2013 Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Ninh ban hành  Quyết định số 802 /QĐ-NN&PTNT phê duyệt quy hoạch vùng sản xuất nhựa thông mang nhãn hiệu chứng nhận nhựa thông Quảng Ninh. Theo Danh mục các sản phẩm tập trung dự kiến đến năm 2020 (kèm theo QĐ 2901/2014/QĐ-UBND ngày 05/12/2014) thì quy hoạch mở rộng thêm diện tích Thông nhựa ở các địa bàn Đông Triều, Uông Bí, Quảng Yên, Vân Đồn, Móng Cái, cụ thể: quy mô hiện có đến năm 2014 tại 5 địa phương trong quy hoạch vùng sản xuất tập trung là 7.374 ha, diện tích quy hoạch đến năm 2015 dự kiến là 11.918 ha, đến năm 2020 là 16.015 ha. Như vậy từ năm 2015- 2020 diện tích Thông nhựa tăng thêm là 8.641 ha, mỗi năm diện tích cần trồng thêm là 1.440 ha. Hiện nay Công ty Cổ phần Thông Quảng Ninh, bằng nguồn vốn tự có đang thực hiện chương trình trồng rừng cây thông nhựa (giống thông chân vịt) xuất xứ Yên Lập. Theo đó, công ty hỗ trợ 100% cây giống (kiểm soát nguồn gốc), hướng dẫn kỹ thuật cho các tổ chức cá nhân và cam kết thu mua sản phẩm.  Là đối tượng quan trọng để trồng rừng trên các diện tích đất trống, đội núi trọc đã thoái hóa nghèo kiệt, bên cạnh một số loài cây bản địa khác thì thông nhựa là lựa chọn số một trong Đề án trồng rừng sản xuất bằng cây thông và cây bản địa, thay thế cây keo và một số loài cây khác có giá trị kinh tế thấp theo Chương trình 7923/CT-UBND ngày 24/10/2017 của UBND tỉnh Quảng Ninh - Chương trình thực hiện Nghị quyết số 71/NQ-CP, ngày 08/8/2017 của Chính phủ về thực hiện Chỉ thị số 13-CT/TW, ngày 12/01/2017 của Ban Bí thư Trung ương, Chương trình hành động số: 12-CTR/TU, ngày 20/3/2017 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Ảnh: Vườn giống thông nhựa (công nhận năm 2002) tại tiểu khu 47, phường Minh thành, thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh

Trong các chương trình chọn tạo giống, thông nhựa Yên Lập từ lâu đã được coi là tài nguyên di truyền thực vật quý có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp vật liệu khởi đầu, đặc biệt là cung cấp hạt giống thuần để gieo tạo cây giống làm nguyên liệu tạo nên những cánh rừng trồng có những đặc tính lâm học ưu trội.

Nghiên cứu của PGS.TS Hà Huy Thịnh - Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam: Sử dụng phương pháp vi chích để xác định nhanh sản lượng nhựa tương đối và phương pháp đẽo máng để xác định sản lượng nhựa tuyệt đối của cây, cho thấy, trong một lâm phần cùng tuổi, có những cá thể có sản lượng nhựa cao gấp 3 lần sản lượng nhựa bình quân của lâm phần (gọi là tính trội nhựa). Một trong những yếu tố quyết định sản lượng nhựa là yếu tố di truyền (giống). Giống tốt phải được lấy từ nguồn cây mẹ khỏe, sinh trưởng tốt, có sản lượng nhựa cao. Do đó, vấn đề cốt lõi và bền vững là chọn lọc được những cá thể cây trội, tạo giống bằng phương pháp vô tính (giữ nguyên đặc tính di truyền của cây mẹ), xây dựng vườn giống mang tính trạng trội nhựa, phù hợp với các lập địa để cung cấp giống tốt cho trồng rừng phục vụ sản xuất lâm nghiệp lâu dài, ổn định.

Tại Quảng Ninh, nguồn giống thông nhựa được công nhận gồm có 5ha vườn giống trồng từ năm 1987, được công nhận ngày 16/10/2002 (Quyết định số 4323-QĐBNN/PTLN), chủ vườn giống là Trung tâm Nghiên cứu Quảng Ninh, nay là Trung tâm Khoa học và Sản xuất lâm nông nghiệp Quảng Ninh. Gần đây, năm 2014 trong khuôn khổ đề tài cấp Nhà nước, 3 ha vườn giống đã được xây dựng tại tiểu khu 47 thuộc quản lý của Trung tâm. Hiện tại, cả hai vườn giống này đều được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Ninh đặt hàng chăm sóc bảo vệ hàng năm (bắt đầu từ năm 2016).

Với những những ưu thế  đặc trưng hơn hẳn những nơi khác, thông nhựa xuất xứ Yên Lập, Quảng Ninh có vai trò quan trọng trong phục vụ trồng rừng kinh tế lâu dài. Vì vậy, bảo tồn và khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên di truyền thông nhựa Yên Lập tạo ra nguồn cây giống có xuất xứ rõ ràng, có đặc tính di truyền tốt và ổn định sẽ là chìa khóa để nâng cao sản lượng và giá trị sản xuất lâm nghiệp trong tỉnh, phát triển nền lâm nghiệp bền vững, góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm có thu nhập ổn định cho người dân sinh sống bằng nghề rừng.

Tuy nhiên, trong công tác bảo vệ, chăm sóc, các yếu tố ngoại cảnh thường xuyên tác động tới quá trình sinh trưởng, phát triển của cây, rất dễ xảy ra hiện tượng thụ phấn chéo với các loài thông khác, vì vậy nguy cơ suy thoái trong nội bộ quần thể loài bản địa rất cao. Điều này ảnh hưởng tới chất lượng hạt giống, độ phân ly về mặt di truyền của cây giống. Do đó, muốn duy trì được nguồn gen thông nhựa xuất xứ Yên Lập, Quảng Ninh bên cạnh  hoạt động chăm sóc và bảo vệ tốt các vườn giống hiện có, đồng thời cần tiếp tục tuyển chọn giống để xây dựng vườn giống kế cận./.