Hãy Cho Biết Một Vài đăc Trưng Của Chèo Và Các Vở Diễn Tiêu Biểu ...

Đặc trưng của Chèo, về mặt nội dung, không giống như Tuồng – chỉ ca tụng hành động anh hùng của các giới quyển quý, Chèo miêu tả cuộc sống bình dị của người dân nông thôn, thể hiện khát vọng sống thanh bình giữa một xã hội phong kiến đầy bất công. Nhiều vở Chèo còn thể hiện cuộc sống vất vả của người phụ nữ sẵn sàng hy sinh bản thân vì người khác. Nội dung của các vỏ Chèo lấy từ những truyện cổ tích, truyện Nôm; được nâng lên một mức cao bằng nghệ thuật sân khấu mang giá trị hiện thực và tư tường sâu sắc. Trong Chèo, cái thiện luôn tháng cái ác,các sĩ tử tốt bụng, hiền lành luôn đỗ đạt, làm quan còn người vợ thì tiết nghĩa, cuối cùng sẽ được đoàn tụ với chồng. Các tích trò chủ yếu lấy từ truyện cổ tích, truyện Nôm; ca vũ nhac từ dân ca dân vũ; lời thơ chủ yếu là thơ dân gian. Lối Chèo thường diễn những việc vui cười, những thói xấu của người đời như các vai: Thầy mù, Hương câm, Đồ điếc… Ngoài ra, Chèo còn thể hiện tính nhân đạo, như trong vồ Trương Viên. Chèo thường được phân loại thành Chèo sân đình, Chèo cải lương, Chèo chải hê và Chèo hiện đại. 

Về tính chất, Chèo luôn gắn với chất “trữ tình”, thể hiện những xúc cảm và tình cảm cá nhân của con người, phản ánh mối quan tâm chung của nhân loại: tình yêu, tình bạn, tình thương. Các nhân vật trong Chèo thường mang tính ước lệ, chuẩn hóa và rập khuôn. Tính cách của các nhân vật trong Chèo thường không thay đổi vdí chính vai diễn đó. Những nhân vật phụ của Chèo có thể đổi đi và lắp lại ở bất cứ vở nào, nên hầu như không có tên riêng. Có thể gọi họ là thầy đồ, phú ông, thừa tướng, thư sinh, hề, v.v… Tuy nhiên, qua thời gian, một số nhân vật như Thiệt Thê, Thị Kính, Thị Mầu, Súy Vân đã thoát khỏi tính ước lệ đó và trỏ thành một nhân vật có cá tính riêng.

Diễn viên đóng Chèo nóí chung là những người không chuyên, hợp nhau trong những tổ chức văn nghệ dân gian gọi là phường Chèo hay phường Trò… “Hề” là một vai diễn thường có trong các vỏ diễn Chèo. Anh hề được phép chế nhạo thoải mái giống như những anh hề trong cung điện của vua chúa châu Âu. Các cảnh diễn có vai hề là nơi để cho người dân đả kích những thói hư tật xấu của xã hội phong kiến, kể cả vua quan, những người có quyền, có của trong làng xã. Có hai loại hề chính bao gồm: hề áo dài và hề áo ngan.

Về kỹ thuật kịch, Chèo là loại hình nghệ thuật tổng hợp các yếu tố dân ca, dân vũ và các loại hình nghệ thuật dân gian khác ỏ vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nó là hình thức kể chuyện bằng sân khấu, lấy sân khấu và diễn viên làm phương tiện giao lưu vối công chúng và có thể được biểu diễn ngẫu hứng. Sân khấu Chèo dân gian đơn giản, những danh từ Chèo sân đình, chiếu Chèo cũng phát khỏi từ đó.

Đặc điểm nghệ thuật của Chèo bao gồm yếu tố kịch tính, kỹ thuật tự sự, phương pháp biểu hiện tính cách nhân vật, tính chất ước lệ và cách điệu. Ngôn ngữ Chèo có những doạn sử dụng những câu thơ chữ Hán, điển cố, hoặc những câu ca dao với khuôn mẫu lục bát rất tự do, phóng khoáng về câu chữ.

Chèo kbông có cấu trúc cố định năm hồi một kịch như trong sân khấu châu Âu mà các nghệ sĩ tham gia diễn Chèo thường ứng diễn. Do vậy, vở kịch kéo dài hay cắt ngắn tuỳ thuộc vào cảm hứng của người nghệ sĩ hay đòi hỏi của khán giả. Không giống các vỏ opera buộc các nghệ sĩ phải thuộc lòng từng lời và hát theo nhạc trưỏng chỉ huy, nghệ sĩ Chèo được phép tự do bể làn, nắn điệu để thể hiện cảm xúc của nhân vật. Số làn diệu Chèo theo ước tính có khoảng trên 200. 

Nhạc cụ trong nghệ thuật Chèo thường bao gồm hai loại nhạc cụ dây là đàn Nguyệt và đàn Nhị, đồng thời, thêm cả Sáo. Ngoài ra, các nhạc công còn sử dụng thêm trông và chũm chọe. Bộ gõ nếu đầy đủ thì có trống Cái, trống Con, trống Cơm, Thanh la, Mõ. Trông Con dùng để giữ nhịp cho hát, cho múa và đệm cho câu hát. Có câu nói “phi trông bất thành Chèo”, chỉ vị trí quan trọng của chiếc trống trong đêm diễn Chèo. Trong Chèo hiện đại có sử dụng thêm các nhạc cụ khác để làm phong phú thêm phần đệm như đàn Thập lục, đàn Tam thập lục, đàn Nguyệt, Tiêu, v.v…

Hát chèo là thành phần cơ bản trong nghệ thuật Chèo, hình thức hát lấy giọng (âm sắc) mùi, chòi, ấm, ồ để phân vào các nhân vật mà không lấy tầm cữ làm chuẩn mực như nhạc kịch châu Âu.

Hát Chèo có hai loại giọng: giọng nữ (kim), giọng nam (thổ) và có mấy đặc điểm sau: hát hơi ngoài, hát giọng thật, không dùng giọng giả; hát phải vang, to, khi lên cao không dùng hơi “mé” (giọng giả). Vị trí cộng minh (soang vang) có tác dụng “đưa hơi” trên cơ sỏ kết hợp giữa hơi cổ, hơi mũi và hơi miệng (hàm ếch). Khi ngân rung không chấn động mạnh mà chỉ gợn làn sóng nhỏ, chỉ ngân rung khi chuyển sang âm đơn (thường là i). Nhả chữ: khi hát các chữ phải bật ra thật gọn, rõ, khi chuyển sang các nguyên âm mối ngân. Hơi thỏ: hít thật sâu xuống đáy cuống phổi (các nghệ nhân gọi là hơi bụng hay “đan điền”). Giữ giọng: không gào thét, nói, cười quá mức; không tắm lạnh, lội bùn ao; khi đói không ăn cơm quá nóng, trước khi  biểu diễn không ăn cơm no, uống nước nhiều; có thể ăn chanh chấm muối, uống nước rau má, v.v…Một số vở Chèo tiêu biểu: Bài ca giữ nước, Chu Mãi Thần, Đồng tiền Vạn Lịch, Hoàng Trìu kén vợ, Kim Nham, Lưu Bình Dương Lễ, Nghêu Sò ốc Hến, Quan âm Thị Kính, Tuần ty Đào Huế, Từ Thức gặp tiên, Trần Tử Lệ, Trương Viên.

Một số trích đoạn tiêu biểu: Thị Mầu lên chùa và Xã trưởng – mẹ Đốp (vở Quan Âm Thị Kính), Súy Vân giả dại (vỏ Kim Nham), Đánh ghen (vỏ Tuần ty Đào Huế), Hồ Nguyệt Cô hóa cáo… Chính vở Tuần ty Đào Huế được trích và phát triển từ vỏ Chu Mãi Thần mà ra. Một số giai điệu chèo cổ: Quân tử dịch, Sử bằng, Đò đưa, Tò vò, Nhịp đuối, Du xuân, Đào liễu, Ngâm bốn mùa, Đường trường trong rừng, Tuyết sương, Quá giang… Ngoài ra, khi nghiên cứu vể chèo, Lương Thế Vinh đã viết nên vỏ Hý phường phổ lục.