Khi Nghệ Sĩ... Lên đồng - Báo Nhân Dân

Có thể bạn quan tâm

Tiêu điểm

HẦU ĐỒNG TRONG KHÔNG GIAN DI SẢN

Khi nghệ sĩ... lên đồng

Ngay cả trước khi vở diễn "Tứ phủ" và Nhà hát Việt của đạo diễn Việt Tú trình làng, NSND Lan Hương - Trưởng đoàn kịch thể nghiệm Nhà hát Tuổi trẻ đã đưa hầu đồng lên sân khấu trong tác phẩm mang tên "Linh hồn Việt"... Hay mày mò tìm tòi những cái mới cái lạ cho sân khấu, lại thuộc tuýp người có "căn số", "Em bé Hà Nội" đã là một trong những nghệ sĩ hiểu và kết duyên với hầu đồng từ rất sớm, rồi âm thầm học hỏi, lặng lẽ dàn dựng, sân khấu hóa một di sản văn hóa tâm linh, cũng để di sản đến gần hơn, dễ dàng tiếp cận hơn với người mộ điệu...

Thứ Hai, ngày 27/02/2017 - 05:21

Năm 2011, "Tâm linh Việt" rụt rè ra mắt. Thật ra việc đưa các giá đồng lên sân khấu không còn mới bởi trước đó, nhiều nghệ sĩ gạo cội của Nhà hát Chèo Việt Nam đã dàn dựng "ba giá đồng" và biến đó thành tiết mục "tủ" trong các dịp giao lưu văn hóa quốc tế, nhưng trở thành một vở diễn trọn vẹn thì NSND Lan Hương gần như là người đầu tiên. "Tâm linh Việt" có lợi thế là sự trình diễn chuyên nghiệp của các nghệ sĩ được đào tạo bài bản, phục trang lẫn hiệu ứng sân khấu được đầu tư và đặc biệt là giọng hát văn tuyệt đẹp của NSƯT Văn Chương, một trong những cung văn tài năng, sang chảnh, đắt giá nhất hiện thời. Để thêm phần hấp dẫn, Lan Hương từng mời NSƯT Hoài Linh cộng tác, đảm nhiệm một giá hầu trong "Tâm linh Việt". Không những thế, một ông đồng tên tuổi ở Hà Nội cũng lần đầu tiên chính danh xuất hiện trên sân khấu lớn nhờ sự động viên khích lệ của Lan Hương. Chị cũng không ít lần tự hầu, và mỗi lần nhập vai như thế, cảm giác như được giao hòa cùng tự nhiên, vũ trụ đã giúp Lan Hương thoát khỏi ám ảnh ốm yếu bệnh tật vốn đeo bám chị từ nhỏ. Hầu đồng đã mỗi ngày lại được gạt bỏ bớt nỗi oan dị đoan mê tín để trở thành đúng nghĩa trò diễn xướng dân gian đậm văn hóa tín ngưỡng chính một phần ở sự nỗ lực bền bỉ, không ngừng nghỉ của các nghệ sĩ như "Em bé Hà Nội" Lan Hương... Khác với NSND Lan Hương thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu bằng cách đưa hầu đồng lên sân khấu, NSƯT Xuân Hinh lại hầu như năm nào cũng cho ra đời các đĩa hát văn. Hầu đồng 36 giá, mỗi năm Xuân Hinh thu âm vài ba giá và năm nào anh cũng có sản phẩm mới chào đời. Chi phí bỏ ra sản xuất không nhỏ, nhưng đĩa chưa ra kệ đã được phát tán tràn lan trên mạng, dẫu thiệt hại không nhỏ về tiền bạc nhưng Xuân Hinh vẫn không nản chí bởi lan tỏa những bài văn chầu trong cộng đồng, để dân gian thấy cái hay cái đẹp của di sản cha ông để lại chính là mục đích mà những nghệ sĩ sân khấu truyền thống như anh vẫn đeo đuổi... NSƯT Xuân Hinh và Văn Chương gần như là những cung văn được mến mộ bậc nhất, giọng hát văn của họ cũng được phổ biến hơn hẳn do... băng đĩa lậu và internet. Mời được Xuân Hinh, Văn Chương hát chầu, phải là những giá hầu sang cả và thường của những nhân vật có tiếng tăm...

NSND Lan Hương đang "lên đồng".

Năm 2014, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Hà Nội đã tổ chức Liên hoan văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu, thu hút được sự tham gia của nhiều ông đồng bà đồng khắp nơi. Mỗi một động thái dù nhỏ của cả các tổ chức lẫn cá nhân đều chỉ với mong muốn giới thiệu được những giá trị tích cực của hầu đồng tới nhiều hơn với đông đảo công chúng và phá nốt đi những nghi kị, định kiến sẵn có với hầu đồng. Hiểu và muốn bài bản hóa việc diễn xướng hầu đồng trên sân khấu chuyên nghiệp, đạo diễn Việt Tú cùng ê-kíp của mình đã lập ra Công ty Nhà hát Việt và "Tứ phủ" thành tiết mục định kỳ của nhà hát tại Rạp Công nhân giữa phố Tràng Tiền. Nhiều xuất diễn "Tứ phủ" quy tụ được khán giả là những đại sứ nước ngoài tại Việt Nam, những nhà ngoại giao yêu mến văn hóa Việt, những vị khách đến từ nhiều quốc gia trên thế giới. Khán giả, trong nhiều xuất diễn, đã thăng theo diễn viên, cùng bỏ lại vẻ ngoài đạo mạo quan cách của mình để "nhảy đồng" cùng các nghệ sĩ và hưng phấn tột cùng khi diễn viên trong các giá chầu, xuống tận ghế ngồi người xem phát lộc... Những tranh cãi không dứt về việc sân khấu hóa hầu đồng sẽ làm mất đi tính nguyên bản của nghi lễ dân gian cũng dần nguôi khi "Tứ phủ" đã định kỳ có những xuất diễn trong tuần, trong tháng... Nhắm nhiều đến du khách nước ngoài, để ngay cả người nước ngoài cũng tiếp cận được với văn hóa tín ngưỡng thuần Việt, "Tứ phủ" và nhiều tiết mục diễn xướng hầu đồng của giới nghệ sĩ chuyên nghiệp mang bổn phận như nhịp cầu kết nối văn hóa Việt tới bốn phương, giúp di sản tự thân tồn tại, sống được bằng chính giá trị vật lý của mình... Danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại dành cho Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt sẽ càng kích hoạt, tạo thêm động lực sáng tạo cho các nghệ sĩ, thêm động lực để cùng chung tay phả thêm sức thanh xuân cho nghi lễ hầu đồng.

TRẦN MỸ