Khi Hoài Nghi Tạo Ra Lợi Nhuận - Thuyết âm Mưu - Vietcetera

Thuyết âm mưu là gì?

Thuyết âm mưu (conspiracy theory) là thuật ngữ xuất hiện ngày càng dày đặc trên truyền thông đại chúng và mạng xã hội những năm gần đây. Ngay cả ở Việt Nam, chúng ta cũng dễ dàng đọc được những thuyết âm mưu như:

• NASA che giấu việc trái đất là một mặt phẳng.
• Tây y đang khiến con người sống không thuận tự nhiên.
• Vaccine thực tế là công nghệ 5G để chính phủ Mỹ điều khiển người dân.
• Trump sẽ quay lại làm tổng thống trong thời gian ngắn sắp tới.
• COVID-19 là âm mưu chiếm Nhà Trắng của đảng Dân Chủ.

Hai nhà nghiên cứu J. Eric Oliver và Thomas J. Wood định nghĩa thuyết âm mưu là một loại hình dư luận xã hội (public opinion). Trong đó, con người cổ vũ niềm tin rằng một thế lực giấu mặt đang điều khiển toàn bộ chính trị và đời sống của con người.

Như có thể thấy từ những thuyết âm mưu phổ biến kể trên, mô-típ của chúng đều có điểm chung là một nhân tố quyền lực nào đó đang đứng đằng sau mọi sự kiện của đời sống. Những sự kiện này thường đối mặt với sự hoài nghi tột độ của người dân. Và dù không có mối liên hệ trực tiếp, song dư luận vẫn gán chúng với một thế lực chính trị mà họ căm ghét.

Thuyết âm mưu là một thuộc tính của chính trị hậu sự thật (post-truth politics). Trong nền chính trị này, câu hỏi người dân phải đặt ra liên tục là: thông tin này đúng hay sai, chính trị gia kia đang nói dối hay nói thật?

Trong hầu hết các trường hợp, thuyết âm mưu có thể lan truyền trên diện rộng trong một thời gian ngắn. Sau đó, chúng mắc kẹt trong căn buồng vang (echo chamber) về thông tin của những người tin vào chúng.

Vì thế, thuyết âm mưu gây hại trực tiếp tới những người tin chúng chứ có ít tác động chính trị trong thực tiễn. Tuy nhiên, phong trào chống vaccine là ngoại lệ vì người không được bảo vệ bởi vaccine có thể là nguồn lây bệnh tiềm tàng cho những người khác.