Iran - Các Nước Nam Á

Iran, còn được gọi là Ba Tư (Persia), tên chính thức là Cộng hòa Hồi giáo Iran, là một quốc gia có chủ quyền ở Tây Á. Phía tây bắc giáp với Armenia, Cộng hòa Nagorno-Karabakh và Azerbaijan; phía Bắc giáp biển Caspi; phía Đông Bắc giáp Turkmenistan; phía Đông giáp Afghanistan và Pakistan; phía Nam giáp Vịnh Ba […]

Thông tin nhanh

Hành chính

Tên đầy đủ: Cộng hòa Hồi giáo Iran

Tên tiếng Anh: Iran

Loại chính phủ: Cộng hòa Hồi giáo.

ISO: ir, IRN

Tên miền quốc gia: ir

Múi giờ: +3:30

Mã điện thoại: +98

Thủ đô: Tehran

Các thành phố lớn: Isfahan, Tabriz, Mashhad, Shiraz.

Địa lý

Diện tích: 1.648.195 km².

Địa hình: Sa mạc và núi.

Khí hậu: phần lớn khô cằn hay bán khô cằn cho tới cận nhiệt đới ở dọc bờ biển Caspia.

Nhân khẩu

Dân số: 89.809.781 người (2024 theo DanSo.org)

Dân tộc chính: Người Iran. Hiện nay, người Ba Tư (Persia) chỉ chiếm khoảng 51% dân số. Danh từ người Iran (tộc Âu Ấn) bao gồm người Ba Tư và thêm vài dân tộc khác như Kurd, Baloch,

Tôn giáo: Hồi giáo Shi'a 89%; Hồi giáo Sunni 9%; Zoroastrian, Do Thái, Kitô giáo, và Baha'i 2%.

Ngôn ngữ: Tiếng Ba Tư 58%, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ 26%, Kurdish 9%, Luri 2%, Balochi 1%, tiếng Ả Rập 1%, Thổ 1% và khác.

Kinh tế

Tài nguyên: Dầu khí, khí tự nhiên, than, crom, đồng, quặng sắt, chì, mangan, kẽm, lưu huỳnh.

Sản phẩm Nông nghiệp: Lúa mì, gạo, ngũ cốc khác, củ cải đường, quả, hạt, bông; sản phẩm từ sữa, len; trứng cá muối.

Sản phẩm Công nghiệp: Dầu khí, hóa dầu, hàng dệt, xi măng và các vật liệu xây dựng khác, chế biến thực phẩm (đặc biệt là tinh chế đường và sản xuất dầu thực vật), chế tạo kim loại, vũ khí.

Tiền tệ: Rial Iran (IRR)

GDP: 403,53 tỷ USD (2023 theo IMF)

Tổng quan

Iran, còn được gọi là Ba Tư (Persia), tên chính thức là Cộng hòa Hồi giáo Iran, là một quốc gia có chủ quyền ở Tây Á. Phía tây bắc giáp với Armenia, Cộng hòa Nagorno-Karabakh và Azerbaijan; phía Bắc giáp biển Caspi; phía Đông Bắc giáp Turkmenistan; phía Đông giáp Afghanistan và Pakistan; phía Nam giáp Vịnh Ba Tư và Vịnh Oman; phía Tây giáp Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq.

Iran có diện tích đất là 1,648,195 km2, đây là quốc gia lớn thứ hai ở Trung Đông và lớn thứ 18 trên thế giới. Với 80.7 triệu dân, Iran là nước có dân số đông thứ 17 trên thế giới. Đây là quốc gia duy nhất giáp cả Biển Caspian và biển Ấn Độ Dương. Vị trí trung tâm ở Á-Âu và Tây Á, gần với eo biển Hormuz, làm cho Iran có tầm quan trọng chiến lược. Tehran là thủ đô và thành phố lớn nhất của đất nước, cũng như trung tâm kinh tế và văn hoá hàng đầu.

Iran là quê hương của một trong những nền văn minh lâu đời nhất thế giới, bắt đầu với sự hình thành của vương quốc Elamite trong thiên niên kỷ thứ 4 TCN. Nó lần đầu tiên được thống nhất bởi các Medes Iran trong thế kỷ thứ 7 TCN. Đạt đến kích thước lãnh thổ lớn nhất vào thế kỷ thứ 6 TCN, khi Cyrus Đại đế thành lập Đế chế Achaemenid, kéo dài từ Đông Âu đến vùng đồng bằng sông Ấn, trở thành một trong những đế chế lớn nhất trong lịch sử.

Vương quốc Iran rơi vào tay Alexander Đại đế vào thế kỷ thứ 4 TCN và được chia thành nhiều bang thuộc Hy Lạp. Cuộc nổi loạn của Iran lên đến đỉnh điểm khi thành lập Đế chế Parthia thành công. Vào thế kỷ thứ 3 TCN, được thay thế bởi Đế quốc Sasanian, một cường quốc hàng đầu thế giới kéo dài trong bốn thế kỷ tiếp theo.

Người Hồi giáo Ả Rập đã chinh phục đế chế vào thế kỷ 7 sau Công nguyên. Việc Hồi giáo hóa Iran đã dẫn đến sự suy tàn của chủ nghĩa Zoroastrian, lúc đó là tôn giáo thống trị của đất nước.

Sau hai thế kỷ, sau khi trải qua thời kỳ cai trị các triều đại Hồi giáo bản địa khác nhau, Iran bị chinh phục bởi người Thổ Nhĩ Kỳ và người Mông Cổ.

Trong thế kỷ 15, sự trỗi dậy của Safavids đã dẫn đến việc tái lập một quốc gia Iran với bản sắc dân tộc thống nhất. Với việc chuyển đổi đất nước thành nhà nước Hồi giáo Shia đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử Iran và Hồi giáo.

Dưới thời Nader Shah trong thế kỷ 18, Iran là một trong những quốc gia hùng mạnh nhất, mặc dù đến thế kỷ 19, một loạt các cuộc xung đột với Đế quốc Nga đã dẫn đến những tổn thất lãnh thổ đáng kể.

Cuộc cách mạng Hiến pháp Iran đầu thế kỷ 20 đã dẫn đến việc thành lập một chế độ quân chủ lập hiến và cơ quan lập pháp đầu tiên của đất nước.

Một cuộc đảo chính năm 1953 do Vương quốc Anh và Hoa Kỳ xúi giục dẫn đến một chế độ chuyên chế hơn và ảnh hưởng chính trị phương Tây ngày càng tăng. Sau đó, sự bất mãn và bất ổn lan rộng chống lại chế độ quân chủ đã dẫn đến Cách mạng 1979 và thành lập một nước cộng hòa Hồi giáo, một hệ thống chính trị bao gồm các yếu tố của một nền dân chủ nghị viện được kiểm soát và giám sát bởi một “nhà lãnh đạo tối cao”.

Trong những năm 1980, đất nước này có chiến tranh với Iraq, kéo dài gần chín năm và dẫn đến một số lượng lớn thương vong và thiệt hại kinh tế cho cả hai bên.

Tháng 6 năm 2005, Mahmoud Ahmadinejad, Tehran, nổi tiếng về cách tiếp cận bảo thủ và những cải cách lùi bước đã được bầu làm tổng thống. Ông không hề ngần ngại khi phải đối đầu với phương Tây và đã thúc đẩy một chương trình hạt nhân quốc gia bị quốc tế lên án. Điều đó góp phần cơ sở cho các lệnh trừng phạt quốc tế đối với nước này.

Kế hoạch hành động toàn diện chung, một thỏa thuận đạt được giữa Iran và P5 + 1, được tạo ra vào ngày 14 tháng 7 năm 2015, nhằm nới lỏng các lệnh trừng phạt hạt nhân để đổi lấy sự hạn chế của Iran trong việc làm giàu uranium.

Theo báo cáo quốc tế, hồ sơ nhân quyền của Iran đặc biệt xấu. Chế độ ở Iran là phi dân chủ, thường xuyên đàn áp và bắt bớ các nhà phê bình. Hạn chế nghiêm ngặt sự tham gia của các ứng cử viên trong các cuộc bầu cử đại trà cũng như các hình thức hoạt động chính trị khác.

Nhà nước chủ quyền Iran là thành viên sáng lập của Liên hợp quốc, ECO, NAM, OIC và OPEC. Đây là một cường quốc khu vực. Với trữ lượng lớn nhiên liệu hóa thạch – bao gồm khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới và trữ lượng dầu được chứng minh lớn thứ tư – có ảnh hưởng đáng kể trong an ninh năng lượng quốc tế và nền kinh tế thế giới.

Di sản văn hóa phong phú của đất nước được phản ánh qua con số 22 di sản thế giới được UNESCO công nhận, số lượng lớn thứ ba ở châu Á và lớn thứ mười một trên thế giới.