Hoài Bắc Phạm Đình Chương, Một Thời đã Qua | Sài Gòn Thập Cẩm

Phạm Ðình Chương dùng âm giai Tây phương mà vẫn giữ được nét dân tộc qua những nốt láy mềm mại, những chuyển cung đặc biệt Việt Nam (điển hình là Lá Thư Mùa Xuân, Ðược Mùa, Anh Ði Chiến Dịch, Mười Thương, Mầu Kỷ Niệm. …

Quỳnh Giao

Sau bốn tháng cầm cự với con bệnh, nhạc sĩ Hoài Bắc Phạm Ðình Chương đã giã từ âm nhạc và chúng ta một buổi sáng tháng Tám.

Ðối với gia đình và những người yêu nhạc, tin ông mất đã lấn át vụ đảo chính bất thành tại Mạc Tư Khoa. Buổi sáng 22 tháng Tám, điện thoại reo liên hồi trong giới bạn hữu của ông: không một ai từng yêu mến âm nhạc Phạm Ðình Chương và tiếng hát Hoài Bắc trong ban Thăng Long mà không thấy xúc động bàng hoàng vì một mất mát lớn lao như vậy.

Mấy chục năm qua, đã quen và đã yêu nhạc Phạm Ðình Chương chúng ta cứ tưởng là ông không thể nào rời bỏ chúng ta được, và sẽ còn đó mãi mãi để tiếp tục làm đẹp cho tân nhạc Việt Nam. Như những đứa trẻ yêu mến tàng cây phượng vĩ trong sân trường, rực rỡ hoa đỏ từ thuở ấu thơ, từ lớp vỡ lòng, chúng ta cứ yên chí là vòm cây xanh tươi đó sẽ tồn tại mãi mãi với ngôi trường thân yêu của chúng ta.

Trong phạm vi nhỏ hẹp hơn, Hoài Bắc Phạm Ðình Chương mất đi, ban hợp ca Thăng Long không còn nữa, những nghệ sĩ như Kim Tước, Anh Ngọc, Mai Hương, Lệ Thu… và người viết bài cũng sẽ không còn vui hát như xưa, như những lần đi trình diễn với nhau thật hào hứng, từ ngày còn ở quê nhà cho đến quê người.

Hàng tuần, theo dõi một chương trình truyền hình Việt ngữ, khi nghe đài hiệu là bản Ngựa Phi Ðường Xa, các bạn ông sẽ không còn thấy rộn ràng phấn khởi như xưa. Trong những dịp chung vui trong gia đình hay bạn bè, chúng ta sẽ nghẹn ngào khi hát và nghe Ly Rượu Mừng. Từ nay, vào dịp Xuân về hàng năm, chúng ta vẫn sẽ nghe Xuân Tha Hương nhưng với một tâm trạng khác, buồn thấm thía hơn… Có lẽ là trong tương lai khá lâu sau này, những bạn hữu chí thiết của Hoài Bắc Phạm Ðình Chương sẽ khó hát được những bài ca vui tươi của ông, và những ca khúc trữ tình lãng mạn của ông sẽ làm chúng ta bâng khuâng rã rời hơn trước.

Hoài Bắc Phạm Ðình Chương để lại một khoảng trống quá lớn.

Phạm Ðình Chương là một nghệ sĩ tài hoa.

Nhạc của ông đa dạng và phong phú vì ông sáng tác đủ các thể loại: trữ tình như Thuở Ban Ðầu, Xuân Tha Hương, Ðêm Cuối Cùng, Nửa Hồn Thương Ðau, đầy tình quê hương như Ðược Mùa, Mười Thương, Tiếng Dân Chài, hứng khởi tuổi thanh xuân như Hò Leo Núi, Ðất Lành, Ðón Xuân, Ra Ði Khi Trời Vừa Sáng, Sáng Rừng, Trăng Rừng, hào hùng như Anh Ði Chiến Dịch, Hùng Ca Dân Tộc… loại nào ông cũng có những bài trác tuyệt.

Có một thể loại mà Quỳnh Giao nghĩ là chỉ ông mới đặc biệt xuất sắc, nhờ tâm hồn yêu thơ và hiểu thơ, đó là kết hợp nhạc và thơ. Từ những bài thơ của các tác giả tiền chiến như Lưu Trọng Lư, Quang Dũng, Ðinh Hùng, đến các sáng tác của những nhà thơ của miền Nam tự do sau 54 như Thanh TâmTuyền, Trần Dạ Từ, Du Tử Lê. Sau này, những bài thơ nổi danh tại hải ngoại của Thái Tú Hạp, Hoàng Ngọc Ẩn đã trở thành bất hủ nhờ Phạm Ðình Chương phổ nhạc. Nhiều bài khác hầu như chỉ được quen biết trong ca khúc Phạm Ðình Chương.

Nổi bật hơn cả là trường ca Hội Trùng Dương một biểu hiệu của tài năng lớn Phạm Ðình Chương, dù ông viết khi còn rất trẻ.

Ông mất đi, không biết bao giờ chúng ta mới có dịp nghe một Hội Trùng Dương qua hòa âm trình bầy vui tươi phơi phới như khi ông còn với chúng ta.

*

Về nhạc thuật, Phạm Ðình Chương là một tác giả có đặc điểm kết hợp âm điệu tài tình. Phần đông thính giả yêu nhạc Phạm Ðình Chương đều có chung một cảm tưởng là nhạc của ông có hồn và gần gũi với tâm tư Việt Nam. Phạm Ðình Chương dùng âm giai Tây phương mà vẫn giữ được nét dân tộc qua những nốt láy mềm mại, những chuyển cung đặc biệt Việt Nam (điển hình là Lá Thư Mùa Xuân, Ðược Mùa, Anh Ði Chiến Dịch, Mười Thương, Mầu Kỷ Niệm. Ông cũng viết các ca khúc hoàn toàn sử dụng nét nhạc Tây phương mà không cầu kỳ, dễ diễn tả và dĩ nhiên dễ yêu, dễ nhớ. Những bản tình ca phổ biến nhất của ông là thuộc loại này, như Nửa Hồn Thương Ðau, Ðêm Mầu Hồng, Bài Ngợi Ca Tình Yêu, Dạ “Tâm” Khúc… Phạm Ðình Chương đặc biệt yêu những nốt láy của miền Trung, mà ông thần tình sử dụng trong câu kết của bài Ðôi Mắt Người Sơn Tây hoặc trong ca khúc phổ thơ Du Tử Lê sau này, bản Ðêm Nhớ Trăng Saigon. Ông kết hợp một cách tự nhiên không gượng gạo, dù chẳng phải là viết những ca khúc về… Huế.

Nhờ tài năng phong phú với nét lãng mạn vừa Tây phương vừa gần gũi với tâm hồn người Việt, ông sáng tác rất nhiều mà không có bài nào không hay. Sâu xa nhất, có lẽ nhờ Phạm Ðình Chương viết theo cảm hứng. Ông không viết theo thị hiếu của thị trường. Ông không bao giờ vội nên chẳng bao giờ vấp, và không bao giờ làm những người yêu nhạc ông phải thất vọng.

*

Hoài Bắc Phạm Ðình Chương viết nhạc, soạn hòa âm và trình diễn trong ban hợp ca Thăng Long. Về nghề nghiệp nơi ông sống nhiều nhất chính là phòng trà. Nhưng ông là người đem lại một không khí thanh lịch cho một nơi nghe nhạc vốn nhiều người yêu nhạc cho là thiếu… trang trọng. Nhờ ông, phòng trà “Ðêm Mầu Hồng”có một phong thái riêng, một nơi nghe nhạc chọn lọc của người lịch lãm.

Ông là linh hồn của ban hợp ca đã nhiều thời lừng lẫy từ Sàigòn ra Hà Nội, vào Sàigòn, ra đến hải ngoại. Mấy chục năm nay, sau bao nhiêu thay đổi về nơi chốn và nhân sự, thính giả khắp nơi vẫn nghe Thăng Long. Không có Thái Hằng và Khánh Ngọc, vẫn còn Thăng Long. Không có Thái Thanh, thay thế bằng Mai Hương, vẫn là Thăng Long. Thăng Long chỉ thực sự mất khi không còn Hoài Bắc Phạm Ðình Chương… Vì Thăng Long là Hoài Bắc và hoà âm Phạm Ðình Chương, là tinh thần yêu mến nghệ thuật ca hát của Phạm Ðình Chương. Quỳnh Giao không ngăn được lệ khi nhìn chú Viêm (xin được gọi nghệ sĩ Hoài Trung bằng tục danh tôi vẫn dùng) ủ dột, thất thần trong tang lễ của nhạc sĩ Phạm Ðình Chương. Từ nay, Hoài Trung thật sự lẻ loi một mình…

*

Kỷ niệm của riêng Quỳnh Giao với nhạc sĩ Phạm Ðình Chuơng có rất nhiều, và những kỷ niệm trở về như mới hôm qua, như vừa chớp mắt…

Nhớ lại được những ngày còn bé, căn nhà nhỏ trong khu xóm Phan Ðình Phùng. Căn nhà có cái gác lửng, nơi mẹ tôi mỗi chiều chủ nhật đánh chắn với các chú Phạm Ðình Chương, Phan Lạc Phúc, Thái Thủy, Văn Quang… Chú Chương không đi một mình, thường hay mang theo một thằng bé trạc 7,8 tuổi, bằng em trai tôi bấy giờ, tên là Thành. Ngày bé, Thành nghịch ngợm, thông minh và láu lỉnh. Mấy mươi năm sau, tôi gặp lại Thành khi cậu ra mắt tập nhạc Mộng Dưới Hoa giới thiệu hai mươi bài thơ phổ nhạc của Phạm Ðình Chương vào trung tuần tháng Tư vừa qua.

Không thể tưởng tượng được đó là lần cuối Phạm Ðình Chương sinh hoạt với chúng tôi.

Quỳnh Giao còn nhớ không khí khét lẹt của Tết Mậu Thân 1968, với những hàng rào kẽm gai giăng đầy các cơ quan hành chính quân sự, rồi giới nghiêm làm ngưng đọng những sinh hoạt nghệ thuật. Các đài phát thanh phải mượn những nơi khác làm phòng thu thanh, khiến nghệ sĩ chúng tôi phải di chuyển xa xôi, diệu vợi.

Tôi gặp lại nhạc sĩ Phạm Ðình Chương trong buổi tiếp tân trong giới nghệ sĩ và các giới chức chính quyền tại Dinh Ðộc Lập. Vẫn với dáng điệu nhẹ nhàng, chậm chạp, ông cười cười: “Này Quỳnh Giao, hát đài phát thanh bây giờ chán lắm. Ðến hát cho chú đi, ở Ðêm Mầu Hồng đó. Ngày xưa mẹ không cho vì còn là con gái, bây giờ cháu đã có gia đình rồi, còn ngại gì nữa. Hát phòng trà nhiều người nghe hơn, hát đài phát thanh chỉ có ai yêu nhạc lắm mới chịu khó đón nghe mình”.

Tôi nghe lời ông được có một lần. Qua ngày hôm sau, tôi từ chối vì không quen hát trong phòng trà khi khán thính giả đến vì nhiều lý do khác ngoài việc thưởng ngoạn âm nhạc. Nghe tôi giải thích, ông nói: “Tiếc quá, cháu nhát quá. Chẳng ai như cháu cả, chú mời mà không hát”.. Sau biến cố 1975, tôi có đôi lúc tiếc không khí ngày xưa và tiếc cả những dịp bỏ lỡ không trực tiếp trình diễn trước khán thính giả. Nhớ lại, mỗi một bài hát, mỗi một nơi chốn, mỗi một thính giả là như mỗi báu vật, một kỷ niệm mang theo….

*

Tôi nhớ lại lần gặp lại ông khi ông vượt biển sang tới Hoa Kỳ và ghé Hoa Thịnh Ðốn với Hoài Trung. Lần ấy ông, Hoài Trung cùng với cặp nghệ sĩ Văn Phụng – Châu Hà và Quỳnh Giao đã họp mặt thật vui và làm một đêm nhạc lấy tên “Ðêm Mầu Hồng”. Lần đó ông đàn cho tôi hát một ca khúc mới soạn, còn chưa ráo mực, bản “Ðêm Nhớ Trăng Sàigòn” phổ thơ Du Tử Lê. Tôi rùng mình xúc động bởi nét nhạc quá tha thiết, lãng đãng. Ông cùng Hoài Trung và Châu Hà hát “Mưa Sàigòn, Mưa Hà Nội” làm thành một ban Thăng Long mới. Cũng dịp đó ông và Hoài Trung với tôi cùng trình bầy”Ðêm Màu Hồng” trong một… ban Thăng Long trẻ nhất, như ông nói.

Ðó là lần đầu Quỳnh Giao được gặp người vợ trẻ và rất xinh đẹp của ông, được bạn bè ông yêu quý vì rất đảm và thương yêu ông. Nàng ngồi phía dưới ngước lên vùng ánh sáng rực rỡ nơi ông đứng trình diễn bằng tia nhìn trìu mến, ngưỡng mộ, và cười thật tươi khi nghe tiếng vỗ tay tán thưởng ông kéo dài, thật dài. Cuối cùng nàng làm cho cả hậu trường ngạc nhiên vì giọng ngâm thơ êm ái ngọt ngào. Ðây là một tiết mục bất ngờ và đặc biệt của chương trình hôm ấy.

Sau đó, chúng tôi đã có được nhiều dịp trình diễn với nhau trong những chương trình “40 Năm Âm Nhạc Phạm Ðình Chương” ở Hoa Thịnh Ðốn do Lê Văn tổ chức, ở Minnesota do Cung Tiến, nhạc sĩ và bạn thân của ông, thực hiện. Thành phần nghệ sĩ do chính ông chọn và mời, ngoài ban hợp ca Thăng Long với Hoài Bắc, Hoài Trung và Mai Hương, còn có Kim Tước, Lệ Thu và Quỳnh Giao. Ông cũng mời nhạc sư Nghiêm Phú Phi, nhạc sĩ lão thành Ðan Thọ, nhạc sĩ vĩ cầm Hoàng Thi Thao và một người bạn thiết thường có mặt bên ông là nhà văn Mai Thảo. Gánh “cải lương”của chúng tôi (tên ông vẫn gọi đùa) làm việc với nhau rất thoải mái, thân mật mà vẫn trong khuôn phép. Sau đó chúng tôi còn lưu diễn hai tuần vui nhộn và bận rộn do Lê Văn tổ chức tại các nước Âu Châu như Pháp, Ðức, Thụy Sĩ. Ðó là những năm 1985, 1986, 1987.

Giữa năm 1989, chúng tôi đi trình diễn tiếp ở nhiều nơi chương trình “45 Năm Âm Nhạc Phạm Ðình Chương”. Tại San Jose, do ông Nguyễn Ðình Hữu của Hội Cứu Trợ Trẻ Em Tỵ Nạn Không Cha Mẹ tổ chức, tại Houston do một nhóm sinh viên và chuyên gia thực hiện, và tại Nam Cali, do ông Vũ Quang Ninh, một nhân vật quen thuộc của giới truyền thông đảm trách. Ðến nơi đâu Hoài Bắc Phạm Ðình Chương cũng để lại những cảm tình tốt đẹp và những thành công rực rỡ.

Sau khi tập nhạc “Mộng Dưới Hoa” ra mắt, Hoài Bắc Phạm Ðình Chương còn nhiều dự tính trình diễn những buổi thật chọn lọc tại vùng Thung Lũng Hoa Vàng và tại vùng Quận Cam, với những nghệ sĩ ông yêu thích nhất như Anh Ngọc, Lệ Thu, và ban tam ca Tiếng Tơ Ðồng với Kim Tước, Mai Hương và Quỳnh Giao. Nghĩa là tiếp theo buổi trình diễn mang tên”Mộng Dưới Hoa” nói trên, đáng lẽ chúng ta sẽ dược gặp lại Hoài Bắc tại San Jose ngày 28 tháng 7, và tại miền Nam Cali vào giữa tháng Tám…

Chúng tôi đang chuẩn bị các buổi hát này với tinh thần rất chu đáo – một đặc tính của Phạm Ðình Chương trong việc trình diễn – thì cùng với những bài hát và hòa âm trao đổi với nhau, tôi nhận được những bức hình cũ của mình. Những bức hình chụp đã lâu trong những buổi trình diễn thật xa xưa, ông lục lọi trong nhà và gửi cho với nét chữ rắn rỏi mà bay lượn: ”Gửi cháu Quỳnh Giao”.

Ngay tiếp đó là tin ông bị bệnh gan, do bạn hữu kín đáo báo cho nhau biết. Hơn tháng sau là tin ông mổ. Rồi tin ông ra đi. Quỳnh Giao đoán là ông biết trước mệnh mình, chu đáo gửi tặng từng người thân những kỷ niệm xưa, và ứa nước mắt mỗi khi hồi tưởng lại.

*

Sau khi ông mất, cuộn băng hình”Mộng Dưới Hoa” được hỏi mua khắp nơi mà hình như đã bán sạch. Cuộn băng trở thành một kỷ niệm đẹp ông để lại cho chúng ta. Xem và nghe cuộn băng, người yêu nhạc thấy rõ Hoài Bắc Phạm Ðình Chương vẫn còn nguyên phong độ và nghệ thuật, nên càng bàng hoàng tiếc thương khi nghe tin ông tạ thế vì bạo bệnh.

*

Hoài Bắc Phạm Ðình Chương mất đi, hẳn là các tác phẩm của ông sẽ còn được nâng niu mãi mãi sau này. Những người yêu nhạc Phạm Ðình Chương không bao giờ quên được những thanh âm tình tứ, ngọt ngào và thật gần gũi của ông. Nhạc của ông ở trong trái tim, ở trên đầu lưỡi của họ. Nhạc của ông nhắc nhở họ đến cánh đồng, ruộng lúa, cây đa, con sông, ngọn núi, quê cha, đất mẹ, mùa Xuân, ngày Tết, hạnh phúc, khổ đau, tình yêu, chia ly, đêm trăng, thành phố…

Bạn hữu của ông, rất đông, thấy rõ một thời đã qua. Sơn Tây, Ba Vì, Hà Nội, Sàigòn, Ðêm Mầu Hồng, Pasadena, quận Cam… cùng với Hoài Bắc, tất cả chỉ còn là kỷ niệm. Ðiều các bạn ông quí nhất ở ông, ngoài những tác phẩm lớn cho nghệ thuật tân nhạc nước ta, là tính nhũn nhặn, thân ái. Ông giao thiệp nhiều, có bạn trong đủ mọi giới mọi ngành, mà không mất lòng một ai. Ông là điểm tụ cho nhiều sinh hoạt và nhiều kỷ niệm của giới tân nhạc trong suốt mấy chục năm qua.

Ông mất đi, ngôi nhà cũ như tắt đèn đóng cửa,và bạn hữu ông thấy trống vắng quạnh hiu…

*

Chú Chương, chú đã đi. Chú đã trở về với cát bụi. Từ cõi thiên đường, chú hãy nhìn xuống đây. Nhìn xuống những người yêu mến chú vẫn còn ngước lên vòm trời trống vắng có vì sao vừa tắt. Những người ở lại còn được một niềm an ủi: nghe và hát nhạc Phạm Ðình Chương, chú có biết không?…

Quỳnh Giao (1991)Từ FB Nguyễn Xuân Nghĩa

(Tháng Tám này, mùng năm là sinh nhật Thái Thanh, 22 là ngày giỗ Hoài Bắc Phạm Đình Chương. Tìm lại một bài Quỳnh Giao tưởng niệm Hoài Bắc khi ông vừa mất, vào năm 1991…)

Share this:

• Twitter
• Facebook

Like Loading...

Related