GS. VS. Nguyễn Văn Hiệu Từ Trần

Viện sỹ Nguyễn Văn Hiệu là một nhà vật lý kiệt xuất đẳng cấp quốc tế, là người đi tiên phong, khai mở nhiều lĩnh vực khoa học công nghệ cao cho đất nước; đồng thời là một nhà tổ chức, quản lý và lãnh đạo khoa học tài ba; là người thày đã đào tạo và truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ cán bộ khoa học công nghệ; người đã xây dựng và thúc đẩy mạnh mẽ nhiều kênh hợp tác quốc tế về khoa học và công nghệ,… Thật hiếm có một người hội tụ được nhiều tố chất tốt và năng lực siêu việt như vậy! Ở cương vị nào Viện sỹ Nguyễn Văn Hiệu cũng đều đạt được đỉnh cao, và có sức mạnh lan tỏa năng lượng tích cực cho cộng đồng. Ông đã từ giã chúng ta sau hơn nửa thế kỷ miệt mài cống hiến cho sự nghiệp phát triển khoa học và công nghệ, thúc đẩy khoa học công nghệ có đóng góp thiết thực cho sự phát triển của đất nước. Viện sỹ Nguyễn Văn Hiệu ra đi là một tổn thất vô cùng to lớn của nền khoa học và công nghệ Việt Nam và nói riêng là của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, nơi Ông đã làm việc và cống hiến từ năm 1969 cho đến hôm nay.

Xin được phác họa đôi nét về cuộc đời và sự nghiệp của Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu. Ông sinh năm 1938 tại Hà Đông, Hà Nội. Năm 1956, Ông tốt nghiệp Đại học Sư phạm Khoa học Hà Nội; từ 1956 -1960, sau khi tốt nghiệp cử nhân Vật lý loại xuất sắc, Ông được giữ lại trường làm cán bộ giảng dạy tại trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tháng 10 năm 1960, Ông được cử đi đào tạo tại Liên Xô. Với nhiệt huyết của tuổi trẻ, trí thông minh siêu việt và sự cần cù, miệt mài, được học tập và làm việc trong môi trường khoa học tiên tiến, với những người thày, đồng nghiệp là những nhà vật lý danh tiếng như Viện sỹ Bogoliubov,.. của Viện Liên hiệp nghiên cứu hạt nhân Dubna, Ông đã nhanh chóng đạt được học vị Tiến sỹ (1963) và Tiến sỹ khoa học Toán-Lý (1964), trở thành Giáo sư vật lý của Trường Đại học Tổng hợp Lô-mô-nô-xốp danh tiếng từ năm 1968, khi mới 30 tuổi. Thành tích nghiên cứu khoa học của Ông đã được Nhà nước Liên Xô ghi nhận bằng sự kiện trao tặng Giải thưởng Lê-nin về Khoa học và Kỹ thuật năm 1986, được Nhà nước Việt Nam tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Kỹ thuật năm 1996, và nhiều giải thưởng khác. Năm 1982, Ông được bầu là Viện sỹ Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô; năm 1984 là viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Đức và Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học thế giới thứ ba, là Chủ tịch Trung tâm Vật lý lý thuyết Châu Á-Thái Bình Dương (APCTP, nhiệm kỳ 1996-2010). Cùng với vai trò là nhà khoa học và đào tạo đỉnh cao, Ông đã được Đảng và Nhà Nước giao nhiều trọng trách quản lý và lãnh đạo khác nhau. Năm 1969, Ông được giao thành lập Viện Vật lý, trở thành Viện trưởng sáng lập Viện Vật lý cho đến năm 1975. Từ năm 1983 Ông là Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam cho đến 1993, là Giám đốc Trung tâm Khoa học Tự nhiên và Công nghệ Quốc gia đến 1994, là người kế nhiệm xuất sắc của Viện trưởng sáng lập Viện Khoa học Việt Nam – Viện sỹ, anh hùng Trần Đại Nghĩa. Ông đã chủ trì xây dựng đề án thành lập và là người sáng lập nhiều cơ sở nghiên cứu, đào tạo, xuất bản khác trong nước (Viện Khoa học vật liệu (6/1993) trực thuộc Trung tâm Khoa học Tự nhiên và Công nghệ Quốc gia, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội; tạp chí quốc tế Advances in Natural Sciences: Nanoscience and nanotechnology, Trường Đại học công nghệ thuộc Đại học Quốc Gia Hà Nội;...). Ở cương vị này, Ông đã thể hiện là người có tư duy bao quát, có tầm nhìn xa mang tính chiến lược, luôn quan tâm tới nghiên cứu khoa học cơ bản để làm nền tảng cho phát triển công nghệ, với ví dụ điển hình là đã phát động và cổ vũ, tổ chức triển khai thành công các Chương trình nghiên cứu Vật liệu nanô (khởi đầu từ năm 1997) và Chương trình Phát triển vật lý (2015); luôn định hướng các nghiên cứu phát triển công nghệ cao phục vụ cho những ứng dụng thực tế, đáp ứng nhu cầu thiết thực của đất nước, với ví dụ điển hình là công trình thoát lũ ra biển tây cho đồng bằng sông Cửu Long, tạo được vùng trồng lúa phì nhiêu mà trước đó là nơi chứa phèn. Với uy tín và tầm ảnh hưởng của mình, Ông được nhiều nhà lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước qua các thời tham vấn và Ông đã tư vấn thành công cho nhiều chính sách quan trọng liên quan tới sự phát triển của đất nước. Ông là đảng viên 53 năm tuổi Đảng của Đảng cộng sản Việt Nam, là Ủy viên Dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa V, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VI, VII, và VIII; Đại biểu quốc hội các khóa IV, V, VII, VIII, IX và X. Ông đã được tặng thưởng nhiều Huân chương vì những thành tích đóng góp cho sự nghiệp phát triển khoa học công nghệ và đào tạo: Huân chương kháng chiến chống Mỹ cứu nước Hạng II, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Độc lập hạng Nhất, Danh hiệu Nhà giáo Nhân dân,...

Viện sỹ Nguyễn Văn Hiệu đã ra đi, nhưng những dấu ấn tốt đẹp, sự truyền cảm hứng tích cực của Ông ở các lĩnh vực hoạt động khoa học công nghệ, giáo dục đào tạo, quản lý lãnh đạo vẫn hiển hiện rõ ràng. Tên tuổi của ông đã trở thành thành huyền thoại, thành niềm kiêu hãnh và là tấm gương sáng đẹp cho giới trí thức khoa học công nghệ Việt Nam.

Một số hình ảnh của cố Giáo sư, Viện sỹ Nguyễn Văn Hiệu

Ảnh chụp tại Lễ ký kết Bản thoả thuận ghi nhớ về hợp tác khoa học giữa Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam với Viện nghiên cứu hạt nhân Dubna

GS. VS Nguyễn Văn Hiệu nhận giải thưởng "Vinh quang Việt Nam - Dấu ấn 30 năm đổi mới"

GS. VS Nguyễn Văn Hiệu tại buổi công bố giải thưởng Trần Đại Nghĩa cho nhà khoa học có thành tựu xuất sắc trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học tự nhiên và công nghệ

Hội thảo khoa học "Cơ hội và thách thức của ngành Vật lý và Khoa học vật liệu Việt Nam” kỷ niệm GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu tròn 80 tuổi (21/7/1938 – 21/7/2018)

Nguồn: GS. TS. Nguyễn Quang Liêm Tổng hợp ảnh: Mai Lan