Hướng Dẫn Sơ Cứu Bong Gân, Trật Khớp - Bệnh Viện Đa Khoa Tâm Anh

Bong gân, trật khớp là những chấn thương ai cũng có khả năng gặp phải một lần trong đời. Tuy nhiên, do một số trường hợp tổn thương nhẹ, có thể tự lành nên nhiều người thường ít quan tâm, sơ cứu bong gân trật khớp không đúng cách, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động về sau.

1. Bạn cần biết gì về bong gân, trật khớp
   1. Bong gân
   2. Trật khớp
2. Triệu chứng thường gặp của bong gân và trật khớp
   1. Triệu chứng của bong gân
   2. Triệu chứng của trật khớp
3. Cách sơ cứu khi bị bong gân, trật khớ
   1. Nghỉ ngơi (Rest)
   2. Chườm lạnh (Ice)
   3. Băng ép (Compress)
   4. Kê cao (Elevation)
4. Nên đến bệnh viện ngay, nếu gặp các triệu chứng sau
5. Cách chăm sóc và phục hồi cho người bị bong gân, trật khớp

Bạn cần biết gì về bong gân, trật khớp

Bong gân

Bong gân là cách gọi phổ thông của hiện tượng giãn dây chằng – dải mô có vai trò kết nối các xương lại với nhau, giúp cho khớp vận động hiệu quả và hỗ trợ các mô khác. Thông thường các khớp dễ bị bong gân là khớp cổ tay, khớp cổ chân, khớp ngón tay cái, khớp gối, khớp mắt cá chân và cần được sơ cứu bong gân đúng cách để tránh biến chứng trong tương lai. (1)

Chấn thương này rất hay gặp trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, nhất là khi người bệnh có những động tác chuyển động nhanh và mạnh như chơi bóng đá, bóng chuyền, tennis; tai nạn khi mang vác vật nặng sai tư thế; động tác nhảy từ trên cao tiếp đất đột ngột; người bị té ngã do trơn trượt…

Khi bị bong gân, vị trí chấn thương thường sưng lên nhanh chóng, bầm tím và gây đau đớn. Tình trạng đau và sưng càng nhiều khi thương tích càng nghiêm trọng. Các kết quả thống kê cho thấy, tỷ lệ phụ nữ, trẻ em bị bong gân nhiều hơn nam giới và người trưởng thành.

Trật khớp

Tương tự như bong gân, trật khớp cũng là một chấn thương rất thường gặp trong quá trình sinh hoạt, do tác động mạnh và đột ngột lên khớp khiến cho các xương bị lệch ra khỏi vị trí ban đầu.

Nguyên nhân của chấn thương này thường do té ngã, tai nạn giao thông hoặc va chạm khi chơi thể thao… Mức độ nghiêm trọng của trật khớp khác nhau ở mỗi người do tính chất va chạm, sức khỏe cơ xương khớp của người bệnh. Ở một số người, chấn thương sẽ tự khỏi nhưng cũng có rất nhiều trường hợp cần phải nhờ đến sự trợ giúp y tế, nhất là những người lớn tuổi có đặc thù cơ xương khớp yếu hơn và hay gặp các vấn đề về thăng bằng. (2)

Trật khớp thường liên quan đến các khớp lớn của cơ thể như: trật khớp vai, trật khuỷu tay, trật khớp gối, trật khớp háng, khớp ngón tay và cổ chân. Ở người lớn, vị trí chấn thương phổ biến nhất là khớp vai. Ở trẻ em là khớp khuỷu tay.

Triệu chứng thường gặp của bong gân và trật khớp

Theo các chuyên gia cơ xương khớp, Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, trước khi tìm hiểu về cách sơ cứu bong gân, trật khớp, mỗi người cần biết cách nhận biết từng loại chấn thương để thao tác hiệu quả hơn.

Triệu chứng của bong gân

• Đau nhói: Tùy theo mức độ tổn thương mà người bị bong gân sẽ có cảm giác đau âm ỉ hay đau nhói như có luồng điện chạy qua, nhất là khi dồn lực lên chân đau, đau khi ấn tay vào vùng bị chấn thương.
• Sưng đỏ: Tình trạng này có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc sau vài giờ bị tổn thương. Các khớp bị bong gân sẽ có biểu hiện sưng đỏ và mức độ sưng có xu hướng tăng dần lên.
• Tụ máu bầm: Dấu hiệu bầm tím xuất hiện khá muộn sau khi người bệnh bị bong gân, thể hiện tình trạng các thành phần thoái hóa trong máu đã ngấm ra tới da.
• Khớp yếu: Dây chằng có tác dụng giữ vững các khớp, nên khi bị tổn thương sẽ khiến cho khớp lỏng lẻo, ảnh hưởng tới khả năng vận động của người bệnh.
• Khớp khó cử động: Tình trạng sưng đỏ, lỏng lẻo khiến cho khớp khó cử động. Trong nhiều trường hợp, người bệnh còn bị cứng khớp, phải mất thời gian xoa bóp, di chuyển nhẹ nhàng mới có thể vận động trở lại.

Triệu chứng của trật khớp

• Đau đớn: Khi bị trật khớp, người bệnh cũng có cảm giác đau đớn, nhưng mức độ đau nhiều hơn, dữ dội hơn, không âm ỉ hay đau nhói như bong gân.
• Sưng, bầm quanh khớp: Tùy theo vị trí và mức độ nghiêm trọng của chấn thương mà khớp bị trật sẽ có dấu hiệu sưng tấy, bầm tím rất nhanh.
• Khớp mất ổn định, mất khả năng cử động: Chấn thương khiến cho khớp bị lệch ra khỏi vị trí vốn có ảnh hưởng đến khả năng cử động, khó co duỗi, biên độ vận động bị thu hẹp… Trong nhiều trường hợp, người bệnh không thể cử động khớp bị trật.
• Biến dạng khớp: Với tình huống chấn thương nghiêm trọng, người bệnh sẽ thấy khớp bị lệch một cách rõ ràng, nhất là khi so sánh giữa với khớp bình thường.

Cách sơ cứu khi bị bong gân, trật khớ

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Phẫu thuật viên chấn thương Hoa Kỳ (AAOS), nguyên tắc cơ bản để sơ cứu bong gân, trật khớp là dùng phương pháp R.I.C.E. Trong một số trường hợp, người bệnh cũng có thể sử dụng biện pháp cải tiến là P.R.I.C.E. (3)

Việc điều trị bằng phương pháp R.I.C.E được khuyến khích áp dụng ngay khi bị chấn thương và có khả năng rút ngắn thời gian điều trị, giúp người bệnh nhanh chóng trở lại với sinh hoạt bình thường, tập luyện hay thi đấu. Cụ thể:

Nghỉ ngơi (Rest)

Biện pháp đầu tiên của việc sơ cứu khi bị bong gân, trật khớp là lập tức ngừng vận động và nghỉ ngơi hoàn toàn trong 48-72 giờ. Nhiều trường hợp không được đặt bất kỳ một trọng lượng nào lên vùng bị thương, nên có thể cần phải sử dụng dụng cụ hỗ trợ.

Tuy nhiên, trạng thái nghỉ ngơi này không cần áp dụng lên toàn thân. Ngay cả khi bị bong gân mắt cá chân, các cơ khác vẫn được vận động, nhằm giảm thiểu sự thoái hóa và duy trì sự điều hòa tim mạch.

Chườm lạnh (Ice)

Liệu pháp sơ cứu bong gân, trật khớp khác được đánh giá mang đến tác động tích cực là chườm lạnh. Nhờ tác dụng của hơi lạnh trực tiếp hoặc gián tiếp lên vùng khớp bị chấn thương giúp mạch máu co lại, gây cảm giác tê giúp giảm đau, giảm sưng tấy, giảm lưu lượng máu nên ít tổn thương các mô lân cận.

Người bệnh có thể dùng túi chườm lạnh hoặc chậu, xô hay bồn tắm chứa nước lạnh để ngâm vết thương. Thời gian cho mỗi lần chườm lạnh khoảng 15-20 phút, 4-8 lần/ngày, chườm trong 48 giờ đầu tiên hoặc đến khi tình trạng sưng tấy được cải thiện. Nếu bạn ngâm vùng bị thương trong nước đá, nên chú ý không ngâm quá lâu để tránh gây bỏng lạnh.

Băng ép (Compress)

Vùng khớp bị trật hoặc bong gân cần được cố định chắc chắn để dây chằng có thời gian hồi phục và hạn chế di lệch. Liệu pháp băng ép được ứng dụng trong trường hợp này còn có tác dụng tạo áp lực lên các mao mạch giúp giảm lưu thông máu, hạn chế nguy cơ bầm tím, sưng tấy. Người bệnh có thể dùng băng thun, cao su tổng hợp hoặc vải có tính đàn hồi bọc lấy phần trước và sau vùng tổn thương 3-5 cm.

Khi băng ép, nên chú ý đến cảm giác của vùng chi phía dưới nơi chấn thương. Nếu thấy bị tê, mất cảm giác, nên tháo lỏng băng ép để không gây ứ trệ việc tuần hoàn máu, trường hợp nặng nề có thể gây hoại tử chi, đoạn chi do băng ép không đúng cách.

Kê cao (Elevation)

Vùng tay chân bị thương khi được kê cao hơn tim có thể giúp ngăn ngừa hoặc hạn chế tình trạng phù nề và ứ đọng máu. Cách thực hiện liệu pháp sơ cứu bong gân, trật khớp này tương đối đơn giản. Người bệnh kê vùng bị thương lên vị trí cao hơn tim và kết hợp thêm các liệu pháp chườm lạnh, băng ép. Liệu pháp này mang đến hiệu quả cao nhất khi thực hiện trong khoảng 48 giờ đầu.

Nên đến bệnh viện ngay, nếu gặp các triệu chứng sau

Trong nhiều trường hợp, bong gân và trật khớp cũng gây ra chấn thương nghiêm trọng, bao gồm cả gãy xương. Do đó, khi đã sơ cứu bong gân, trật khớp sau 2-3 ngày nhưng tình trạng không cải thiện hoặc có dấu hiệu sau đây, người bệnh nên đến ngay các cơ sở y tế: (4)

• Không thể chịu lực, chống chân hay vận động ở chân, tay bị thương
• Khớp có cảm giác lỏng lẻo không ổn định, tê liệt hoặc mất khả năng vận động, chứng tỏ dây chằng bị đứt hoặc rách hoàn toàn, khớp bị di lệch
• Vùng bị thương nổi mẩn đỏ hoặc các vệt đỏ lan ra gợi ý nguy cơ nhiễm trùng
• Cường độ đau tăng dần ở vùng khớp hoặc xương bị thương
• Tái chấn thương ở khu vực đã bị thương nhiều lần trước đó

Cách chăm sóc và phục hồi cho người bị bong gân, trật khớp

• Vận động nhẹ nhàng: Bong gân, trật khớp có thể mất vài ngày đến vài tháng để hồi phục. Khi cơn đau và tình trạng sưng tấy được cải thiện, người bệnh nên vận động xương khớp nhẹ nhàng, tránh cố định quá lâu ảnh hưởng đến khả năng vận động.
• Dùng thuốc giảm đau: Nếu cần, người bệnh cũng có thể kết hợp với một số loại thuốc giảm đau không kê đơn như Ibuprofen (Advil, Motrin IB) và Acetaminophen (Tylenol)…
• Tập vật lý trị liệu: Một trong những lưu ý quan trọng giúp nhanh hồi phục và đảm bảo sự ổn định cho khớp bị thương là thực hiện các bài tập phù hợp. Người bệnh nên trao đổi với các chuyên gia vật lý trị liệu để được hướng dẫn các bài tập giúp tăng cường sức mạnh, tối ưu hóa việc chữa lành và giảm thiểu nguy cơ tái chấn thương.
• Tăng cường dụng cụ hỗ trợ: Người bị trật khớp, bong gân sẽ cảm thấy đau khi di chuyển. Do đó, tùy thuộc vào mức độ chấn thương, bác sĩ có thể chỉ định dùng thêm băng thun, nẹp hỗ trợ. Trong trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể cần được bó bột hoặc đi giày chuyên dụng.
• Cân bằng dinh dưỡng: Để hỗ trợ cơ xương khớp nhanh hồi phục sau chấn thương, người bệnh nên chú ý cân bằng dinh dưỡng và bổ sung axit béo Omega-3; canxi; các vitamin A, C, D, E, K… để tái tạo mật độ xương, tăng cường trao đổi chất, hỗ trợ bảo vệ các khớp, chống lão hóa, tăng cường hệ miễn dịch… Tránh dùng thức ăn nhiều muối để hạn chế đào thảo sodium và canxi gây loãng xương.
• Phương án dự phòng: Sau sơ cứu bong gân, trật khớp, chấn thương sẽ được cải thiện, nhưng đồng thời cũng có nguy cơ gặp phải tình trạng tương tự trong tương lai. Người bệnh nên trao đổi với các chuyên gia chấn thương chỉnh hình để được tư vấn về mức độ, loại hình vận động và thời điểm quay lại với hoạt động sinh hoạt thông thường.

Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Hệ thống BVĐK Tâm Anh, là nơi quy tụ đội ngũ chuyên gia đầu ngành, bác sĩ ngoại khoa giàu kinh nghiệm, tận tâm, nhiệt tình như: TTND.GS.TS.BS Nguyễn Việt Tiến; PGS.TS.BS Đặng Hồng Hoa; ThS.BS Trần Anh Vũ; BS.CKI Trần Xuân Anh, ThS.BS Lê Đình Khoa, TS.BS Đỗ Tiến Dũng; TS.BS.CKII Vũ Hữu Dũng… Đây cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh về cơ xương khớp với kỹ thuật hiện đại theo phác đồ cập nhật quốc tế.

Bệnh viện còn được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại như: máy chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, máy cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix, robot Artis Pheno, máy đo mật độ xương, máy siêu âm…; hệ thống kính vi phẫu thuật Opmi Vario 700 Zeiss, bàn mổ Meera-Maquet… để có thể phát hiện sớm các tổn thương và điều trị hiệu quả các bệnh lý về cơ xương khớp…

BVĐK Tâm Anh còn sở hữu hệ thống phòng khám khang trang, khu nội trú cao cấp; khu vực phục hồi chức năng hiện đại; quy trình chăm sóc hậu phẫu toàn diện giúp bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và ổn định sức khỏe sau phẫu thuật.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH

• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội:
  • 108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, Hà Nội
  • Hotline: 024 3872 3872 – 024 7106 6858
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TPHCM:
  • 2B Phổ Quang, P.2, Q.Tân Bình, TPHCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Quận 8:
  • 316C Phạm Hùng, P.5, Q.8, TPHCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7:
  • 25 Nguyễn Hữu Thọ, P.Tân Hưng, Q.7, TPHCM
  • Hotline: 093 180 6858 – 0287 102 6789
• Fanpage: https://www.facebook.com/benhvientamanh/
• Website: https://tamanhhospital.vn

Sơ cứu bong gân trật khớp có ý nghĩa rất quan trọng trong việc giúp giảm thiểu tác hại của chấn thương, rút ngắn thời gian hồi phục và giảm biến chứng trong tương lai. Vì thế, mỗi người nên trang bị những kiến thức sơ cứu để có biện pháp xử lý hiệu quả bảo vệ chính mình, người thân trong quá trình sinh hoạt, lao động hàng ngày.