Không Gian Năm Chiều – Wikipedia Tiếng Việt

Có thể bạn quan tâm

Bước tới nội dung

Nội dung

chuyển sang thanh bên ẩn

Đầu
1 Vật lý
2 Tham khảo

Bài viết
Thảo luận

Tiếng Việt

Đọc
Sửa đổi
Sửa mã nguồn
Xem lịch sử

Công cụ Công cụ chuyển sang thanh bên ẩn Tác vụ

Đọc
Sửa đổi
Sửa mã nguồn
Xem lịch sử

Chung

Các liên kết đến đây
Thay đổi liên quan
Trang đặc biệt
Liên kết thường trực
Thông tin trang
Trích dẫn trang này
Lấy URL ngắn gọn
Tải mã QR

In và xuất

Tạo một quyển sách
Tải dưới dạng PDF
Bản để in ra

Tại dự án khác

Khoản mục Wikidata

Giao diện chuyển sang thanh bên ẩn Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Không gian năm chiều là một không gian có năm chiều. Nếu được giải thích về mặt vật lý, đó là một không gian đa chiều hơn không gian thông thường và chiều thứ tư của thời gian được sử dụng trong vật lý tương đối tính.[1] Đó là một sự trừu tượng xảy ra thường xuyên trong toán học, nơi nó là một cấu trúc hợp lệ. Trong vật lý và toán học, một chuỗi các số N có thể được hiểu để thể hiện một vị trí trong một không gian N chiều. Có hay không vũ trụ hiện tại là năm chiều đang là một chủ đề tranh luận.

Vật lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Phần lớn nghiên cứu ban đầu trên không gian năm chiều là trong nỗ lực phát triển một lý thuyết trường thống nhất bốn tương tác cơ bản trong tự nhiên: lực hạt nhân mạnh và yếu, lực hấp dẫn và điện từ. Nhà toán học người Đức Theodor Kaluza và nhà vật lý người Thụy Điển Oskar Klein đã phát triển độc lập thuyết Kaluza-Klein vào năm 1921, sử dụng chiều thứ năm để hợp nhất lực hấp dẫn với lực điện từ. Mặc dù cách tiếp cận của họ sau đó được tìm thấy ít nhất là không chính xác một phần, khái niệm này đã cung cấp một cơ sở cho việc nghiên cứu sâu hơn nữa trong thế kỷ qua.[1]

Để giải thích tại sao chiều không gian này không thể quan sát trực tiếp, Klein cho rằng chiều thứ năm sẽ được cuộn lại thành một vòng tròn nhỏ gọn theo thứ tự 10−33 cm.[1] Theo lý luận của mình, Klein đã hình dung ánh sáng là một sự xáo trộn do gợn sóng ở chiều cao hơn ngoài nhận thức của con người, tương tự như cách cá trong ao chỉ có thể nhìn thấy những gợn sóng trên mặt nước do những hạt mưa gây ra.[2] Mặc dù không thể phát hiện, nó sẽ gián tiếp ám chỉ một mối liên hệ giữa các lực lượng dường như không liên quan. Thuyết Kaluza – Klein đã trải qua sự hồi sinh vào những năm 1970 do sự xuất hiện của lý thuyết siêu dây và siêu trọng lực: khái niệm rằng thực tế bao gồm các chuỗi năng lượng rung động, một định đề chỉ khả thi về mặt toán học trong mười chiều hoặc hơn nữa. Lý thuyết siêu dây sau đó phát triển thành một cách tiếp cận tổng quát hơn được gọi là thuyết M. Thuyết M đề xuất một chiều bổ sung có khả năng quan sát được ngoài mười chiều thiết yếu sẽ cho phép tồn tại các siêu bề mặt. 10 kích thước khác được nén, hoặc "cuộn lại", đến kích thước dưới mức hạ nguyên tử. Lý thuyết Kaluza – Klein ngày nay được xem như là một lý thuyết đo, với thước đo là nhóm vòng tròn.

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

^ a b c Paul Halpern (ngày 3 tháng 4 năm 2014). “How Many Dimensions Does the Universe Really Have”. Public Broadcasting Service. Truy cập ngày 12 tháng 9 năm 2015.
^ Oulette, Jennifer (ngày 6 tháng 3 năm 2011). “Black Holes on a String in the Fifth Dimension”. Discovery News. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 12 tháng 9 năm 2015.

Bài viết liên quan đến toán học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

x t s Chiều (toán học và vật lý)
Các không gian chiều	Vectơ Euclid Afin Xạ ảnh Mô đun tự do Đa tạp Đa tạp đại số Không–thời gian
Các chiều khác	Chiều Krull Chiều bao phủ Lebesgue Chiều quy nạp Số chiều Hausdorff Chiều Minkowski–Bouligand Chiều Fractal Bậc tự do
Hình dạng và Polytope	Điểm (hình học) Đơn hình Siêu mặt Siêu phẳng Siêu lập phương Siêu cầu Siêu chữ nhật Demihypercube Cross-polytope n-cầu
Khái niệm chiều	Hệ tọa độ Descartes Đại số tuyến tính Hình học đại số Chiều phủ Lesbesgue Krull Fractal Quy nạp Hausdorff Minkowski Bậc tự do Đa vũ trụ
Số chiều	0 chiều 1 chiều 2 chiều 3 chiều 4 chiều Không-thời gian 4 chiều 5 chiều 6 chiều 7 chiều 8 chiều n chiều
Thể loại Hình