Hạnh Phúc Của Một Tang Gia (Trích Số đỏ - Củng Cố Kiến Thức

I. Tiểu dẫn

- Vũ Trọng Phụng (1912 - 1939), bút danh Thiên Hư, sinh ở Hà Nội, quê ở Mĩ Hào, Hưng Yên, ông mất sớm vì bệnh lao do không có tiền chạy chữa.

- Tác phẩm tiêu biểu: Kĩ nghệ lấy Tây (1934); Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê (1936)…

- Đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia là chương XV của tiểu thuyết Số đỏ.

II. Văn bản (SGK)

1. Tình huống trào phúng của đoạn trích

- Nhan đề của chương truyện Hạnh phúc của một tang gia chứa đựng mâu thuẫn nghịch lí khiến người đọc thấy băn khoăn, muốn tìm lời giải đáp. Gia đình có người chết lại vui vẻ, sung sướng! Thật là bất thường.

Đám tang này cũng có bối rối, cũng lo lắng, cũng bận tâm nhưng không phải do buồn rầu, đau đớn mà do bận rộn tổ chức sao cho chu đáo, linh đình, ấn tượng... Tiêu đề Hạnh phúc của một tang gia vừa gây chú ý cho người đọc, vừa phản ánh sự thật mỉa mai, hài hước và tàn nhẫn.

- Căn nguyên khiến mọi thành viên vui vẻ là ở tờ di chúc. Cụ cố tổ mất đi nghĩa là tờ di chúc của cụ được thực hiện, nghĩa là gia tài kếch sù của cụ được chia cho mọi thành viên "chứ không còn là lí thuyết viển vông nữa!". Do vậy, cái chết của cụ được tất cả mọi người chờ đợi, mong muốn nó đến thật nhanh. Tình huống này đã làm bộc lộ những mâu thuẫn trào phúng khác và làm đậm nét hàng loạt chân dung hài hước. Đây cũng là tình huống trào phúng chính của toàn bộ chương truyện.

2. Cái chết mang lại “hạnh phúc” cho những người sống

a). Cái chết của cụ cố tổ đã làm vỡ òa niềm "hạnh phúc" được dồn nén và chờ đợi từ lâu của gia đình, bởi nó đánh dấu giai đoạn tờ chúc thư không còn ở cái thời kì "lí thuyết" nữa. Trong niềm vui chung, mỗi nhân vật lại được nhà văn mô tả với một niềm vui riêng, một hạnh phúc riêng, không ai giống ai.

- Cụ cố Hồng đã mơ ước được gọi là cụ cố từ lâu, khi cụ cố tổ nằm xuống. Cố Hồng nhắm nghiền mắt lại để nghĩ đến lúc được mặc áo xô gai, lụ khụ chống gậy, vừa ho khạc, vừa khóc mếu máo diễn trò già nua ốm yếu giữa phố đông người để cho thiên hạ trầm trồ "úi kìa, con giai nhớn đã già đến thế kia kìa!". Nhân vật này điển hình cho loại người ngu dốt, háo danh.

- Văn Minh (nhà cải cách y phục Âu hóa) thì được dịp lăng xê những mốt y phục táo bạo nhất, "có thể ban cho những ai có tang đương đau đớn vì kẻ chết cũng được hưởng chút ít hạnh phúc ở đời". Đây là cơ hội để ông quảng cáo hàng và để kiếm tiền, là cháu đích tôn, nên cái lợi mà Văn Minh được hưởng từ chúc thư không nhỏ.

- Cô Tuyết thì được dịp "mặc bộ y phục Ngây thơ, cái áo dài voan mỏng...", đồng thời "trên mặt lại hơi có một vẻ buồn lãng mạn rất đúng mốt một nhà có đám". Khi trông thấy Tuyết, những ông bạn thân của cụ cố Hồng, trong đó có nhiều vị tai to mặt lớn "đều cảm động hơn những khi nghe tiếng kèn Xuân nữ ai oán, não nùng !". Cái chết của cụ cố tổ là cơ hội để Tuyết trưng diện, phô bày sự hấp dẫn của cơ thể.

- Cậu tú Tân thì sướng điên người vì được dùng đến cái máy ảnh mới mua (vì cậu chuẩn bị mấy cái máy ảnh mà mãi không được dùng!), đây là cơ hội hiếm có để cậu tú giải trí và chứng tỏ tài nghệ chụp ảnh của mình.

- Ông Phán sung sướng vì không ngờ rằng cái sừng trên đầu của mình lại có giá trị đến thế và ông tin chắc rằng mình sẽ được trả công xứng đáng. Bởi cụ cố tổ lăn đùng ra và cấm khẩu vì biết tin con rể mọc sừng và biết tin con gái mình "hư hỏng" quá!

- Xuân Tóc Đỏ thì danh giá và uy tín càng cao thêm vì nhờ hắn mà cụ cố tổ chết (Xuân đã tố cáo cái tin gây sốc là việc ông Phán mọc sừng trước mặt cụ cố tổ khiến cụ tắt thở ngay).

b). Hạnh phúc của cái tang gia ấy còn lây lan ra cả những người xung quanh.

- Cảnh sát Min Đơ và Min Toa đang thất nghiệp, được thuê giữ trật tự cho đám tang vừa nhàn nhã lại có tiền.

- Bè bạn của cụ cố Hồng được dịp khoe các thứ huy chương, phẩm hàm như Bắc Đẩu bội tinh, Long bội tinh, Cao Miên bội tinh, Vạn Tượng bội tinh... và bao nhiêu các thứ râu ria trên mép, dưới cằm "hoặc dài hoặc ngắn, hoặc đen hoặc hung hung, hoặc lún phún hay rậm rậm, loăn quăn...".

- Hàng phố thì được xem một đám ma to "đi đến đâu cũng làm huyên náo đến đấy...".

3. Đám ma gương mẫu

- Đoạn tả cảnh đám tang từ nhà cụ cố Hồng ra đến huyệt như một đám rước, được tổ chức vô cùng "hổ lốn". Có đủ kèn ta, kèn Tây, kèn Tàu, có hàng trăm câu đối, vòng hoa, bức trướng. Người đi đưa đông đúc, sang trọng, nam nữ "chim nhau, cười tình với nhau, bình phẩm nhau, chê bai nhau, ghen tuông nhau, hẹn hò nhau bằng những vẻ mặt buồn rầu của những người đi đưa ma...".

- "Thật là một đám ma to tát có thể làm cho người chết nằm trong quan tài cũng phải mỉm cười sung sướng, nếu không gật gù cái đầu!".

- Đám ma diễn ra như một tấn đại hài kịch, nói lên sự lố lăng, đồi bại của xã hội thượng lưu đương thời.

4. Thái độ của nhà văn với xã hội đương thời

- Số đỏ là tác phẩm tiêu biểu nhất của Vũ Trọng Phụng và được đánh giá là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của văn xuôi Việt Nam, kể từ khi có chữ quốc ngữ. Thông qua tác phẩm, nhà văn đả kích sâu cay xã hội tư sản thành thị chạy theo lối sống nhố nhăng đồi bại đương thời.

- Dùng tiếng cười làm vũ khí, Số đỏ vạch trần thực chất thối nát của các phong trào "Âu hoá", "Thể thao", "Vui vẻ trẻ trung"... được chính quyền khuyến khích và lợi dụng, từng lên cơn sốt vào những năm 30 của thế kỉ XX.

5. Nghệ thuật trào phúng trong đoạn trích

- Từ một tình huống trào phúng cơ bản (hạnh phúc của một gia đình có tang), nhà văn triển khai mâu thuẫn theo nhiều tình huống khác nhau tạo nên một màn đại hài kịch phong phú và rất biến hóa.

- Vũ Trọng Phụng sử dụng những chi tiết đối lập gay gắt nhưng cùng tồn tại trong một sự vật, một con người, để làm bật lên tiếng cười. Ngoài ra, các thủ pháp cường điệu, nói ngược, nói mỉa... được sử dụng đan xen linh hoạt.

Chắng hạn, cụ cố tổ chết khiến cả đại gia đình hạnh phúc, nhưng mỗi người lại có niềm hạnh phúc riêng, tùy theo hoàn cảnh của từng người, rất phong phú và đa dạng, từ con cháu trong nhà tới bạn bè, thậm chí đến cả bọn cảnh sát. Đặc biệt, đám ma được tổ chức rất nhố nhăng, lố bịch và đi đưa ma là cơ hội để mọi người gặp gỡ, trò chuyện, đùa cợt, tán tỉnh nhau.