HÌNH THÁI HỌC VÀ CHU KỲ SINH HỌC CỦA GHẺ SARCOPTES ...

Ths. Bùi Thị Thúy

Sarcoptes scabiei là loài động vật chân đốt (Arthropoda), giới Animalia, ngành Athropoda lớp Arachnida, phân lớp Acari , bộ Sarcoptiformes, họ Sarcoptoidae , chi Sarcoptes, loài Sarcoptes scabiei giống hominis có kích thước rất nhỏ, chuyên “đào hang” để ký sinh trên da người và động vật, gây bệnh ghẻ. Không chỉ con người mà cả chó mèo hoang dã lẫn thuần hóa, động vật có móng guốc, lợn lòi hoang, trâu bò, gấu túi và các loài linh trưởng lớnđều chịu ảnh hưởng của loài ký sinh này.

Bệnh do ký sinh trùng ghẻ gây nên, thường gọi là “cái ghẻ” (Sarcoptes Scabiei), lây lan do  tiếp xúc trực tiếp như bắt tay, bồng, bế, ẵm, hoặc  dùng  chung đồ dùng, nằm cùng giường, chiếu, gối với người đang nhiễm bệnh, đặc biệt ghẻ còn biểu hiện ở cơ quan sinh dục qua quan hệ tình dục, nên bệnh ghẻ còn được xếp vào danh sách bệnh lây truyền qua quan hệ tình dục .

Hằng năm trên thế giới có khoảng 300 triệu người mắc bệnh ghẻ bao gồm tất cả các nhóm tuổi và tầng lớp xã hội. Tổ chức Y tế thế giới ước lượng tỷ lệ hiện nhiễm toàn cầu là 0,2-24%. Bệnh ghẻ vẫn là một vấn đề sức khoẻ cộng đồng ở nhiều vùng nghèo với tỷ lệ hiện nhiễm lên đến 10% trong dân số nói chung và 50% ở trẻ em.

1. Phân loại khoa học ghẻ Sarcoptes scabiei var. hominis

Về phân loại khoa học, cái ghẻ ở người do ký sinh trùng Sarcoptes scabiei var. hominis gây ra, thuộc giới động vật tiết túc, ngành động vật chân khớp (Arthropoda), lớp nhện (Arachnida), lớp phụ Acari, bộ Sarcoptiformes, họ Sarcoptoidae, giống Sarcoptes, loài S. scabiei (De Geer, 1778).

Bảng 1.1. Một số ngoại ký sinh trùng gây bệnh ở người và động vật.

Tên thường gọi/tên bệnh	Tên Latin	Vị trí	Bệnh phẩm chẩn đoán	Lưu hành	Lan truyền/ vector
Chấy đầu/ Pediculosis	Pediculus humanus	Nang tóc	Nhìn thấy mắt thường	Phổ biến khắp thế giới	Qua đầu-đầu
Chấy rận cơ thể/ Pediculosis	Pediculus humanus corporis	Toàn bộ cơ thể	Nhìn thấy mắt thường	Phổ biến khắp thế giới	Qua da-da, quan hệ tình dục, dùng chung chăn, màn, quần áo.
Rận mu/ Pediculosis	Pthirus pubis	Vùng mu, mi mắt	Nhìn thấy mắt thường	Phổ biến khắp thế giới	Qua da-da, hay quan hệ tình dục, quần áo, chăn màn chung
Ghẻ Demodex/ Demodicosis	Demodex folliculorum /brevis/canis	Lông mày, lông mi	Soi thấy ở nang lông mi và lông mày	Có thể thành dịch, toàn cầu	Tiếp xúc qua da-da lâu dài
Ghẻ Scabies	Sarcoptes scabiei	Da	Cạo vảy da soi kính hiển vi	Phổ biến khắp thế giới	Qua da-da, quan hệ tình dục, mặc quần áo, chăn màn chung
Mò/Chiggers/ Trombiculidae/ Trombiculosis	Arachnida: Trombiculidae	Da	Có thể nhìn thấy khi phóng đại dưới kính hiển vi	Phổ biến khắp thế giới, đặc biệt vùng ẩm	Qua quần áo, cây cỏ cao,
Chấy/ Siphonaptera	Pulex irritans	Da	Có thể nhìn thấy khi phóng đại dưới kính hiển vi	Phổ biến khắp thế giới	Môi trường
Ve	Arachnida: Ixodidae/ Argasidae	Da	Có thể nhìn thấy	Phổ biến khắp thế giới	Cỏ, rác

2. Hình thái học và chu kỳ sinh học của ghẻ Sarcoptes scabiei var.hominis

Ngoài lây nhiễm cho người, ghẻ còn có thể ký sinh trên các loài động vật khác nhau nên ít nhiều có biến đổi hình thái, do đó có nhiều tên phụ loài như: Sarcoptes scabiei hominis, S. scabiei equi, S. Scabiei ovis. Ghẻ trưởng thành có hình bầu dục, màu xám, miệng rất ngắn, lưng gồ, bụng phẳng, không có mắt, không có lỗ thở, có 4 cặp gồm tám chân, mỗi chân có 5 đốt, hai đôi chân trước nằm hẳn về phía trước của thân ghẻ, cuối chân trước dài và hình ống như các hấp khẩu, còn hai đôi chân sau nằm hẳn về phía sau thân ghẻ, có gai cứng. Trên cơ thể có nhiều gai mọc thưa và có dáng dấp như một con rùa, thân mình có nhiều nếp gấp và bao phủ bởi nhiều gai cứng. Tận cùng một số chân có mang ống hút. Ghẻ đực có nhiều hấp khẩu trên chân, ngoại trừ cặp chân thứ 3, để dễ dàng phân biệt với ghẻ cái. Ghẻ cái dài 0,3-0,45 mm và rộng 0,25-0,35 mm, kích thước con đực khoảng ¾ con ghẻ cái.

Sarcoptes là một giống ký sinh trùng trên da và thuộc một phần của họ ve bét lớn hơn thường có tên gọi “scab mites” (ve bét gây vảy da), liên quan đến ghẻ Psoroptes spp. thường nhiễm trên da động vật nuôi. Bệnh ghẻ trong thú y ảnh hưởng trên các vật nuôi hoặc nhiễm và lở chân ở chim nuôi.

Về chu kỳ sinh sản và phát triển, con ghẻ Sarcoptes scabiei var. hominis trải qua 4 giai đoạn trong đời sống của nó gồm trứng, ấu trùng, nhộng và con trưởng thành. Tùy thuộc vào nhiễm vật chủ nào, các con cái thường hay đào hầm trong da, chủ yếu lớp ngoài da, ở đó ghẻ cái đẻ 2-3 trứng mỗi ngày. Trứng hình ô van dài khoảng 0,1-0,15 mm, nở ấu trùng trong vòng 3-4 ngày sau đó.

Một con cái có thể đẻ 30 trứng rồi chết ở cuối đường hầm mà chúng đào trong da. Trong quá trình nở, các ấu trùng 6 chân di chuyển đến bề mặt da và sau đó tiếp tục đào hầm vào trong các túi nhỏ, thường là các nang chân tóc, ở đó các túi nhỏ hình thành (các túi này nhỏ và ngắn hơn đường hầm). Sau 3-4 ngày, ấu trùng sẽ rụng lông thành các con nhộng có 8 chân.

Các nhộng này sẽ rụng lông lần hai thành nhộng lớn hơn, trước khi chúng rụng lông thành con ghẻ trưởng thành. Các con ghẻ trưởng thành rồi giao phối nhau khi con đực xuyên qua các túi trú ẩn của con cái và sự giao phối này chỉ xảy ra một lần. Các con cái thụ tinh sẽ rời túi chứa tìm đến nơi thích hợp để đào hầm liên tục . Một khi có vị trí nào đó được phát hiện, con cái sẽ tạo ra các đường hầm hình chữ S, đẻ trứng tiếp tục. Con cái sau đó tiếp tục đào hầm, đẻ trứng duy trì cuộc sống của nó đến khi chết.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoàng Văn Minh, Võ Quang Đỉnh và cs (2007), “Bệnh ghẻ và nhiễm HIV trên người nghiện ma túy”, Y học thực hành TP Hồ Chí Minh, 11(1)
2. Nguyễn Thị Hồng Hạnh, Nguyễn Thanh Tùng, Ngô Văn Lực (1997). “Tình hình bệnh da ở trẻ em tại Phòng khám Bệnh viện Da liễu Đà Nẵng trong 2 năm 1995-1996”,  Nội san Da liễu, (3), tr. 33-36.
3. Nguyễn Khắc Bình (2000), Tình hình Bệnh ghẻ, Đặc điểm lâm sàng và tác dụng của thuốc DEP ở một số trường tiểu học bán trú tỉnh Yên Bái. Luận văn thạc sĩ.
4. Larry G. Arlian,Marjorie S. Morgan (2017), A review of Sarcoptes scabiei: past, present and future. Parasit Vectors, 2017 (10), pp.297.
5. Ito T. et al (2013), “Mazzotti reaction with eosinophilia after undergoing oral ivermectin for scabies”. J Dermatol, 40(9), pp.776-777.
6. Dean Rider S., Marjorie S. Morgan, Larry G. Arlian et al., (2015), “Draft genome of the scabies mite”. Parasites & Vectors 8(1).

Tagsghe hinhthaihocvachukysinhhoccuaghe SARCOPTES SCABIEI VAR.HOMINIS