Gỡ Vướng Mắc, Bất Cập Tại Các Dự án BOT Giao Thông

Những bất cập trạm thu phí BOT

Theo Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể, kết quả rà soát trạm thu phí của toàn bộ 70 dự án BOT cho thấy, có 21 trạm thu phí có bất cập được phân thành 4 nhóm theo tính chất dự án BOT, trạm thu phí, đó là:

Nhóm thứ nhất gồm 3 trạm thu phí nằm ngoài phạm vi dự án, đó là: Trạm Bắc Thăng Long - Nội Bài (Hà Nội), trạm Bỉm Sơn (trên Quốc lộ 1, tỉnh Thanh Hóa) và trạm Cầu Rác (trên Quốc lộ 1, tỉnh Hà Tĩnh).

Nhóm thứ hai gồm 7 trạm thu phí đặt trên tuyến đường hiện hữu, thu phí hoàn vốn 2 hợp phần (cải tạo nâng cấp đường hiện hữu và xây dựng tuyến tránh) gồm các trạm Nam Cầu Giẽ (Quốc lộ 1, tỉnh Hà Nam), trạm Tân Đệ (Quốc lộ 10, tỉnh Thái Bình), trạm Bến Thủy (Quốc lộ 1, tỉnh Nghệ An), trạm Quán Hàu (Quốc lộ 1, tỉnh Quảng Bình), trạm Trảng Bom (Quốc lộ 1, tỉnh Đồng Nai), trạm Cai Lậy (Quốc lộ 1, tỉnh Tiền Giang) và trạm Thành phố Sóc Trăng (Quốc lộ 1, tỉnh Sóc Trăng).

Nhóm thứ ba gồm 6 trạm, thu phí trên cả tuyến quốc lộ và đường cao tốc song hành gồm 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 6 và trên cao tốc Hòa Lạc - Hòa Bình; 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 3 (trạm Bờ Đậu) và trên cao tốc Thái Nguyên - Chợ Mới; 2 trạm thu phí trên Quốc lộ 5 hỗ trợ thu phí hoàn vốn cho cao tốc Hà Nội - Hải Phòng.

Nhóm thứ tư gồm 5 trạm thu phí có tính đặc thù, trong đó có 2 trạm hoàn vốn dự án xây dựng các hầm đường bộ Đèo Cả, Cù Mông và Hải Vân (trạm trên tuyến La Sơn - Tuý Loan, tỉnh Thừa Thiên Huế và trạm đặt tại đường dẫn phía Nam hầm Hải Vân); trạm Km1747 trên đường Hồ Chí Minh, tỉnh Đắk Lắk; trạm Ninh Xuân trên Quốc lộ 26, tỉnh Khánh Hòa; trạm T2 trên Quốc lộ 91, thành phố Cần Thơ.

Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể, trên cơ sở kết quả đánh giá bất cập, Bộ GTVT đã phối hợp với các địa phương, nhà đầu tư áp dụng nhiều giải pháp để xử lý vướng mắc, bất cập như di dời trạm thu phí về vị trí phù hợp. Di dời trạm về tuyến tránh; bổ sung trạm thu phí trên tuyến tránh để tách riêng phần hoàn vốn cho đường hiện hữu và cho tuyến tránh. Gộp trạm có khoảng cách quá gần nhau; thực hiện miễn giảm phí cho các phương tiện của người dân khu vực lân cận trạm. Phối hợp với các địa phương cắm biển, điều tiết lưu lượng giao thông nhằm hạn chế tình trạng phân lưu, bảo đảm an toàn giao thông; tổ chức tuyên truyền, vận động người dân chấp hành…

Đến nay, trong tổng số 21 trạm BOT có vướng mắc, bất cập, Bộ GTVT đã chủ động phối hợp với các cơ quan đàm phán với nhà đầu tư xử lý theo thẩm quyền được 16/21 trạm, qua đó tạo sự đồng thuận của người dân, tình hình an ninh trật tự, an toàn giao thông đã được bảo đảm, công tác thu phí hoàn vốn cơ bản ổn định. Một trạm (Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang) đã thống giải pháp xử lý phù hợp và chuẩn bị đưa vào vận hành thu phí trở lại nhưng có thể còn tiềm ẩn rủi ro. Còn lại 4 trạm, do tính chất đặc thù nên giải pháp xử lý bất cập liên quan đến một số nội dung chưa được pháp luật quy định cụ thể nên vượt thẩm quyền xử lý của Bộ GTVT, gồm: Trạm Bỉm Sơn trên Quốc lộ 1 (Thanh Hóa); Trạm Bờ Đậu trên Quốc lộ 3 (Thái Nguyên); Trạm La Sơn - Túy Loan trên cao tốc Bắc - Nam đoạn La Sơn - Túy Loan, (Thừa Thiên Huế) và Trạm T2 trên Quốc lộ 91 (thành phố Cần Thơ).

Theo đánh giá, nguyên nhân dẫn đến những bất cập nêu trên do hầu hết các dự án BOT được triển khai theo Nghị định số 77-CP ngày 18/6/1997, Nghị định số 108/2009/NĐ-CP ngày 27/11/2009 của Chính phủ (giai đoạn này pháp luật cho phép và khuyến khích việc cải tạo, nâng cấp các tuyến đường hiện hữu theo hình thức hợp đồng BOT). Sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 437/NQ-UBTVQH14 và Quốc hội thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, hình thức cải tạo, nâng cấp đường hiện hữu và thu phí trực tiếp từ người sử dụng dịch vụ không được áp dụng.

Bên cạnh đó, trong giai đoạn này BOT là hình thức đầu tư mới và phức tạp, các chủ thể (bao gồm cả phía cơ quan quản lý nhà nước, nhà đầu tư và các tổ chức tín dụng) đều chưa có kinh nghiệm về đầu tư PPP. Bên cạnh đó, do đặc thù các dự án BOT giao thông có tổng mức đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài đến trên 20 năm. Chính vì vậy, các số liệu dự báo về nhu cầu vận tải chỉ đảm bảo ở mức độ chính xác nhất định.

Đặc biệt khi phía nhà nước điều chỉnh chính sách pháp luật, các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, điều chỉnh và bổ sung quy hoạch của các địa phương… sẽ tác động rất lớn đến doanh thu và hiệu quả tài chính của các dự án BOT. Trong khi toàn bộ các dự án BOT giao thông chưa được áp dụng cơ chế chia sẻ rủi ro nên thường rất khó khăn, thậm chí dẫn đến phá sản doanh nghiệp và gây nợ xấu lên các tổ chức tín dụng khi dự án BOT bị sụt giảm doanh thu.

Theo kết quả rà soát, trong tổng số 70 dự án, đến nay có 54 dự án đang tổ chức thu phí hoàn vốn, các dự án còn lại chưa được thu phí hoặc đang dừng thu phí để quyết toán và thanh lý hợp đồng. Trong tổng số 54 dự án đang thu phí, 41/54 dự án có số thu thấp hơn so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án, trong đó 19 dự án có mức thu đạt dưới 70%, cá biệt có 3 dự án có doanh thu chỉ đạt dưới 30% so với phương án tài chính, gây phá vỡ phương án tài chính, gồm: Dự án BOT đầu tư xây dựng cầu Thái Hà nối hai tỉnh Thái Bình và Hà Nam; Dự án BOT nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn Km1738+148 - Km1763+610 tỉnh Đắk Lắk; Dự án xây dựng cầu đường sắt Bình Lợi.

Giải pháp nào để gỡ khó những tồn tại này?

Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể cho biết, Chính phủ luôn xác định việc giải quyết triệt để những vướng mắc, bất cập về trạm thu phí, dự án BOT là trách nhiệm của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương. Do vướng mắc trong việc áp dụng các quy định của pháp luật cũng như cân đối nguồn vốn nên đến nay các vướng mắc, bất cập này chưa được giải quyết triệt để.

Đối với 4 trạm thu phí BOT còn tồn tại bất cập chưa được thu phí, trong thời gian qua Bộ GTVT đã phối hợp với các bộ, ngành và địa phương nghiên cứu nhiều giải pháp để xử lý. Tuy nhiên, do tính chất đặc thủ của các trạm thu phí này nên các giải pháp đều không thể xử lý triệt để bất cập.

Đến nay, các dự án BOT liên quan đến 4 trạm thu phí này đều đã đưa vào khai thác và phát huy hiệu quả. Tuy nhiên để xử lý triệt để cần phải bố trí vốn nhà nước nên vượt thẩm quyền của Bộ GTVT.