Hóa Trị Là Gì? Quy Tắc, Cách Tính Hóa Trị Của Nguyên Tố, Nhóm Nguyên ...

Vậy hóa trị là gì? Quy tắc, cách tính hóa trị của nguyên tố hay nhóm nguyên tử được vận dụng như thế nào? Hóa trị của Cu, Ag,... cùng một số kim loại, phi kim phổ biến là bao nhiêu trong bảng hóa trị nguyên tố hóa học? chúng ta cùng tìm hiểu qua bài viết này.

I. Hóa trị của một nguyên tố được xác định bằng cách nào?

1. Cách xác định hóa trị của một nguyên tố

- Quy ước: Gán cho H hóa trị I, chọn làm đơn vị.

- Một nguyên tử nguyên tố khác liên kết được với bao nhiêu nguyên tử hidro thì nói nguyên tố đó có hóa trị bằng bấy nhiêu.

* Ví dụ: HCl: Clo hóa trị I;

 H2O: Oxi hóa trị II

 NH3: Nitơ hóa trị III

 CH4: Cacbon hóa trị IV

- Dựa vào khả năng liên kết của các nguyên tố khác với O (Hóa trị của oxi bằng 2 đơn vị, Oxi có hóa trị II).

* Ví dụ: K2O: K có hóa trị I

 CaO: Ca có hóa trị II

 SO2: S có hóa trị IV

 CuO thì Cu có hóa trị II

 Ag2O thì Ag có hóa trị I

* Hóa trị của nhóm nguyên tử

* Ví dụ: H2SO4 thì nhóm SO4 có hóa trị II

 HNO3 thì nhóm NO3 có hóa trị I

 H3PO4 thì nhóm PO4 có hóa trị III

 HOH thì nhóm OH có hóa trị I

2. Kết luận

- Hóa trị là con số biểu thị khả năng liên kết của nguyên tử nguyên tố này với nguyên tử nguyên tố khác.

- Hóa trị của một nguyên tố được xác định theo hóa trị của H chọn làm đơn vị (H hóa trị I) và hóa trị của O là hai đơn vị (O hóa trị II).

- Hóa trị của một nhóm nguyên tố cũng tương tự như trên (nhóm nguyên tử được coi như một nguyên tố bất kỳ).

* Lưu ý: Có những nguyên tố chỉ thể hiện một hóa trị nhưng cũng có những nguyên tố có một vài hóa trị khác nhau.

II. Quy tắc, cách tính hóa trị của nguyên tố hóa học

1. Quy tắc hóa trị

- Công thức hóa học của hợp chất 2 nguyên tố bất kỳ: 

 Trong đó: (x, y) là chỉ số; (a,b) là hóa trị của các nguyên tố

• Trong công thức hóa học, tích của chỉ số và hóa trị của nguyên tố này bằng tích của chỉ số và hóa trị của nguyên tố kia.

- Công thức tổng quát: 

• Như vậy, theo quy tắc hóa trị thì: a.x = b.y

- Nếu biết x, y và a thì ta tính được 

- Nếu biết x, y và b thì ta tính được

- Nếu biết a, b thì ta tính được x, y để lập công thức hóa học bằng cách lập tỉ lệ:

   (b'/a' là rút gọn của b/a nếu có).

- Lấy x = b (hay b’) và y = a (hay a’);

2. Vận dụng quy tắc tính hóa trị để tính hóa trị của một nguyên tố và lập công thức hóa học của hợp chất theo hóa trị.

a) Tính hóa trị của một nguyên tố

* Ví dụ: Tính hóa trị của Fe trong hợp chất FeCl3, cho biết clo hóa trị I

- Gọi hóa trị của Fe là a, ta có: 1.a = 3.I ⇒ a = III.

- Tương tự, ta có:

 AgCl: 1.a = 1.I ⇒ a= I; vậy Ag có hóa trị I

 CuCl2: 1.a = 2.I ⇒ a = II; Vậy Cu có hóa trị II

 AlCl3: 1.a = 3.I ⇒ a = III; Vậy Al có hóa trị III

b) Lập công thức hóa học của hợp chất theo hóa trị

* Ví dụ 1: Lập công thức hóa học của hợp chất tạo bởi lưu huỳnh VI và Oxi

- Công thức tổng quát dạng: SxOy

- Theo quy tắc hóa trị: x.VI = y.II

- Ta lập tỉ lệ: 

- Thường thì tỉ lệ số nguyên tử trong phân tử là những số nguyên đơn giản nhất, vì vậy lấy: x = 1 và y = 3.

⇒ Công thức hóa học của hợp chất: SO3

* Ví dụ 2: Lập công thức hóa học của hợp chất tạo bởi Kali hóa trị I và nhóm SO4 hóa trị II

- Viết công thức chung: Kx(SO4)y

- Theo quy tắc hóa trị: x.I = y.II

- Lập tỉ lệ: 

⇒ Công thức hóa học của hợp chất: K2SO4

• Bảng hóa trị của một số nguyên tố hóa học phổ biến

Tên Nguyên tố	Ký hiệu hoá học	Hoá trị	Nguyên tử khối	Số proton
Hiđro	H	I	1	1
Heli	He		4	2
Liti	Li	I	7	3
Beri	Be	II	9	4
Bo	B	III	11	5
Cacbon	C	IV, II	12	6
Nitơ	N	II, III, IV,...	14	7
Oxi	O	II	16	8
Flo	F	I	19	9
Neon	Ne		20	10
Natri	Na	I	23	11
Magie	Mg	II	24	12
Nhôm	Al	III	27	13
Silic	Si	IV	28	14
Photpho	P	III, V	31	15
Lưu huỳnh	S	II, IV, VI	32	16
Clo	Cl	I,...	35,5	17
Argon	Ar		39,9	18
Kali	K	I	39	19
Canxi	Ca	II	40	20
Crom	Cr	II, III	52	24
Mangan	Mn	II, IV, VII,...	55	25
Sắt	Fe	II, III	56	26
Đồng	Cu	I, II	64	29
Kẽm	Zn	II	65	30
Brom	Br	I,...	80	35
Bạc	Ag	I	108	47
Bari	Ba	II	137	56
Thuỷ ngân	Hg	I, II	201	80
Chì	Pb	II, IV	207	82

• Hóa trị của một số nhóm nguyên tử hóa học

- Nhóm Hóa trị I: Hiđroxit (dùng trong hợp chất với kim loại) (OH); Nitrat (NO3); Clorua (Cl);

* Ví dụ: NaOH (bazơ mạnh) ; HNO3 (axit mạnh); HCl (axit mạnh)

- Nhóm Hóa trị II:  Sunfat (SO4); Cacbonat (CO3);

* Ví dụ: H2SO4 (axit mạnh); H2CO3 (axit yếu, dễ bị phân ly)

- Nhóm hóa trị III: Photphat (PO4);

* Ví dụ: H3PO4 (axit trung bình)

III. Bài tập về hóa trị của nguyên tố hóa học

* Bài 1 trang 37 SGK Hóa 8: a) Hóa trị của một nguyên tố (hay nhóm nguyên tử) là gì?

b) Khi xác định hóa trị, lấy hóa trị của nguyên tố nào làm đơn vị, nguyên tố nào là hai đơn vị?

>> Lời giải bài 1 trang 37 SGK Hóa 8

* Bài 2 trang 37 SGK Hóa 8: Hãy xác định hóa trị của mỗi nguyên tố trong các hợp chất sau đây:

a) KH, H2S, CH4.

b) FeO, Ag2O, SiO2.

>> Lời giải bài 2 trang 37 SGK Hóa 8

* Bài 3 trang 37 SGK Hóa 8: a) Nêu quy tắc hóa trị với hợp chất hai nguyên tố. Lấy công thức hóa học của hai hợp chất trong câu 2 làm thí dụ.

b) Biết công thức hóa học K2SO4 trong đó có K hóa trị I, nhóm (SO4) hóa trị II. Hãy chỉ ra là công thức hóa học trên phù hợp đúng theo quy tắc hóa trị.

>> Lời giải bài 3 trang 37 SGK Hóa 8

* Bài 4 trang 38 SGK Hóa 8: a) Tính hóa trị của mỗi nguyên tố trong các hợp chất sau biết Cl hóa trị I: ZnCl2, CuCl, AlCl3.

b) Tính hóa trị của Fe trong hợp chất FeSO4.

>> Lời giải bài 4 trang 38 SGK Hóa 8

* Bài 5 trang 38 SGK Hóa 8: a) Lập công thức hóa học của những hợp chất hai nguyên tố sau:

 P (III) và H; C (IV) và S (II); Fe (III) và O.

b) Lập công thức hóa học của những hợp chất tạo bởi một nguyên tố và nhóm nguyên tử như sau:

 Na (I) và OH (I); Cu (II) và (SO4) (II); Ca (II) và (NO3)(I).

>> Lời giải bài 5 trang 38 SGK Hóa 8

* Bài 6 trang 38 SGK Hóa 8: Một số công thức hóa học viết như sau: MgCl, KO, CaCl2, NaCO3. Cho biết Mg nhóm (CO3) có hóa trị II (hóa trị của các nguyên tố K, Cl, Na và Ca đã cho ở bài tập trên). Hãy chỉ ra những công thức hóa học đã viết sai và sửa lại cho đúng.

>> Lời giải bài 6 trang 38 SGK Hóa 8

* Bài 7 trang 38 SGK Hóa 8: Hãy chọn công thức hóa học phù hợp với hóa trị IV của nitơ trong số các công thức cho sau đây: NO, N2O3, N2O, NO2.

>> Lời giải bài 7 trang 38 SGK Hóa 8