Hội Chứng Sợ Đám Đông: Khoa Học Nói Gì? Cách Chữa Trị

Hội chứng sợ đám đông (Enochlophobia) là tình trạng sợ hãi quá mức và kéo dài về những tình huống có sự xuất hiện của nhiều người. Nỗi sợ thái quá khiến bệnh nhân có xu hướng né tránh với nhiều tình huống dẫn đến giới hạn cơ hội nghề nghiệp, việc học và các mối quan hệ xã hội.

Hội chứng sợ đám đông là gì?

Hội chứng sợ đám đông (Tên tiếng anh là Enochlophobia) thực chất là một dạng của rối loạn lo âu hay cụ thể hơn là rối loạn lo âu ám ảnh sợ đặc hiệu. Hội chứng này còn được biết đến với những tên gọi như hội chứng sợ nơi công cộng và hội chứng sợ khoảng trống. Enochlophobia đề cập đến sự sợ hãi quá mức, dai dẳng và kéo dài khi phải đối diện với những tình huống có sự xuất hiện của nhiều người (đám đông trong siêu thị, di chuyển bằng các phương tiện công cộng, đường sá đông người,…).

Hội chứng sợ đám đông khác với tình trạng khó chịu khi đến những nơi đông người. Người mắc hội chứng này luôn thường trực sự ám ảnh và sợ hãi với những tình huống có sự xuất hiện của đám đông. Bản thân người bệnh có thể nhận thức được sự sợ hãi này là vô lý và không cần thiết nhưng không thể chế ngự hay kiểm soát.

Để tránh khỏi sự sợ hãi, bệnh nhân có xu hướng né tránh với những tình huống đông người như siêu thị, đường sá đông đúc, các trung tâm thương mại, tàu điện ngầm, xe bus,.. Sự né tránh ở người mắc hội chứng sợ đám đông gây ra nhiều phiền toái và ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống. Nếu phải đối mặt với những tình huống có đám đông, người bệnh sẽ khởi phát sự sợ hãi, hoảng loạn quá độ và khó kiểm soát được hành vi, lời nói.

So với các ám ảnh đặc hiệu khác, sợ đám đông ảnh hưởng nhiều hơn do đám đông là một phần tất yếu của cuộc sống – nhất là trong thời đại bùng nổ dân số như hiện nay. Hơn nữa, việc hình thành các đám đông không nằm trong kiểm soát của người bệnh. Do đó, người bệnh rất dễ rơi vào trạng thái trầm cảm, lo âu lan tỏa do những phiền toái mà chứng bệnh này gây ra.

Biểu hiện của hội chứng sợ đám đông

Như tên gọi, hội chứng sợ đám đông đặc trưng bởi sự sợ hãi quá mức về những tình huống đông người. Tuy nhiên, điều này chưa đủ tiêu chuẩn để đưa ra chẩn đoán. Người mắc hội chứng sợ đám đông phải có đầy đủ 3 nhóm triệu chứng là phản ứng cơ thể (thể chất), nhận thức và sự né tránh với tình huống gây ám ảnh (hành vi).

Các triệu chứng thường gặp ở người mắc hội chứng sợ đám đông:

• Sợ đến những nơi đông người và có xu hướng né tránh với những tình huống có đám đông như nhà thờ, siêu thị, trung tâm mua sắm, sử dụng phương tiện công cộng,…
• Luôn lo sợ mắc kẹt ở những không gian như xe lửa, tàu điện ngầm, thang máy,…
• Thậm chí một số người có nỗi sợ quá lớn gần như không thể ra khỏi nhà. Những trường hợp này hoàn toàn không thể học tập và làm việc như bình thường mà có xu hướng học vào ban đêm, làm các công việc ca đêm để tránh những tình huống đông người.
• Khi phải đối mặt với tình huống có đám đông, bệnh nhân sẽ xuất hiện nỗi sợ hãi quá mức, mất kiểm soát, bám chặt vào ai đó (thường là người thân quen) và cố gắng thoát khỏi tình huống càng sớm càng tốt.
• Trong thời gian đối diện với tình huống gây ra sự sợ hãi, bệnh nhân sẽ xuất hiện các triệu chứng thể chất như chóng mặt, đau đầu, giãn đồng tử, tăng nhịp tim, buồn nôn, căng cơ, khó thở, chân tay run rẩy, đau bụng,…
• Có cảm giác bất lực và phụ thuộc vào người khác do nỗi sợ lấn át.
• Vì không thể kiểm soát được sợ hãi nên bệnh nhân thường trực cảm giác tuyệt vọng, tức giận, lo lắng, muộn phiền và dần hình thành những suy nghĩ tiêu cực.

Tương tự như các ám ảnh sợ chuyên biệt (ám ảnh sợ đặc hiệu), hội chứng sợ đám đông của thường đi kèm với rối loạn hoảng sợ. Đối với chứng bệnh này, bệnh nhân có xu hướng khởi phát nỗi sợ cấp tính, hoảng loạn khi đến những nơi công cộng. Khi các cơn hoảng loạn bùng phát, người bệnh thường có những nỗi sợ mất kiểm soát, mất trí nhớ và sợ chết một cách sâu sắc.

Nguyên nhân gây hội chứng sợ đám đông

Hầu hết những bệnh nhân mắc hội chứng sợ đám đông đều đi kèm với rối loạn hoảng sợ. Điều này cho thấy mối tương quan sâu sắc giữa hai bệnh lý. Tương tự như các rối loạn lo âu khác, nguyên nhân chính xác gây hội chứng sợ đám đông vẫn chưa được biết rõ. Qua các nghiên cứu đã thực hiện, các chuyên gia nhận thấy hội chứng này có liên quan đến những nguyên nhân và yếu tố sau:

1. Biến chứng của rối loạn hoảng sợ

Rối loạn hoảng sợ là một trong những dạng lâm sàng của rối loạn lo âu. Các cơn hoảng loạn (lo âu cấp tính) thường bùng phát mà không có dấu hiệu báo trước. Do đó, rất nhiều bệnh nhân rơi vào trạng thái hoảng loạn, sợ hãi và mất kiểm soát khi đang ở những nơi công cộng như bến xe, công ty, trung tâm mua sắm,… Tình trạng này xảy ra thường xuyên khiến bệnh nhân dần hình thành tâm lý sợ hãi những nơi đông người.

Bởi sau khi trải qua cơn hoảng loạn, bệnh nhân sẽ phải đối mặt với ánh nhìn từ những người xung quanh và rơi vào trạng thái buồn bã, lo âu và bất lực. Thực tế cũng cho thấy, rất ít trường hợp mắc hội chứng sợ đám đông không đi kèm với rối loạn hoảng loạn.

2. Sang chấn tâm lý có liên quan đến đám đông

Các sang chấn tâm lý có liên quan đến đám đông như bị chấn thương trong các vụ ẩu đả, mắc kẹt trong không gian đông người, bị chấn thương,… Ngoài ra, hội chứng này cũng có thể phát triển khi bản thân người bệnh nhìn thấy những người khác mắc kẹt, bị chấn thương trong đám đông và không thể nào thoát ra bên ngoài.

Các sự kiện này tạo ra nỗi sợ về những tình huống đông người do người bệnh cho rằng sự kiện tương tự có thể xảy ra lần nữa. Để bảo vệ sự an toàn của bản thân, người bệnh có xu hướng né tránh một số tình huống trong cuộc sống.

3. Do môi trường, cách giáo dục từ gia đình

Tương tự như các rối loạn tâm lý khác, hội chứng sợ đám đông cũng có liên quan đến môi trường sống và cách giáo dục từ gia đình. Trẻ được nuôi dưỡng dưới sự bảo bọc quá mức của cha mẹ và ít tiếp xúc với người khác thường có nguy cơ sợ đám đông do thiếu hiểu biết, kinh nghiệm sống ít ỏi.

Ngoài ra, hội chứng sợ đám đông cũng có thể bắt nguồn từ việc bị tách rời khỏi gia đình hoặc bị cô lập, tẩy chay khi còn nhỏ. Những sự kiện xảy ra trong cuộc sống đều góp phần hình thành nhân cách và những rối loạn tâm lý khi trưởng thành.

4. Di truyền

Di truyền cũng là một trong những yếu tố có mặt trong cơ chế bệnh sinh của hội chứng sợ đám đông. Các nghiên cứu cho thấy, gen quy định cấu trúc và chức năng của não bộ – bao gồm cả hồi hải mã. Cơ quan này chịu trách nhiệm kiểm soát nỗi sợ và trạng thái hoảng loạn.

Ở những người mắc các ám ảnh sợ nói chung và hội chứng sợ đám đông nói riêng, hồi hải mã thường có một số vấn đề bất thường. Điều này gây ra sự sợ hãi quá mức và thái quá với những tình huống không tiềm ẩn bất cứ mối đe dọa nào.

5. Các yếu tố nguy cơ

Hội chứng sợ đám đông cũng có thể liên quan đến những yếu tố như:

• Giới tính nữ (nữ giới thường nhạy cảm hơn với nỗi sợ và dễ bị tổn thương sau các sang chấn tâm lý)
• Tính cách nhút nhát, tự ti, thiếu kỹ năng giao tiếp, rụt rè, hay lo âu và căng thẳng
• Có sẵn các chứng ám ảnh sợ như rối loạn lo âu xã hội, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, sợ độ cao,…
• Lạm dụng chất gây nghiện, thuốc lá và chất kích thích

Hội chứng sợ đám đông thường khởi phát trong thời kỳ thơ ấu hoặc thanh thiếu niên và có xu hướng kéo dài trong suốt cả cuộc đời. Tuy nhiên nếu được điều trị, bệnh nhân có thể chế ngự nỗi sợ hãi và bình thường hóa cuộc sống.

Ảnh hưởng của hội chứng sợ đám đông

Như đã đề cập, so với các ám ảnh đặc hiệu khác như côn trùng, sợ đi máy bay, sợ tiêm chích,… hội chứng sợ đám đông gây ra nhiều ảnh hưởng hơn do đám đông hiện diện xung quanh và là một phần tất yếu của cuộc sống. Hội chứng này khiến bệnh nhân giới hạn các hoạt động như học tập, làm việc, vui chơi,… Thậm chí những trường hợp có nỗi sợ quá lớn, lấn át tâm trí có thể nhốt mình trong nhà và không thể đi ra ngoài.

Trẻ nhỏ hầu như không nhận thấy sự sợ hãi của bản thân là vô lý nhưng đến giai đoạn thanh thiếu niên, người bệnh có thể nhận thức được sự thái quá của cảm xúc. Tuy nhiên, bệnh nhân không thể nào kiểm soát được nỗi sợ hãi quá mức và dần hình thành các cảm xúc tiêu cực như lo lắng, bất lực, buồn bã, chán nản, lo âu,…

Vì không thể ra ngoài nên bệnh nhân dần sống phụ thuộc vào những người xung quanh. Những người mắc chứng bệnh này thường chọn cách học online và làm những công việc tự do thông qua máy tính để tránh gặp gỡ. Điều này làm giới hạn cơ hội nghề nghiệp và khiến người bệnh không thể bộc lộ hết khả năng của bản thân.

Ngoài những ảnh hưởng trên, chứng sợ xã hội cũng làm gia tăng nguy cơ lạm dụng rượu bia, chất gây nghiện, dễ mắc các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu lan tỏa và trầm cảm. Nhiều người bệnh còn chọn cách tự sát để giải thoát bản thân và tránh gây gánh nặng cho những người xung quanh.

Chẩn đoán hội chứng sợ đám đông

Hội chứng sợ đám đông khác với sự khó chịu khi đến những nơi đông người. Một số người ngại tiếng ồn và chen lấn có thể né tránh những tình huống đông người nhưng hoàn toàn không có cảm xúc sợ hãi. Ngoài ra, nỗi sợ đám đông còn là biểu hiện của một số rối loạn tâm thần như rối loạn lo âu xã hội và rối loạn hoảng sợ nên chẩn đoán cần được thực hiện trước khi điều trị.

Các kỹ thuật chẩn đoán hội chứng sợ đám đông:

• Khám lâm sàng (khai thác triệu chứng, tiền sử bản thân, gia đình,…)
• Thực hiện một số xét nghiệm cần thiết như xét nghiệm tìm chất ma túy, MRI, CT não bộ

Sau khi thực hiện các kỹ thuật chẩn đoán cần thiết, bác sĩ sẽ dựa trên tiêu chuẩn của DSM-5 để đưa ra chẩn đoán xác định.

Cách điều trị hội chứng sợ đám đông

Tương tự như các chứng ám ảnh sợ khác, hội chứng sợ đám đông sẽ được điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý. Trên thực tế, nỗi sợ về đám đông có thể tồn tại trong suốt cả cuộc đời.

Tuy nhiên thông qua điều trị, bệnh nhân có thể chế ngự cảm giác sợ hãi, hoảng loạn và kiểm soát được hành vi, lời nói trong những tình huống thông thường như học tập, làm việc, mua sắm,… Vì vậy mục tiêu chính của quá trình điều trị là giới hạn sự sợ hãi và nâng cao chất lượng cuộc sống.

1. Sử dụng thuốc điều trị

Thuốc được sử dụng để cải thiện tình trạng lo âu, phiền muộn và căng thẳng ở bệnh nhân mắc hội chứng sợ đám đông. Các cảm xúc này phát sinh khi bệnh nhân ý thức được nỗi sợ vô lý của bản thân nhưng không có cách nào kiểm soát. Ngoài ra, thuốc còn được dùng để làm giảm các triệu chứng thể chất, cảm xúc khi người bệnh phải đối mặt với những tình huống gây ám ảnh.

Các loại thuốc được dùng trong điều trị hội chứng sợ đám đông:

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs): SSRIs là nhóm thuốc được sử dụng phổ biến nhất trong điều trị hội chứng sợ đám đông. Thuốc có tác dụng giảm lo âu, phiền muộn, cải thiện tình trạng căng thẳng và giúp nâng cảm xúc của bệnh nhân. Các loại thuốc được dùng phổ biến bao gồm Fluoxetin và Paroxetin.
• Các loại thuốc chống trầm cảm khác: Ngoài SSRIs, bác sĩ cũng có thể chỉ định dùng một số loại thuốc chống trầm cảm khác như thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA), thuốc ức chế monoamine oxidase, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRIs). Các loại thuốc này tiềm ẩn nhiều tác dụng phụ hơn nên chỉ được cân nhắc sử dụng khi SSRIs không mang lại hiệu quả.
• Thuốc an thần benzodiazepines: Thuốc an thần benzodiazepines có thể được sử dụng để giảm tình trạng hoảng loạn và sợ hãi quá mức khi đối mặt với những tình huống gây ám ảnh. Tuy nhiên, nhóm thuốc này có thể gây nghiện nên cần phải dùng liều thấp trong thời gian ngắn. Các loại thuốc an thần được chấp thuận dùng trong điều trị sợ đám đông bao gồm Clonazepam và Alprazolam.

Hầu hết các loại thuốc điều trị hội chứng sợ đám đông thường được dùng dài hạn để cho hiệu quả đầy đủ. Ngoài ra, thuốc cũng cần được sử dụng duy trì sau khi triệu chứng thuyên giảm để phòng ngừa tình trạng tái phát.

2. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý là giải pháp tối ưu đối với hội chứng sợ đám đông. Phương pháp này tác động trực tiếp đến tâm lý của người bệnh, từ đó thay đổi nỗi sợ thái quá về những tình huống đông người và hỗ trợ bệnh nhân chế ngự cảm xúc tiêu cực để ổn định lại cuộc sống. Trị liệu tâm lý thường được thực hiện song song với điều trị dược lý để đạt kết quả tốt nhất.

Phương pháp trị liệu tâm lý được áp dụng phổ biến nhất là liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Phương pháp này tập trung vào sự sợ hãi, lo lắng và hành vi né tránh của người bệnh. Đối với kỹ thuật CBT, nhà trị liệu sẽ giúp bệnh nhân thay thế các suy nghĩ không phù hợp bằng những suy nghĩ tích cực hơn, dần dần giảm đi nỗi sợ vô lý về những tình huống có đám đông.

Trong kỹ thuật nhận thức hành vi, bệnh nhân cũng sẽ được áp dụng liệu pháp tiếp xúc (phơi nhiễm) với mức độ từ thấp đến cao để học cách kiểm soát sự sợ hãi và hoảng loạn khi đối mặt với những tình huống gây ám ảnh. Ban đầu bác sĩ cho bệnh nhân đối diện với tình huống thông qua tưởng tượng, sau đó xây dựng tình huống thực tế với một vài người và gia tăng mức độ nghiêm trọng của tình huống để bệnh nhân học cách thích nghi.

Ngoài ra, trong quá trình trị liệu tâm lý, bệnh nhân cũng sẽ được trang bị những kỹ thuật thư giãn cần thiết để giải tỏa lo âu, căng thẳng,… Những người bệnh tự nhốt mình trong nhà khá lâu sẽ được dạy kỹ năng giao tiếp để dễ dàng thích nghi với môi trường mới. Nhìn chung, tâm lý trị liệu mang lại kết quả tích cực trong điều trị hội chứng sợ đám đông. Tuy nhiên, người bệnh cũng cần có sự nỗ lực và kiên trì để đạt được kết quả tốt nhất.

Cách khắc phục hội chứng sợ đám đông tại nhà

Bên cạnh những phương pháp y tế, bệnh nhân cũng có thể tự mình kiểm soát chứng sợ đám đông thông qua một số biện pháp hỗ trợ như:

• Thực hiện kỹ thuật hít thở sâu để trấn an cảm xúc và giúp bản thân bình tĩnh hơn trong các tình huống gây sợ hãi. Ngoài ra, kỹ thuật này còn giúp điều hòa huyết áp, giảm căng thẳng và lo âu đáng kể.
• Thiền định mỗi ngày giúp giải tỏa những phiền muộn trong tâm trí, đồng thời hỗ trợ tăng sức chịu đựng và giữ sự bình tĩnh trong mọi tình huống. Bên cạnh đó, ngồi thiền còn có tác dụng thư giãn cơ, giảm đau đầu, cải thiện trí nhớ và một số triệu chứng thể chất do hội chứng sợ đám đông gây ra.
• Viết lại những cảm xúc và suy nghĩ của bản thân để xác định được các tác nhân gây ra những cảm xúc tiêu cực. Điều này giúp bệnh nhân tránh được những tình huống căng thẳng và dễ dàng hơn trong việc chế ngự nỗi sợ hãi.
• Khi đến những nơi đông người (tàu điện ngầm, xe bus,…), bệnh nhân nên nghe nhạc và chú tâm vào điện thoại, đọc sách,… để giảm sự chú ý đến những người xung quanh. Điều này có thể hạn chế được nỗi sợ và các cảm xúc tiêu cực bùng phát.
• Lựa chọn thời điểm thích hợp ra ngoài cũng là cách để kiểm soát nỗi sợ và hạn chế phụ thuộc quá mức vào những người xung quanh. Bệnh nhân có thể mua sắm ở các cửa hàng 24/7 vào ban đêm, đến các cửa hàng vào sáng sớm những ngày trong tuần,… để tránh phải rơi vào tình huống quá đông người.
• Chia sẻ thật lòng bệnh tình với người bạn, đồng nghiệp thân thiết để nhận được sự giúp đỡ. Thông thường khi đồng hành với người đáng tin cậy, bệnh nhân mắc hội chứng sợ đám đông có thể chế ngự được nỗi sợ và hạn chế được những phiền toái phát sinh.
• Không dùng rượu bia, thuốc lá và chất gây nghiện. Bên cạnh đó, cần chăm sóc cho bản thân bằng chế độ ăn hợp lý, tập thể dục thường xuyên và nghỉ ngơi hợp lý. Thể trạng khỏe mạnh là yếu tố cần thiết để bệnh nhân vượt qua nỗi sợ và những cảm xúc tiêu cực.

Phòng ngừa hội chứng sợ đám đông

Không có bất cứ biện pháp nào có thể phòng ngừa hội chứng sợ đám đông hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu nhận thấy có nguy cơ cao mắc hội chứng này (tiền sử gia đình mắc bệnh, mắc hội chứng rối loạn hoảng sợ,…), nên áp dụng một số biện pháp giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh như:

• Trị liệu tâm lý ngay sau khi trải qua sang chấn có tính chất nghiêm trọng. Nếu được trị liệu kịp thời, các tổn thương tâm lý sẽ được chữa lành và ít có cơ hội phát triển thành hội chứng sợ đám đông.
• Nếu mắc chứng rối loạn hoảng sợ, nên can thiệp điều trị sớm để tránh hội chứng sợ đám đông và các biến chứng khác.
• Không dùng rượu bia, chất gây nghiện và tránh hút thuốc lá. Ngoài ra, nên duy trì lối sống khoa học và lành mạnh để hạn chế nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý.
• Trẻ nhỏ cần được nuôi dạy trong môi trường lành mạnh. Gia đình nên tránh bảo bọc trẻ quá mức, thay vào đó nên cho trẻ tiếp xúc và kết bạn từ khi còn nhỏ để rèn luyện kỹ năng giao tiếp và dễ dàng thích nghi, hòa nhập với môi trường xung quanh.
• Đối với trẻ có tính cách nhút nhát, tự tin và hay lo lắng, phụ huynh nên dành thời gian cho con cái để hiểu rõ hơn về tâm lý của trẻ. Nếu cần thiết, nên cho trẻ tham gia các khóa học rèn luyện kỹ năng sống để trở nên cởi mở và tự tin hơn.

Hội chứng sợ đám đông ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống và có thể gia tăng gánh nặng lên gia đình nếu không được chăm sóc, điều trị sớm. Vì vậy, bệnh nhân cần chủ động thăm khám nếu nhận thấy bản thân có nỗi sợ thái quá với những tình huống không tiềm ẩn bất cứ mối đe dọa nào.

BÀI VIẾT LIÊN QUAN:

• Suy nghĩ lo lắng quá mức ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?
• Rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị
• Rối loạn lo âu xã hội (Social Anxiety) là gì? Biểu hiện & điều trị
• Rối Loạn Giả Bệnh Là Gì? Nguyên Nhân Và Cách Khắc Phục