Hậu Phi Việt Nam – Wikipedia Tiếng Việt

Đây là danh sách vợ của các vua Việt Nam từ thời nhà Ngô đến nhà Nguyễn.

Khái quát về thứ bậc trong cung

[sửa | sửa mã nguồn]

Đại Việt thông sử do Lê Quý Đôn biên soạn có đoạn viết: "Quốc thống nước ta nếu vẫn noi gương người xưa, phong tục cũ chưa đổi, có Đinh Tiên Hoàng lập năm Hoàng hậu, một là Đan Gia (丹嘉), hai là Trinh Minh (貞明), ba là Kiểu Quốc (矯國), bốn là Cồ Quốc (𡚝國), năm là Ca Ông (歌翁). Lê Đại Hành lập Hoàng thái hậu nhà Đinh là Dương thị làm Đại Thắng Minh Hoàng hậu (大勝明), cùng với Phụng Càn Chí Lý (奉乾至理), Thuận Thánh Minh Đạo (順聖明道), Trịnh Quốc (鄭國), Phạm Hoàng hậu là năm Hoàng hậu. Lý Thái Tổ lập sáu Hoàng hậu, duy có đích phu nhân gọi là Lập Giáo hoàng hậu (立教), quy chế xe kiệu và y phục khác hẳn với các cung khác, sau lại lập thêm ba Hoàng hậu nữa. Lý Thái Tông lập bảy Hoàng hậu, có Mai Hoàng hậu, Đinh Hoàng hậu, Vương Hoàng hậu, lại có nàng hầu được lập làm Thiên Cảm Hoàng hậu (天感). Lý Nhân Tông lập hai Hoàng hậu là Thánh Cực (聖極), Chiêu Thánh (昭聖), sau lại lập thêm ba Hoàng hậu là Lan Anh (蘭英), Khâm Thiên (欽天), Chấn Bảo (震寶) ".

Triều đại nhà Lý, Thái Tông ban chỉ dụ về thứ bậc chốn nội cung: "Hoàng hậu và phi tần mười ba người, Ngự nữ mười tám người, Nhạc kỹ hơn trăm người". Ghi chú của chính sử không phân định về tôn ty danh phận, nhưng dựa theo sử liệu qua các đời Thánh Tông, Thần Tông, Anh Tông, nội cung phi tần trừ Nguyên phi (元妃) kế dưới Hoàng hậu, có danh phận cao nhất, còn có các tước vị Thần phi (宸妃), Quý phi (貴妃), Đức phi (德妃), Thục phi (淑妃), Hiền phi (賢妃), Thứ phi (庶妃), Phu nhân (夫人). Bậc Phu nhân lệ được ban hai mỹ từ làm huy hiệu, như Thánh Tông có Ỷ Lan (倚蘭), Nhân Tông có Thần Anh (宸英), Thần Tông có Minh Bảo (明寶), Cảm Thánh (感聖), Phụng Thánh (奉聖), Huệ Tông có Thuận Trinh (順貞). Chế độ nội cung nhà Trần ban đầu xếp đặt thứ bậc theo cách gọi của nhà Lý. Thời Minh Tông có Sung viên (充媛) Lê thị, nhiều khả năng nhà Vua dựa theo lễ giáo cung đình phương Bắc mà dùng các tước vị trong Cửu tần (九嬪) ban phong cho nội cung.

Triều đại Lê sơ, Thánh Tông đặt ra chế độ nội cung:

• Tam phi (三妃): Quý phi (貴妃), Minh phi (明妃), Kính phi (敬妃).
• Cửu tần (九嬪):
  • Tam chiêu (三昭): Chiêu nghi (昭儀), Chiêu dung (昭容), Chiêu viên (昭媛).
  • Tam tu (三修): Tu nghi (修儀) Tu dung (修容), Tu viên (修媛).
  • Tam sung (三充): Sung nghi (充儀), Sung dung (充容), Sung viên (充媛).
• Lục chức (六職): Tiệp dư (婕妤), Dung hoa (容華), Tuyên vinh (宣榮), Tài nhân (才人), Lương nhân (良人), Mỹ nhân (美人).

Các Hoàng đế Lê sơ thường không lập Hoàng hậu, chỉ lấy bậc Quý phi đứng đầu trông nom công việc nội cung.

Triều nhà Nguyễn thường không lập Hoàng hậu, trừ trường hợp Thừa Thiên Cao Hoàng hậu, người vợ tào khang theo phò Gia Long từ thuở hàn vi, Khiêm Hoàng hậu được em chồng là Hiệp Hòa tôn phong và Nam Phương Hoàng hậu, Hoàng hậu cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam, được Bảo Đại - vị Hoàng đế chịu ảnh hưởng của văn hóa phương Tây sách lập. Tất cả vợ chính của các Hoàng đế từ Minh Mạng đến Khải Định đều chỉ là Hoàng quý phi hoặc Nhất giai phi. Theo quy định nhà Nguyễn, Hoàng quý phi ở trên bậc nhất giai, giúp Hoàng thái hậu cất đặt và chỉnh tề công việc nội cung, là danh hiệu tôn quý nhất nội cung nhà Nguyễn.

Theo Nội các triều Nguyễn-Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, vào đầu thời Nguyễn, thứ bậc nội cung được quy định: "Lúc quốc sơ định lệ cung giai. Tam phi là Quý phi, Minh phi, Kính phi. Tam tu là Tu nghi, Tu dung, Tu viên. Cửu tần là Quý tần, Hiền tần, Trang tần, Đức tần, Thục tần, Huệ tần, Lệ tần, An tần, Hòa tần. Tam chiêu là Chiêu nghi, Chiêu dung, Chiêu viên. Tam sung là Sung nghi, Sung dung, Sung viên. Lục chức là Tiệp dư, Dung hoa, Nghi nhân, Tài nhân, Linh nhân, Lương nhân".

Đến năm Minh Mạng thứ 17 (1836), Minh Mạng có chỉ dụ định lại thứ bậc của nội cung, "Nay theo gương cổ nhân, đặt chín bậc phi tần ở nội cung, khiến cho chốn khuê môn trật tự phân minh, phong hóa tôn nghiêm, tuân theo mãi mãi":

• Hoàng quý phi (皇貴妃).
• Quý phi (貴妃), Hiền phi (賢妃), Thần phi (宸妃) làm bậc nhất hay Nhất giai phi (一階妃).
• Đức phi (德妃), Thục phi (淑妃), Huệ phi (惠妃) làm bậc nhì hay Nhị giai phi (二階妃).
• Quý tần (貴嬪), Hiền tần (賢嬪), Trang tần (莊嬪) làm bậc ba hay Tam giai tần (三階嬪).
• Đức tần (德嬪), Thục tần (淑嬪), Huệ tần (惠嬪) làm bậc bốn hay Tứ giai tần (四階嬪).
• Lệ tần (麗嬪), An tần (安嬪), Hòa tần (和嬪) làm bậc năm hay Ngũ giai tần (五階嬪).
• Tiệp dư (婕妤) làm bậc sáu hay Lục giai Tiệp dư (六階婕妤).
• Quý nhân (貴人) làm bậc bảy hay Thất giai Quý nhân (七階貴人).
• Mỹ nhân (美人) làm bậc tám hay Bát giai Mỹ nhân (八階美人).
• Tài nhân (才人) làm bậc chín hay Cửu giai Tài nhân (九階才人).
• Tài nhân vị nhập giai (才人未入階), còn gọi là Tài nhân vị nhập lưu (才人未入流)
• Cung nga (宮娥), Thể nữ (婇女), gọi chung là Cung nhân (宮人).

Lại xuống dụ: "Trước đã chuẩn định nội cung chín bậc, trong đó có Đức phi, nay đổi làm Gia phi (嘉妃)".

Các danh hiệu không cố định mà thay đổi qua các triều Hoàng đế hoặc ngay trong cùng một triều. Như hai năm sau khi ban hành chế độ trên, năm Minh Mạng thứ 19 (1838), Minh Mạng lại có chỉ dụ thay đổi trong bậc ngũ giai như sau: "Nguyên trước định lệ cung giai, Lệ tần, An tần, Hòa tần cùng là bậc ngũ giai, nay đổi làm An tần, Hòa tần, Lệ tần". Cũng trong năm này, danh xưng của các phi tần trong chín bậc lại có sự thay đổi như sau:

• Hoàng quý phi (皇貴妃).
• Quý phi (貴妃), Đoan phi (端妃), Lệnh phi (令妃) làm bậc nhất hay Nhất giai phi (一階妃).
• Thành phi (誠妃), Trinh phi (貞妃), Thục phi (淑妃) làm bậc nhì hay Nhị giai phi (二階妃).
• Quý tần (貴嬪), Lương tần (良嬪), Đức tần (德嬪) làm bậc ba hay Tam giai tần (三階嬪).
• Huy tần (徽嬪), Ý tần (懿嬪), Nhu tần (柔嬪) làm bậc bốn hay Tứ giai tần (四階嬪).
• Nhân tần (仁嬪), Nhã tần (雅嬪), Thuận tần (順嬪) làm bậc năm hay Ngũ giai tần (五階嬪).
• Từ Lục giai Tiệp dư (六階婕妤) xuống đến Thất giai Quý nhân (七階貴人), Bát giai Mỹ nhân (八階美人), Cửu giai Tài nhân (九階才人), Tài nhân vị nhập giai (才人未入階) và Cung nga (宮娥), Thể nữ (婇女) không thay đổi.

Năm Thiệu Trị thứ 3 (1843), Thiệu Trị lại cho đổi gọi Đoan phi làm Lương phi, vì chữ "Lương" (良) đã được đưa lên tấn phong cho bậc nhất giai nên Lương tần ở tam giai được đổi thành Thụy tần (瑞嬪).

Quốc Sử quán ghi lại trong Đại Nam thực lục vào tháng 5 năm Tự Đức thứ 3 (1850), Tự Đức xuống dụ "Định rõ thứ bậc ở nội cung". Theo tờ dụ này, "Về Hoàng quý phi trở lên, đã có lệ sẵn, còn từ phi tần trở xuống, thì chia làm các bậc với các danh xưng và mỹ từ như sau":

• Thuận phi (順妃), Thiện phi (善妃), Nhã phi (雅妃) làm bậc nhất hay Nhất giai phi (一階妃).
• Cung phi (恭妃), Cần phi (勤妃), Chiêu phi (昭妃) làm bậc nhì hay Nhị giai phi (二階妃).
• Khiêm tần (謙嬪), Thận tần (慎嬪), Nhân tần (仁嬪), Thái tần (泰嬪) làm bậc ba hay Tam giai tần (三階嬪).
• Khoan tần (寬嬪), Giai tần (佳嬪), Tuệ tần (慧嬪), Giản tần (簡嬪) làm bậc bốn hay Tứ giai tần (四階嬪).
• Tĩnh tần (靜嬪), Cẩn tần (勤嬪), Tín tần (信嬪), Uyển tần (婉嬪) làm bậc năm hay Ngũ giai tần (五階嬪).
• Tiệp dư (婕妤) làm bậc sáu hay Lục giai Tiệp dư (六階婕妤).
• Quý nhân (貴人) làm bậc bảy hay Thất giai Quý nhân (七階貴人).
• Mỹ nhân (美人) làm bậc tám hay Bát giai Mỹ nhân (八階美人).
• Tài nhân (才人) làm bậc chín hay Cửu giai Tài nhân (九階才人).
• Tài nhân vị nhập giai (才人未入階), còn gọi là Tài nhân vị nhập lưu (才人未入流).
• Cung nga (宮娥), Thể nữ (婇女), gọi chung là Cung nhân (宮人).

Riêng hàng phi trong chín bậc ấy, đến tháng 12 năm Tự Đức thứ 14 (1862), Cần phi được đổi thành Đôn phi (敦妃), và sau đó một tháng, Chiêu phi được đổi thành Mẫn phi (敏妃). Đến năm Tự Đức thứ 23 (1870), Lượng tần (諒嬪) Nguyễn Văn thị được tấn phong làm Khiêm phi (謙妃), sau đổi làm Học phi (學妃).

Tháng 8 năm Đồng Khánh nguyên niên (1885), Đồng Khánh ban dụ: "Căn cứ theo tấu trình của Cơ Mật viện và Lễ bộ nói rằng nội chức cũng cần có người, nên xin xem xét ban phong để sáng tỏ quốc điển, vì vậy đành phải chuẩn y cho phép thi hành. Nay xét những cung tần gồm năm người hầu hạ trong cung đã lâu ngày, nghiêm chỉnh tuân thủ phép tắc, truyền chuẩn y tấn phong cho Trần Đăng thị làm Quan phi (觀妃), Phan Văn thị làm Giai phi (佳妃), Hồ Văn thị làm Chính tần (正嬪), Nguyễn Văn thị làm Nghi tần (宜嬪), Trần Văn thị làm Dự tần (豫嬪)".

Ngô - Đinh - Tiền Lê

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Ngô (939-965)
939	965	1945

Vương	Hoàng hậu/Vương hậu	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Ngô Quyền	Dương hậu	Dương hậu	Vương hậu (939)[1]Quốc mẫu (950)	Tên Dương Như Ngọc không được sử sách ghi nhận

Nhà Đinh (968-979)
939	968	979	1945

Hoàng đế	Hoàng hậu	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Đinh Tiên Hoàng	1	Đan Gia Hoàng hậu[2]	Hoàng Thị Thi	Hoàng hậu	Bà sinh ra Đinh Hạng Lang và có hai con lấy hai con riêng khác của Vua Đinh
	2	Trinh Minh Hoàng hậu[2]	Đinh Thị Tỉnh	Hoàng hậu	Đệ nhị cung phi, sinh ra công chúa Phù Dung, sau có công đánh giặc Tống.
	3	Kiều Quốc Hoàng hậu[2]	Dương Thị Nguyệt	Hoàng hậu	Là người truyền dạy di sản văn hóa Trò Xuân Phả và sinh ra công chúa Ngọc Nương
	4	Cồ Quốc Hoàng hậu[2]	Nguyễn Thị Sen	Hoàng hậu	Được hậu thế suy tôn là thánh tổ nghề may, là người sinh ra công chúa Liên Hoa.
	5	Ca Ông Hoàng hậu[2]	Dương Vân Nga	Hoàng hậu	Hoàng hậu hai triều Đinh - Lê, sinh ra Vua Đinh Toàn và Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân

Nhà Tiền Lê (980-1009)
939	980	1009	1945

Hoàng đế	Hoàng hậu	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Lê Đại Hành	1	Đại Thắng Minh Hoàng hậu	Dương Vân Nga	Hoàng hậu	nguyên là Hoàng hậu của Đinh Tiên Hoàng, mẹ sinh Phế Đế Đinh Toàn nhà Đinh[2], Linh Hiển Hoàng hậu nhà Lý. Tên dã sử Dương Vân Nga chứ không có trong chính sử.
	2	Phụng Càn Chí Lý Hoàng hậu[2]	-	Hoàng hậu
	3	Thuận Thánh Minh Đạo Hoàng hậu[2]	-	Hoàng hậu
	4	Trịnh Quốc Hoàng hậu[2]	-	Hoàng hậu
	5	Phạm Hoàng hậu[2]	Phạm thị	Hoàng hậu
	6	Chi hậu Diệu nữ	-	Chi hậu Diệu nữ[2] Hưng Quốc Quảng Thánh Hoàng thái hậu (truy tôn 1005)	mẹ sinh Lê Trung Tông, Lê Ngọa Triều. Danh hiệu thái hậu do Lê Ngọa Triều truy tôn[2].
Lê Long Đĩnh	1	Cảm Thánh Hoàng hậu	-	Hoàng hậu	Còn 3 hoàng hậu khác không rõ danh hiệu và tên[2]

Lý - Trần - Hồ

[sửa | sửa mã nguồn] Bài chi tiết: Danh sách các vị hoàng hậu Nhà Lý

Nhà Lý (1010-1225)
939	1010	1225	1945

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Lý Thái Tổ (2 lần lập hoàng hậu, có tổng số 8 hoặc 9 hoàng hậu[2][3])	1	Linh Hiển Hoàng hậu	Lê Thị Phất Ngân[4]	Phất Ngân Công chúa Lập Giáo Hoàng hậu(1009) Linh Hiển Hoàng thái hậu	Là vợ cả[5] ,mẹ vua Lý Thái Tông.
	2	Tá Quốc Hoàng hậu[3]	-	Tá Quốc Hoàng hậu (1016)
	3	Lập Nguyên Hoàng hậu[3]	-	Lập Nguyên Hoàng hậu (1016)
Lý Thái Tông (lập 8 hoàng hậu[3], nhưng chỉ có 4 bà có danh hiệu hoặc có họ rõ ràng)	1	Linh Cảm Hoàng hậu	Mai thị[3]	Kim Thiên Hoàng hậu (1028) Kim Thiên Hoàng thái hậu (1054)	mẹ sinh Lý Thánh Tông
	2	Thiên Cảm Hoàng hậu	Dương thị [cần dẫn nguồn]	Hoàng hậu (1035)[3]
	3	Vương Hoàng hậu	Vương thị[3]	Hoàng hậu
	4	Đinh Hoàng hậu	Đinh thị[3]	Hoàng hậu
Lý Thánh Tông (lập tổng số 8 hoàng hậu[6], nhưng chỉ có 1 hoàng hậu được ghi lại danh hiệu)	1	Thượng Dương hoàng hậu	Dương thị	Hoàng hậu (1054)[7] Thượng Dương cung Hoàng thái hậu (1072)	Không rõ gia thế,bị Linh Nhân Hoàng thái phi bức tử vào năm 1073, cùng với 72 Cung nhân
	2	Ỷ Lan nguyên phi	Lê Thị Khiết[8]	Ỷ Lan Phu nhân Ỷ Lan Thần phi Ỷ Lan Nguyên phi[3] Hoàng thái phi Hoàng thái hậu Linh Nhân Phù Thánh Hoàng thái hậu (thụy phong năm 1117)	mẹ sinh Lý Nhân Tông
Lý Nhân Tông	1	Thánh Cực hoàng hậu	Thánh Cực hoàng hậu[9]
	2	Lan Anh Hoàng hậu	Lan Anh Hoàng hậu (1115[7])	không con
	3	Khâm Thiên Hoàng hậu	-	Khâm Thiên Hoàng hậu (1115[7])	không con
	4	Chấn Bảo Hoàng hậu	-	Chấn Bảo Hoàng hậu(1115[7])	không con
	5	Thần Anh phu nhân	-	Phu nhân Thần Anh thái hậu	mẹ nuôi của Lý Thần Tông. Danh hiệu thái hậu do Thần Tông tôn[7]
Lý Thần Tông (lập ít nhất 3 hoàng hậu[10])	-	Đỗ thái hậu	Đỗ thị	Phu nhân Thái hậu (1129)[7] Chiêu Hiếu hoàng hậu (truy tôn 1147)[11]	vợ Sùng Hiền hầu, mẹ sinh ra Thần Tông
	1	Lệ Thiên hoàng hậu	Lý thị	Lệ Thiên Hoàng hậu	con gái Lý Sơn[7]
	2	Linh Chiếu Hoàng hậu	Lê thị	Cảm Thánh Phu nhân[7] Hiến Chí Hoàng thái hậu Hoàng hậu (truy phong)	con gái Phụ Thiên Đại vương[12] và Thụy Thánh Công chúa; mẹ sinh Lý Anh Tông.Thực hiện nhiếp chính khi Anh Tông còn nhỏ,Lê Thái hậu có quan hệ bất chính với Đỗ Anh Vũ.
	3	Chương Anh Thứ phi	Lý thị	Chương Anh Thứ phi[7]
	4	Minh Bảo phu nhân	Lê thị	Minh Bảo phu nhân[7]	con gái Lê Xương
	5	Nhật Phụng phu nhân	-	Nhật Phụng phu nhân[7]
	6	Phụng Thánh phu nhân	Lê Lan Xuân	Phụng Thánh phu nhân[7]	Em gái của Linh Chiếu Hoàng hậu
Lý Anh Tông	1	Chiêu Linh Hoàng hậu	Vũ thị	Hoàng hậu Chiêu Linh Hoàng thái hậu	mẹ sinh Bảo Quốc Vương Lý Long Xưởng[11]
	2	Linh Đạo Hoàng hậu	Đỗ Thụy Châu	Cung nhân Thục phi (1173) Chiêu Thiên Chí Lý Hoàng thái hậu (1175) Linh Đạo Hoàng hậu (thụy phong 1190)	mẹ sinh Lý Cao Tông[13].
	3	Từ Nguyên phi	Từ thị[14]	Nguyên phi
	4	Bùi Thần phi	Bùi Chiêu Dương [cần dẫn nguồn]	Thần phi
	5	Hoàng Quý phi	Hoàng Ngân Hoa[cần dẫn nguồn]	Quý phi
	6	Đỗ Đức phi	Đỗ Kim Hằng[cần dẫn nguồn]	Đức phi
	7	Lê Hiền phi	Lê Mỹ Nga	Hiền phi	mẹ sinh Lý Long Tường[cần dẫn nguồn]
Lý Cao Tông	1	An Toàn Hoàng hậu	Đàm thị[11]	An Toàn Nguyên phi (1186) An Toàn Hoàng hậu (1194) Hoàng thái hậu (1210)	Mẹ sinh Lý Huệ Tông
Lý Huệ Tông	1	Thuận Trinh Hoàng hậu	Trần Thị Dung	Nguyên phi (1211) Ngự nữ Thuận Trinh Phu nhân (1216) Thuận Trinh Hoàng hậu (1216)[11] Thái thượng hoàng hậu (1225) Thiên Cực Công chúa[15] Linh Từ Quốc mẫu	con gái Trần Lý, em gái Trần Thừa, mẹ sinh Lý Chiêu Hoàng và Hiển Từ Thuận Thiên hoàng hậu của nhà Trần[11]

Nhà Trần (1225-1400)
939	1225	1400	1945

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Trần Thái Tông	1	Chiêu Thánh Hoàng hậu	Lý Phật Kim (Thiên Hinh)	Chiêu Thánh Công chúa Hoàng thái nữ Chiêu Hoàng đế (1224) [11] Chiêu Thánh Hoàng hậu (1225)Chiêu Thánh Công chúa (1237)	Nữ hoàng Nhà Lý, con gái Lý Huệ Tông và Linh Từ Quốc mẫu, được lập làm Hoàng hậu nhà Trần.
	2	Hiển Từ Thuận Thiên Hoàng hậu	Lý Oanh	Thuận Thiên Công chúa Phụng Càn Vương phi Hiển Hoàng phi Hoài Vương phi Thuận Thiên Hoàng hậu (1237)	chị gái Chiêu Thánh Hoàng hậu, nguyên là vợ Trần Liễu; mẹ sinh Trần Thánh Tông[15]
	3	Huệ Túc phu nhân	Hoàng Chu Linh	Phu nhân	Con gái Hoàng Bính,tinh thông thuật số
	4	Lệ Trinh Nguyên phi	Lê Thị Tuyết [cần dẫn nguồn]	Lệ Trinh Nguyên phi
Trần Thánh Tông	1	Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng hậu	Trần Thị Thiều	Thiên Cảm Phu nhân (1258) Thiên Cảm Hoàng hậu (1258)[15] Thái thượng hoàng hậu (1278)	con gái Khâm Minh Đại vương Trần Liễu và Thiện Đạo Quốc mẫu Trần Thị Nguyệt[16], mẹ sinh Trần Nhân Tông
Trần Nhân Tông	1	Khâm Từ Bảo Thánh hoàng hậu	Trần Thị Trinh	Công chúa Hoàng thái tử phi Bảo Thánh Hoàng Hậu (1279)[17]Thái thượng hoàng hậu	con gái Trần Hưng Đạo và Thiên Thành Trưởng Công chúa, mẹ sinh Trần Anh Tông
	2	Tuyên Từ hoàng hậu	Trần Thị Tĩnh	Thứ phi Tuyên Từ Hoàng thái hậu Thái hoàng thái hậu	em gái Khâm Từ Hoàng hậu[18].
	3	Đệ Ngũ Cung phi	Đặng Thị Loan	Cung phi Thứ phi Đức phi Đức Vua Bà (do nhân dân suy tôn và lập đền thờ)	Nguyên quán Nhân Thắng, Gia Bình, Bắc Ninh. Vì không có hậu tự nên hồi hương giúp dân.
Trần Anh Tông	1	Văn Đức Phu nhân	Trần thị	Hoàng thái tử phi (1292) Văn Đức Phu nhân (1293)[17]	nguyên phối của Anh Tông, con gái Hưng Nhượng Đại vươngTrần Quốc Tảng, chị gái Bảo Từ Hoàng hậu. Bị phế khi chưa làm Hoàng hậu
	2	Bảo Từ Thuận Thánh hoàng hậu	Trần Thị Phùng	Thánh Tư Phu nhân (1293) Thuận Thánh Hoàng hậu (1309)[17] Thái thượng hoàng hậu (1314) Bảo Từ Hoàng thái hậu (1321)	con gái Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng
	3	Chiêu Từ Hoàng thái hậu	Trần thị	Chiêu Hiến Quận chúa Huy Tư Hoàng phiHuy Tư Hoàng thái phi (Thái thượng Hoàng phi)Hoàng thái hậu (truy phong)	Con gái Trần Bình Trọng và Thụy Bảo Công chúa[19], mẹ sinh Trần Minh Tông[20]
	4	Tĩnh Huệ Thứ phi	Phạm thị	Thứ phi	con gái Phạm Ngũ Lão[21]
Trần Minh Tông	1	Hiến Từ Tuyên Thánh Hoàng hậu	Trần thị	Huy Thánh Công chúa Lệ Thánh Hoàng hậu (1323)[21] Hiến Từ Thái thượng hoàng hậu (1329)[21] Tuyên Thánh Hoàng thái hậu (1342) Hiến Từ Tuyên Thánh thái hoàng thái hậu (1369)[20]	con gái Huệ Võ Đại vương Trần Quốc Chẩn, mẹ Trần Dụ Tông. Bị Dương Nhật Lễ sát hại.
	2	Minh Từ Hoàng thái phi	Lê thị	Anh Tư Phu nhân Anh Tư Nguyên phi Minh Từ Hoàng thái phi (truy phong 1371)	cô của Lê Quý Ly, em gái cùng mẹ khác cha với Lệ Thánh,mẹ sinh Trần Hiến Tông, Trần Nghệ Tông[20]
	3	Đôn Từ Hoàng thái phi	Lê thị	Sung viên Quang Hiến Thần phi (truy phong năm 1371) Đôn Từ Hoàng thái phi (truy phong năm 1372)	cô của Lê Quý Ly, em họ Minh Từ, mẹ sinh Trần Duệ Tông[20]
Trần Dụ Tông	1	Huy Từ Nghi Thánh Hoàng hậu	Trần thị	Ý Từ Công chúa Nghi Thánh Hoàng hậu (1349) Huy Từ Tá Thánh Hoàng thái hậu (1369)[20]	con gái Bình chương Huệ Túc Vương Trần Đại Niên
Dương Nhật Lễ	1	Hoàng hậu	Trần thị	Hoàng hậu (1369)[20]	con gái Trần Nghệ Tông
Trần Nghệ Tông	1	Thuận Từ Thục Đức Hoàng hậu	Trần thị	Cung Định Đại vương phi Huệ Ý Phu nhân[20] Thục Đức Hoàng hậu (truy phong 1370) [20]Thuận Từ Hoàng thái hậu (truy phong 1373)
	2	Hưng Khánh thái hậu	Không rõ họ tên	Hưng Khánh thái hậu (1408-1409)[22]	Mẹ sinh Hậu Trần Giản Định Đế. Hưng Khánh thái hậu là gọi theo niên hiệu Hưng Khánh của Giản Định Đế.
Trần Duệ Tông	1	Gia Từ Hiển Trinh Hoàng hậu	Lê thị	Cung Tuyên Vương phi Hoàng thái tử phi (1371) Hiển Trinh Thần phi (1372) Hiển Trinh Hoàng hậu (1373)[20] Gia Từ Hoàng thái hậu (1377)	em họ Lê Quý Ly, mẹ sinh Trần Phế Đế
	2	Nguyễn Thần phi	Nguyễn Thị Bích Châu [cần dẫn nguồn]	Cung phi Nguyễn cơ Thần phi (truy phong) Chế Thắng phu nhân (truy tặng)[cần dẫn nguồn]	hi sinh làm vật tế thần biển khi Duệ Tông lên đường đánh Chiêm Thành, dưới thời nhà Lê được truy tặng Chế Thắng Phu nhân
Trần Phế Đế	1	Quang Loan Hoàng hậu	Trần Thục Mỹ	Thiên Huy Công chúa Quang Loan Hoàng hậu[20] Linh Đức Đại vương phi Thái Dương Công chúa	con gái Trần Nghệ Tông
Trần Thuận Tông	1	Khâm Thánh hoàng hậu	Lê Thánh Ngẫu	Khâm Thánh Hoàng hậu Khâm Thánh Hoàng thái hậu	con gái Lê Quý Ly với Huy Ninh Công chúa,mẹ sinh Trần Thiếu Đế[23]

Nhà Hồ (1400-1407)
939	1400	1407	1945

Hoàng đế	Hoàng hậu	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Hồ Quý Ly	Thái Từ Hoàng hậu	Trần Thị	Huy Ninh Công chúa[20] Khâm Đức Hưng Liệt Đại vương phi Quốc tổ Chương Hoàng phi Thái Từ Hoàng hậu (truy Phong)	con gái Trần Minh Tông, chồng trước là tông thất Nhân Vinh, sau tái giá lấy Hồ Quý Ly, mẹ sinh Hồ Hán Thương và Khâm Thánh Hoàng hậu.
Hồ Hán Thương	Hiến Gia hoàng hậu[23]	Trần Thị	Hoàng hậu

Hậu Lê - Mạc - Chúa Trịnh - Chúa Nguyễn

[sửa | sửa mã nguồn]

Lê sơ (1428-1527)
939	1428	1527	1945

Trừ Uy Mục Trần Hoàng hậu và Tương Dực Khâm Đức Hoàng hậu, tất cả các Hoàng hậu từ Lê Thái Tông trở đi đều có danh phận cao nhất là Quý phi, sau khi mất mới có thụy hiệu là Hoàng hậu.

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Lê Thái Tổ	1	Trịnh Thần phi	Trịnh Thị Ngọc Lữ	Phu nhân Quốc thái mẫu Quận vương mẫu Thần phi	mẹ sinh Quận Ai Vương Lê Tư Tề, con cả của Lê Thái Tổ[24] và trưởng nữ Lê Thị Đào Nữ.Bị hàng vị khi con phạm tội.
	2	Cung Từ Cao Hoàng hậu	Phạm Thị Ngọc Trần	Phu nhân Quốc thái mẫu (truy phong) Hoàng hậu (truy phong)	mẹ sinh Lê Thái Tông
	3	Phạm Huệ phi	Phạm Thị Nghiêu[24]	Phu nhân Huệ phi	Bị Lê Thái Tông ép tự sát.
	4	Trinh Thục phi	Trần Thị Ngọc Hiền	Huy Chân Công chúa Phu nhân Thục phi	Huy Chân Công chúa nhà Trần, con gái Trần Duệ Tông và Cung phi Trần Thị Ngọc Hòa, mẹ sinh Trang Từ Công chúa Lê Thị Ngọc Châu [cần dẫn nguồn]
Lê Thái Tông	1	Tuyên Từ Văn Hoàng hậu	Nguyễn Thị Anh (1422-1459)[25]	Cung nhân Thần phi Tuyên Từ Hoàng thái hậu (1442) Hoàng hậu (truy phong)	mẹ sinh Lê Nhân Tông, bị Lê Nghi Dân sát hại, sau Lê Thánh Tông truy phong làm Tuyên Từ Nhân Ý Chiêu Túc Hoàng hậu
	2	Quang Thục Văn Hoàng hậu	Ngô Thị Ngọc Dao (1421-1496)[26]	Cung nhân Khánh Phương cung Tiệp dư (1440) Sung viên Quang Thục Hoàng thái hậu (1460) Hoàng hậu (truy phong)	Có bà ngoại tên Trần Thủ Huy là hậu duệ Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật.Mẹ sinh Lê Thánh Tông
	3	Lê Tu dung	Lê Nhật Lệ	Chiêu nghi Huệ phi (1437) Tu dung (1437)	con gái Lê Ngân [27]
	4	Lê Thứ nhân	Lê Thị Ngọc Dao	Nguyên phi Thứ nhân (1437)	con gái Lê Sát[7]
	5	Dương Thứ nhân	Dương Thị Bí	Thứ phi Chiêu nghi Thứ nhân	mẹ sinh long phụng Hoàng trưởng tử Lệ Đức Hầu Lê Nghi Dân và Vệ Quốc Trưởng Công chúa [28]
Lê Thánh Tông	1	Huy Gia Thuần Hoàng hậu	Nguyễn Thị Hằng (Huyên) (1441-1505)[29]	Vĩnh Ninh cung Sung nghi (1460) Vĩnh Ninh cung Quý phi (1470) Trường Lạc Hoàng thái hậu (1497) Thái hoàng thái hậu (1505)	mẹ sinh Lê Hiến Tông, bị Lê Uy Mục giết chết, truy tôn là Huy Gia Trường Lạc Thánh Từ Tĩnh Mục Ôn Cung Như Thuận Thuần Hoàng hậu
	2	Phùng Chiêu nghi	Phùng Thục Giang Phùng Diễm Quý (1444-1489)	Tu viên Chiêu nghi Hoàng thái hậu (truy tôn)	Con gái của Gián nghị đại phu Phùng Văn Đạt, cháu ngoại Trần Công Diễn (dòng dõi nhà Trần), mẹ sinh Kiến vương Lê Tân[30].Cháu nội Lê Tương Dực truy tôn Tích Quang Nhu Huy hoàng thái hậu
	3	Phạm Minh phi	Phạm thị (1448-1498)	Tiệp dư (1461) Tu viên (1465) Chiêu viên (1471) Thụy Đức cung Minh phi (1477)	con gái Đô đốc Phạm Văn Liêu[31]
	4	Nguyễn Kính phi	Nguyễn thị (1444-1485)	Tiệp dư (1466) Sung dung Tu dung (1472) Thọ Am cung Kính phi (1477)	con gái Đô đốc thiêm sự Nguyễn Đức Nghị[32]
	5	Nguyễn Tài nhân	Nguyễn thị	Tài nhân	Mẹ sinh Phúc vương Lê Tranh[33]
	6	Nguyễn Tu dung	Nguyễn Cẩn Kính	Tu dung	con gái Trung thư lệnh Nguyễn Trực[34]
	7	Nguyễn Quý phi	Nguyễn thị	Quý phi	Mẹ sinh Triệu vương Thoan [34]
Lê Hiến Tông	1	Trang Thuận Duệ Hoàng hậu	Nguyễn Ngọc Hoàn	Hoàng thái tử phi Quý phi (1497) H	người Bình Lăng, mẹ sinh Lê Túc Tông, truy tôn làm Trang Thuận Minh Ý Hoàng thái hậu[34]
	2	Chiêu Nhân Duệ Hoàng hậu	Nguyễn Thị Cận	Cung nhân Hoàng thái tử thị thiếp Chiêu Nhân Hoàng thái hậu (1505)(truy phong)	người Phù Chẩn, mẹ sinh Lê Uy Mục, truy phong Chiêu Nhân Hoằng Ý Hoàng thái hậu[35]
	3	Từ Trinh Liêm Hoàng hậu	Mai Ngọc Đỉnh (1463-1526)	Hoàng thái tử thị thiếp Chiêu nghi (1497)	người Biện Hạ huyện Vĩnh Phúc, mẹ sinh An vương Lê Tuân. Năm 1526, truy phong Từ Trinh Liêm Hoàng hậu
	4	Bùi Quý phi	Bùi thị	Quý phi	con gái Quảng Quận công Bùi Xương Trạch[36]
	5	Nguyễn Kính phi	Nguyễn thị	Hoàng thái tử thị thiếp Kính phi (1497)	người Hoa Lăng, mẹ nuôi của Lê Uy Mục[35]
Lê Uy Mục	1	Uy Mục Trần Hoàng hậu	Trần Thị Tùng (Xuân Tùng)	Hoàng hậu (1506)	người Nhân Mục[37]
	2	Lê Quý phi	Lê Thị Thanh	Cung nhân Quý phi (1504)[38]
Lê Tương Dực	1	Khâm Đức Hoàng hậu	Nguyễn Thị Đạo	Hoàng hậu Linh Ẩn Vương phi Khâm Đức Hoàng hậu	khi Tương Dực Đế mất, nhảy vào lửa để chết theo, truy tặng Khâm Đức Trinh Liệt Đôn Tiết Hoàng hậu[38]
Lê Chiêu Tông	1	Gia Khánh Thần Hoàng hậu	Phạm Thị Ngọc Quỳnh	Ngự nữ Hoàng hậu (truy phong 1533)	người sách Cao Trĩ, huyện Thụy Nguyên, mẹ sinh Lê Trang Tông[39]
Lê Cung Hoàng	1	Nguyễn Quý phi	Nguyễn thị	Quý phi	con gái Thông Quốc công Nguyễn Thời Trung[39]
	2	Đào Quý phi	Đào thị	Quý phi	con gái Lệ Quốc công Đào Đại La [cần dẫn nguồn]

Nhà Mạc (1527-1592)
939	1527	1592	1945

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Mạc Thái Tổ	1	Thái Tổ Vũ Hoàng hậu	Vũ Thị Ngọc Toàn	Hoàng hậu
	2	Thái Tổ Nguyễn Quý phi	Nguyễn Thị Ngọc Tuyền	Quý phi	Mẹ sinh Mạc Thái Tông,Thái Tông lên ngôi tôn mẹ làm "Hoàng thái hậu".
Mạc Thái Tông	1	Thận Nghi Bảo Huy phi	Trần Thị Hiền	Hoàng thái tử phiĐệ nhị cung phiThận Nghi Bảo Huy phi	con gái Thiết Sơn Bá Trần Chân
	2	Ý Thận Huy Từ phi	Phạm thị	Từ phi	mẹ sinh Mạc Hiến Tông
	3	Hiển Mục Tuy phi[40]	Vũ thị	Tuy phi	Thân mẫu Khiêm vương Mạc Kính Điển.
Mạc Hiến Tông	1	Hiến Tông Vũ Hoàng hậu	Vũ thị	Hoàng hậuHoàng thái hậuThái hoàng thái hậu	Mẹ sinh Mạc Tuyên Tông.sống tới năm 1579, trở thành Thái hoàng thái hậu thời Mạc Mậu Hợp
Mạc Tuyên Tông	1	Tuyên Tông Vũ Hoàng hậu	Vũ thị	Hoàng hậuHoàng thái hậu	sau trở thành Hoàng thái hậu nhiếp chính thời Mạc Mậu Hợp.Bà bị quân Lê Trịnh bắt và chết do đau buồn.
	2	Tuyên Tông Bùi Thứ phi	Bùi Thị Hương	Thứ phiHoàng thái hậu	mẹ sinh Mạc Mậu Hợp
Mạc Mậu Hợp	1	Hoàng hậu	Nguyễn thị	Hoàng hậuHoàng thái hậu	Con gái Thường quốc công Nguyễn Quyện, sống tới năm 1600 thì bị quân Lê Trịnh giết.
	2	Vũ Cung phi	Vũ Thị Hoành	Cung phi	Con gái thự vệ sự vệ Cẩm y Phú Sơn hầu Vũ Văn Khê.

Lê trung hưng (1533-1789)
939	1533	1789	1945

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Lê Trang Tông	1	Trinh Thục Dụ Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Cửu	Hoàng hậu	mẹ sinh Lê Trung Tông
Lê Trung Tông	1	Nguyễn Hoàng hậu	Nguyễn thị	Hoàng hậu	con gái Nguyễn Kim
Lê Anh Tông	1	Ý Thận Hoàng hậu	Nguyễn Thị Minh	Hoàng hậu
	2	Nhuy Khanh Hoàng hậu	Nguyễn Thị Ngọc	Hoàng hậu	mẹ sinh Lê Thế Tông
Lê Thế Tông	1	Ý Đức Hoàng hậu	Nguyễn thị	Hoàng thái hậu	mẹ sinh Lê Kính Tông
Lê Kính Tông	1	Đoan Từ Huệ Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Trinh	Hoàng hậuHoàng thái hậu	con gái An Bình Vương Trịnh Tùng; bị ép lấy Lê Kính Tông, sinh ra Hoàng đế Lê Thần Tông
Lê Thần Tông	1	Diệu Viên Uyên Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Trúc	Quận chúa Hoàng hậu (1630) Diệu Viên Hoàng thái hậu	nguyên là vợ Cường Quận công Lê Trụ, sau tái giá lấy Lê Thần Tông con gái Thanh Đô Vương Trịnh Tráng, bỏ đi tu năm 1642
	2	Đoan Thuần Uyên Hoàng hậu	Phạm Thị Ngọc Hậu	Thứ phi Đoan Thuần Hoàng thái hậu (1662)	mẹ sinh Lê Huyền Tông
	3	Minh Thục Uyên Hoàng hậu	Nguyễn Thị Ngọc Bạch	Quý phi Minh Thục Hoàng thái hậu (truy phong 1682)	mẹ sinh Lê Chân Tông
	4	Thần Tông Lê Chiêu nghi	Lê Thị Ngọc Hoàn	Cung nhân Chiêu Nghi	Mẹ sinh Lê Gia Tông
	5	Thần Tông Nguyễn Cung nhân	Nguyễn Thị Ngọc Tấn (Ngọc Trúc)[41]	Cung nhân	Mẹ sinh Lê Hy Tông.
Lê Chân Tông	1	Phương Từ Hoàng hậu	Trịnh thị	Hoàng hậu	Con gái Trịnh Tráng
Lê Huyền Tông	1	Khoái Đạt Mục Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Áng	Quận chúa Hoàng hậu	Con gái Trịnh Tạc
Lê Hy Tông	1	Cung Nghi Chương Hoàng hậu	Nguyễn Thị Ngọc Đệ	Hoàng hậu Hoàng thái hậu (truy phong)	Mẹ sinh vua Lê Dụ Tông.Sau truy tôn Ôn Từ Hoàng thái hậu
Lê Dụ Tông	1	Hòa Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Trang	Quận chúa Hoàng hậu Hoàng thái hậuQuận quân	con gái Trịnh Cương, sinh ra Lê Duy Phường. Năm 1732, bị truất làm Quận quân, con trai là Lê Duy Phường bị truất làm Hôn Đức Công cùng năm
	2	Trang Từ Hoàng thái hậu	Trần thị	Cung phi Hoàng thái hậu (truy phong)	Sinh mẫu vua Lê Thuần Tông.
	3	Hiến Từ Hoàng thái hậu	Nguyễn thị	Cung phi Hoàng thái hậu (truy phong)	Sinh mẫu vua Lê Ý Tông.
Lê Phế Đế	1	Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Nhu (Ngọc Yên)[42]	Quận chúa Hoàng hậu Phế hậu	Con gái Trịnh Cương.
Lê Thuần Tông	1	Nhu Thuận Giản Hoàng hậu	Đào Thị Ngọc Liễu	Tiệp nữ Hoàng hậu Hoàng thái hậu	Sinh mẫu vua Lê Hiển Tông.
Lê Ý Tông	1	Tuyên Vũ Huy Hoàng hậu	Trịnh Thị Ngọc Du	Hoàng hậu
Lê Hiển Tông	1	Trinh Thuận Hoàng hậu	Trần Thị Ngọc Câu	Cung phi Hoàng hậu (truy phong)	Mẹ sinh An Định Thái tử Lê Duy Vĩ.Bị tước sắc phong khi con trai bị phế,được phục vị dưới thời cháu nội Lê Chiêu Thống.
	2	Nguyễn Chiêu nghi	Nguyễn Thị Ngọc Huyền	Chiêu nghi Hoàng mẫu hậu	Mẹ sinh Lê Ngọc Hân.
	3	Nguyễn Chiêu nghi	Nguyễn Thị Điều	Chiêu nghi	Mẹ sinh Lê Ngọc Bình.
Lê Chiêu Thống	1	Mẫn Thái hậu	Nguyễn Thị Ngọc Đoan	Hoàng thái tử thị thiếp (1771 trở về trước) Hoàng thái hậu (từ 1786)	Vợ lẽ thái tử Lê Duy Vĩ, mẹ sinh Lê Chiêu Thống
	2	Nguyễn Quý phi	Nguyễn Thị Kim (Ngọc Tố)	Quý phi hay Hoàng quý phi

Chúa Trịnh (1545 - 1787)
939	1545	1787	1945

Chúa Trịnh (chữ Nôm: 主鄭; chữ Hán: 鄭王, Trịnh Vương) là dòng dõi một vọng tộc phong kiến kiểm soát quyền lực nhà nước Đại Việt thời Lê Trung hưng của nhà Hậu Lê, khi nhà vua tuy không có thực quyền vẫn được duy trì ngôi vị. Các Chúa Trịnh xưng Vương, nên các Chính phi của các chúa đều là Vương phi.

Vương	Vương phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Minh Khang Thái Vương	1	Từ Phúc Thái Vương phi	Lại Thị Ngọc Trân	Chính phi	mẹ sinh Đạt Nghĩa Công Trịnh Cối là con trưởng của Thế Tổ Minh Khang Thái Vương
	2	Từ Nghi Thái Vương phi	Nguyễn Thị Ngọc Bảo	Thứ phiVương thái phi	con gái Hưng Quốc công Nguyễn Kim,mẹ sinh Trịnh Kiểm.
	3	Từ Hạnh Thái Vương phi	Trương Thị Ngọc Lãnh	Hiền phi
Bình An Vương	1	Từ Huệ Triết Vương phi	Lại Thị Ngọc Nhu	Chính phi	con gái Cẩn Lễ Công Lại Thế Khanh, sinh ra quan Hữu tướng tước Tín Lễ Công Trịnh Túc là con trưởng của Trịnh Tùng.
	2	Từ Huy Triết Vương phi	Đặng Thị Ngọc Dao	Thứ phiVương thái phiThái tôn thái phi	mẹ sinh Trịnh Tráng
Thanh Đô Vương	1	Từ Thuận Chính phi	Nguyễn Phúc Ngọc Tú	Tây cung Thứ phi Chính phi (truy phong)	con gái Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng
	2	Từ Huyên Nghị Vương phi	Trần Thị Ngọc Đài	Thứ phi Thái phi	mẹ sinh Trịnh Tạc
	3	Từ Hiền Nghị Vương Phi	Nguyễn Phúc Ngọc Súy	Hiền phiĐông cung Thứ phi	cháu gái Đoan Quốc công Nguyễn Hoàng
Tây Định Vương	1	Từ Hậu Chính phi	Trịnh Thị Ngọc Lung	Vương phi Vương thái phi Quốc mẫu Quốc thái mẫu	Mẹ nuôi vua Lê Gia Tông và Định Nam Vương.
	2	Từ Tá Dương Vương phi	Vũ Thị Ngọc Lễ	Thứ phi	sinh ra Trịnh Căn
Định Nam Vương	1	Từ Thận Hiền phi	Nguyễn Thị Ngọc Phụng	Hiền phi
	2	Diệu Nghĩa Thục phi	Phạm Thị Ngọc Quyền	Thục phi	mẹ sinh Lương Mục Vương Trịnh Vịnh
	3	Diệu Tĩnh Thuận phi	Ngô Thị Ngọc Uyên	Thuận phi
An Đô Vương	1	Từ Đức Vương thái phi	Vũ Thị Ngọc Nguyên	Chiêu viện Chính phiVương thái phiThái tôn thái phi	Mẹ sinh Trịnh Giang và Trịnh Doanh.
Minh Đô Vương	1	Trang Trinh Chính phi	Nguyễn Thị Ngọc Vinh	Cung tần Chính phi	Tục gọi Đức Bà Vàng.Mẹ sinh Mẫn Tuệ công Trịnh Nhuận và Tiên Hoa quận chúa Trịnh Thị Ngọc Lan.
	2	Từ Trạch Vương thái phi	Nguyễn Thị Ngọc Diễm	Hoa Dung Thứ phiVương thái phiThánh Từ Thái tôn thái phiQuốc mẫu	mẹ sinh Trịnh Sâm
Tĩnh Đô Vương	1	Ý Thục Thịnh Vương phi	Hoàng Thị Khoan	Chính phi	người xinh đẹp, tỏa hương thơm nên được gọi là Ngọc Phương, sinh 2 Quận chúa Ngọc Anh và Ngọc Lan
	2	Dương Thái phi	Dương Thị Ngọc Hoan	Thứ phi Vương thái phi	mẹ sinh Trịnh Khải
	3	Đặng Tuyên phi	Đặng Thị Huệ	Cung nhânTuyên phiVương thái phiCung nhân	Cung phi được sủng ái nhất,mẹ sinh Trịnh Cán
Án Đô Vương	1	Trinh Thuận Chính phi	Nguyễn Thị Ngọc Viên	Trinh Thuận Tiết Liệt Chính phi	Bà bị quân Hữu Chỉnh làm nhục nên tự sát.
	2	Trang Khiết Thục phi	Phùng Thị Ngọc Diên	Trang Khiết Ôn Dung Ý Đức Thục phi

Chúa Nguyễn (1558 - 1777)
939	1558	1777	1945

Chúa Nguyễn là cách gọi chung trong sử sách và dân gian về một số nhà cai trị các vùng đất từ Thuận Hóa (phía nam đèo Ngang hiện nay) vào miền nam của Việt Nam, bắt đầu vào đầu giai đoạn Lê Trung Hưng của nhà Hậu Lê, hay giữa thế kỷ 16, cho đến khi bị nhà Tây Sơn tiêu diệt năm 1777. Họ là tiền thân của nhà Nguyễn, triều đại cuối cùng của Việt Nam.

Chúa	Phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Nguyễn Hoàng	1	Nguyễn thị	Nguyễn thị	Phu nhânTừ Lương Quang Thục Ý phi	mẹ sinh Nguyễn Phúc Nguyên, nhà Nguyễn truy tôn là Từ Lương Quang Thục Minh Đức Ý Cung Gia Dụ Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Nguyên	1	Mạc Thị Giai	Mạc Thị Giai	Nhã Tiết Doanh cơHuy Cung Từ Thận Thuận phi	con gái cả của Khiêm Vương Mạc Kính Điển, nhà Nguyễn truy tôn là Huy Cung Từ Thận Ôn Thục Thuận Trang Hiếu Văn Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Lan	1	Đoàn quý phi	Đoàn Thị Ngọc	Cung tần Trinh Thục Từ Tĩnh Huệ phi	nhà Nguyễn truy tôn là Trinh Thục Từ Tĩnh Mẫn Duệ Huệ Kính Hiếu Chiêu Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Tần	1	Từ Mẫn Chiêu Thánh Trang phi	Châu Thị Viên	Chính phu nhânTán Quốc Chính phu nhânTừ Mẫn Chiêu Thánh Trang phi	nhà Nguyễn truy tôn là Từ Mẫn Chiêu Thánh Cung Tĩnh Trang Thận Hiếu Triết Hoàng hậu
	2	Tống Thị Đôi	Tống Thị Đôi	CơTừ Tiên Huệ Thánh Tĩnh phi	nhà Nguyễn truy tôn là Từ Tiên Huệ Thánh Trinh Thuận Tĩnh Nhân Hiếu Triết Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Thái	1	Tống Thị Lĩnh	Tống Thị Lĩnh	Cung tầnQuốc thái phu nhânTừ Tiết Tĩnh Thục Hiến phi	nhà Nguyễn truy tôn là Từ Tiết Tĩnh Thục Tuệ Mẫn Hiến Thuận Hiếu Nghĩa Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Chu	1	Tống Thị Được	Tống Thị Được	Hữu cung tầnChiêu nghi Từ Huệ Minh phi Liệt phu nhânTừ Huệ Cung Thục Kính phi	nhà Nguyễn truy tôn là Từ Huệ Cung Thục Ý Đức Kính Mục Hiếu Minh Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Chú	1	Trương Thị Thư	Trương Thị Thư	Nhã cơ Tu dung Á phu nhânTừ Ý Quang Thuận Thục phi	nhà Nguyễn truy tôn là Từ Ý Quang Thuận Chiêu Hiến Thục Huệ Hiếu Ninh Hoàng hậu
Nguyễn Phúc Khoát	1	Trương Thị Dung	Trương Thị Dung	Hữu cung tầnTu nghi Phu nhânÔn Thành Vương thái phi	mẹ sinh Nguyễn Phúc Luân, nhà Nguyễn truy tôn là Ôn Thành Huy Ý Trang Từ Dục Thánh Hiếu Vũ Hoàng hậu

Nhà Tây Sơn - Nhà Nguyễn

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Tây Sơn (1778-1802)
939	1778	1802	1945

Hoàng đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Quang Trung	1	Nhân Cung Vũ Hoàng hậu	Phạm Thị Liên	Chính cung Hoàng hậu (1789)	chị em cùng mẹ khác cha với Thái sư Bùi Đắc Tuyên
	2	Bùi Hoàng hậu	Bùi Thị Nhạn	Hoàng hậu Hoàng thái hậu	là em của Bùi Đắc Tuyên, cô ruột của Nữ tướng Bùi Thị Xuân
	3	Như Ý Vũ Hoàng hậu	Lê Ngọc Hân	Hữu cung Hoàng hậu Bắc cung Hoàng hậu (1789) Hoàng thái hậu	con gái thứ chín vua Lê Hiển Tông
Cảnh Thịnh	1	Lê Hoàng hậu	Lê Ngọc Bình	Chính cung Hoàng hậu	em gái Lê Ngọc Hân, sau trở thành Cung Thận Đức phi của Gia Long Hoàng đế nhà Nguyễn

Nhà Nguyễn (1802-1945)
939	1802	1945

Trừ Thừa Thiên Cao Hoàng hậu và Nam Phương Hoàng hậu, các Hoàng hậu khác của nhà Nguyễn đều được truy phong sau khi mất. Kể từ đời Thiệu Trị, chức cao nhất trong hậu cung nhà Nguyễn là Hoàng quý phi.

Hoàng Đế	Hậu phi	Tên thật	Chức vị	Ghi chú
Gia Long	-	Ý Tĩnh Khang Hoàng hậu	Nguyễn Thị Hoàn	Vương thái hậu (1802) Hoàng thái hậu (1806) Ý Tĩnh Huệ Cung An Trinh Từ Hiến Hiếu Khang hoàng hậu (truy thụy)	mẹ sinh ra Gia Long
	1	Thừa Thiên Cao Hoàng hậu	Tống Thị Lan	Nguyên phi (1778) Vương hậu (1796) Hoàng hậu (1806)	mẹ sinh Anh Duệ Hoàng thái tử Nguyễn Phúc Cảnh, con gái Thái bảo Khuông Quận công Tống Phước Khuông và bà Quốc phu nhân Lê Thị
	2	Thuận Thiên Cao Hoàng hậu	Trần Thị Đang	Tả cung tần (1781) Nhị phi Nhân Tuyên Từ Khánh Hoàng thái hậu (1821) Nhân Tuyên Từ Khánh Thượng Thọ Thái hoàng thái hậu (1841) Thuận Thiên Cao Hoàng hậu (truy phong 1846)	mẹ sinh Hoàng đế Minh Mạng, con gái Lễ bộ Tham tri Trần Hưng Đạt
Minh Mạng	1	Tá Thiên Nhân Hoàng hậu	Hồ Thị Hoa	Thuận Đức chiêu nghi(1821) Thần phi(1836) Tá Thiên Nhân Hoàng hậu (1841)	mẹ sinh vua Thiệu Trị, người huyện Bình An, Biên Hoà, con của Phúc Quốc công Hồ Văn Bôi]
	2	Tuệ Khiết Hiền phi	Ngô Thị Chính	Phủ thiếp Cung tần(1820) Tam giai Hiền tần(1820) Nhất giai Hiền phi (1836)	Là phi tần được vua Minh Mạng cực kì sủng ái. Vua từng có ý phế con trưởng để lập con của Hiền phi nhưng bà Nhân Tuyên can ngăn.
Thiệu Trị	1	Nghi Thiên Chương hoàng hậu	Phạm Thị Hằng	Phủ thiếp Thượng nghi (1841) Nhị giai Thành phi (1843) Nhất giai Quý phi (1846) Từ Dụ Hoàng thái hậu (1849) Từ Dụ Bác Huệ Thái hoàng thái hậu (1885) Từ Dụ Bác Huệ Khang Thọ Thái thái hoàng thái hậu (1889) Nghi Thiên Chương Hoàng hậu (truy phong 1902)	người Gò Công, con gái Đức Quốc công Phạm Đăng Hưng, mẹ sinh Hoàng đế Tự Đức Nguyễn Phúc Hồng Nhậm
	2	Huy Thuận Lệnh phi	Nguyễn Thị Nhậm	Phủ thiếpCung tần Nhị giai Trinh phi (1843) Nhất giai Lệnh phi (1846)	con gái Kinh Môn Quận công Nguyễn Văn Nhân
	3	Huy Thuận Lương phi	Võ Thị Viên	Đằng thiếp Cung tần Tam giai Lương tần (1843) Nhất giai Lương phi	phi tần được Hoàng đế Thiệu Trị sủng ái nhất
	4	Ý Thuận Thục phi	Nguyễn Thị Xuyên	Phủ thiếp Cung tần Nhị giai Thục phi (1843)	mẹ sinh Thụy Thái Vương Nguyễn Phúc Hồng Y, bà nội Hoàng đế Dục Đức
Tự Đức	1	Lệ Thiên Anh hoàng hậu(Hoàng quý phi Võ thị)	Võ Thị Duyên	Cung tần (1848) Nhị giai Cần phi (1850) Nhất giai Thuần phi (1860) Nhất giai Trung phi (1861) Hoàng quý phi (1870) Nhất giai Trung phi (bị giáng 1882) Khiêm Hoàng hậu (1883) Trang Ý Hoàng thái hậu (1887) Trang Ý Thuận Hiếu Thái hoàng thái hậu (1889) Lệ Thiên Anh Hoàng hậu ( 1903)	mẹ nuôi của Hoàng đế Dục Đức
	2	Nguyễn Thiện phi	Nguyễn Thị Cẩm	Cung tần Nhị giai Chiêu phi (1860) Nhất giai Thiện phi	mẹ nuôi của Hoàng đế Đồng Khánh
	3	Huy Thuận Học phi	Nguyễn Thị Hương	Tam giai Lượng tần Nhị giai Khiêm phi (1870) Nhị giai Học phi (1872) Hoàng thái phi Nhị giai Học phi	mẹ nuôi của Hoàng đế Kiến Phúc, tôn hiệu Hoàng thái phi của bà bị Đồng Khánh tước bỏ.
	4	Lê Mẫn tần	Lê thị	Tam giai Thận tần Nhị giai Cung phi (1860) Tam giai Mẫn tần
Dục Đức	1	Từ Minh Huệ hoàng hậu(Phan phu nhân)	Phan Thị Điều	Phủ thiếp Hoàng thái hậu (1892) Từ Minh Huệ Hoàng hậu (truy tôn)	Mẹ sinh Thành Thái.
Đồng Khánh	1	Đoan Hòa Quý phi	Nguyễn thị	Phủ thiếp Nghĩa tần (truy phong) Nhất giai Quý phi (truy phong)	Nguyên phối,Mất sau khi vua đăng cơ không lâu.Mẹ của hoàng trưởng nữ Ngọc Lâm Công chúa Dĩ Ngu.
	2	Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu(Hoàng Quý Phi Nguyễn Hữu thị)	Nguyễn Hữu Thị Nhàn, tự Học Khương	Hoàng quý phi (1886) Hoàng thái hậu (1916) Khôn Nguyên Hoàng thái hậu (1923) Khôn Nguyên Xương Minh Thái hoàng thái hậu (1933) Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu (truy phong)	Mẹ đích Hoàng đế Khải Định, con gái Vĩnh Lai Quận công Nguyễn Hữu Độ, còn gọi là đức Thánh Cung, mất năm Bảo Đại thứ 10
	3	Hựu Thiên Thuần hoàng hậu	Dương Thị Thục	Lục giai Tiệp dư Tứ giai Hòa tần Tam giai Nghi tần Hoàng thái phi (1916) Khôn Nghi Hoàng thái hậu (1923) Khôn Nghi Xương Đức Thái hoàng thái hậu (1933) Hựu Thiên Thuần Hoàng hậu (truy phong)	mẹ sinh Hoàng đế Khải Định, gọi là đức Tiên Cung
Thành Thái	1	Nguyễn Hoàng quý phi	Nguyễn Thị Vân Anh	Hoàng quý phi Hoàng đích mẫu Phủ thiếp[43]	mẹ đích Hoàng đế Duy Tân, con gái Nguyễn Thân
	2	Nguyễn Thái phi	Nguyễn Thị Định	Cung tần Hoàng sinh mẫu Phủ thiếp	mẹ sinh Hoàng đế Duy Tân
	3	Nguyễn Hữu Huyền phi	Nguyễn Hữu Thị Nga	Nhất giai Huyền phi	con gái Vĩnh Lai Quận công, Cơ Mật viện Đại thần Nguyễn Hữu Độ, em gái Phụ Thiên Thuần Hoàng hậu
	4	Hồ Khoan phi	Hồ Thị Phương	Khoan phi
Duy Tân	1	Mai Diệu phi	Mai Thị Vàng	Diệu phi
Khải Định	1	Nhất giai Huệ phi	Hoàng Thị Cúc	Đằng thiếp Tam giai Huệ tần (1916) Nhị giai Huệ phi (1918) Nhất giai Huệ phi Đoan Huy Hoàng thái hậu	còn được gọi là đức Từ Cung, mẹ của Hoàng đế Bảo Đại, Hoàng thái hậu cuối cùng của Việt Nam
	2	Trương Hoàng quý phi	Trương Như Thị Tịnh	Phủ thiếp Hoàng quý phi (1916)	đi tu trước khi Khải Định lên ngôi, được phong tặng chức Hoàng quý phi để kính nghĩa vợ chồng.
	3	Hồ Ân phi	Hồ Thị Chỉ	Nhất giai Ân phi (1917)	con gái của Khánh Mỹ Quận công Hồ Đắc Trung, em gái Hộ bộ Thượng thư Hồ Đắc Khải, Hồ Đắc Di, Hồ Đắc Điềm, là Chính phi được triều đình cưới hỏi chính thức sau khi Khải Định lên ngôi.
Bảo Đại	1	Nam Phương Hoàng hậu	Nguyễn Hữu Thị Lan	Hoàng hậu	Hoàng hậu cuối cùng của Việt Nam

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Vua Việt Nam
• Danh sách các vị chúa trong lịch sử Việt Nam
• Tể tướng
• Hoàng hậu
• Phi tần
• Danh sách Hoàng hậu Trung Quốc

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

• Đại Việt sử lược, Nguyễn Gia Tường dịch, Nhà xuất bản TP Hồ Chí Minh, 1993
• Đại Việt sử ký toàn thư
• Lê Quý Đôn (1978), Đại Việt thông sử, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
• Khâm định Việt sử thông giám cương mục
• Trần Xuân Sinh (2006), Thuyết Trần, Nhà xuất bản Hải Phòng

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Ngoại kỷ quyển 5
2. ^ a b c d e f g h i j k l m n Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 1
3. ^ a b c d e f g h i Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 2
4. ^ Bí ẩn người vợ được Lý Công Uẩn đối đãi đặc biệt
5. ^ Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 1. Tuy nhiên đến năm 1016 Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 2 lại ghi Lập Giáo hoàng hậu trong số 3 hoàng hậu khác được lập thêm. Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Chính biên quyển 2 tạm ghi tồn nghi này lại, cho rằng có thể bộ sử đời trước có nhầm lẫn
6. ^ Đại Việt sử lược, tr 142
7. ^ a b c d e f g h i j k l m Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 3
8. ^ Theo truyện thơ
9. ^ Đại Việt sử lược, tr 173
10. ^ Đại Việt sử lược, tr 193
11. ^ a b c d e f Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 4
12. ^ Dòng dõi Ngự Man Vương Lê Long Đinh-con trai vua Lê Đại Hành
13. ^ Đại Việt sử lược, tr 216
14. ^ Đại Việt sử lược, tr 215
15. ^ a b c Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 5
16. ^ Đây chỉ là nghi vấn,thực tế sử sách không chép mẹ của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn và Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng hậu Trần Thị Thiều
17. ^ a b c Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 5
18. ^ Theo Khâm định Việt sử thông giám cương mục. Tuy nhiên Trần Xuân Sinh trong Thuyết Trần (tr 306) cho rằng Cương mục nhầm lẫn, vì các sách sử khác như Đại Việt sử ký toàn thư không nêu Tuyên Từ là em ruột Khâm Từ; có thể chỉ là em họ
19. ^ Có thể chỉ là mẹ kế
20. ^ a b c d e f g h i j k Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 7
21. ^ a b c Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 6
22. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 9
23. ^ a b Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ quyển 8
24. ^ a b Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 120
25. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 121
26. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 125
27. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 126
28. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 226
29. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 127
30. ^ name="ReferenceH">Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 129
31. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 129
32. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 130-131
33. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 132
34. ^ a b c Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 133
35. ^ a b Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 134
36. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 135
37. ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 136
38. ^ a b Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 137
39. ^ a b Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 139
40. ^ Minh sử - An Nam truyện: (Nguyễn) Kính Hữu nữ, giá Phương Doanh thứ tử Kính Điển, nhân thử dữ Phương Doanh thê Vũ thị thông, đắc chuyên binh bính.
41. ^ Nguyên tên là Nguyễn Thị Ngọc Trúc,khi nhập cung do trùng tên với Trịnh Hoàng hậu mà đổi thành Ngọc Tấn.
42. ^ “鄭氏世家/第八世 - 维基文库，自由的图书馆”. zh.wikisource.org (bằng tiếng Trung). Truy cập ngày 24 tháng 11 năm 2024.
43. ^ Theo đạo chỉ của Khải Định, tước bỏ huy hiệu các phi thiếp của Thành Thái.