Khủng Bố Hồi Giáo – Wikipedia Tiếng Việt

Một phần của loạt bài về
Khủng bố
Định nghĩa Lịch sử Vụ khủng bố
bởi Ý thức hệ Người vô chính phủ Cộng sản Bảo thủ Cánh tả Cartel Dân tộc chủ nghĩa Cánh hữu Tôn giáo Đạo Phật Kitô giáo (Mormon) Hindu Hồi giáo Do Thái Sikh Mục đích cá nhân / đặc biệt Phản đối Nạo phá thai Môi trường Chủ thể khác Sắc tộc Phong trào Quân sự Phong trào Phản kháng
Kết cấu Tài trợ Tổ chức tiền tuyến Trại huấn luyện Biệt đội tử thần Tổ chức mạng lưới Phản kháng độc lập
Phương pháp Chiến thuật Khủng bố nông nghiệp Không tặc Animal-borne bomb attacks Chặt đầu Khủng bố sinh học Bom xe Cyberterrorism Dirty Bomb Dry run Vật liệu nổ Hostage-taking Thiết bị nổ tự tạo VBIED Xe đâm Spree shooting Individual terror Insurgency Kidnapping Bom thư Lone wolf Xả súng hàng loạt Hạt nhân Paper terrorism Piracy Propaganda of the deed Proxy bomb Nổ súng ở trường học Stabbing Tấn công tự sát (list) Rockets and mortars
Các nhóm khủng bố Designated terrorist groups Charities accused of ties to terrorism
Adherents Violent non-state actors Khủng bố nhà nước Kazakhstan Soviet Union Sri Lanka United States Uzbekistan State-sponsored terrorism Iran Israel Pakistan Qatar Russia (Soviet Union) Saudi Arabia Syria United Arab Emirates United States
Response to terrorism Chống khủng bố International conventions Anti-terrorism legislation Terrorism insurance
x t s

Một phần của loạt bài về
Hồi giáo
Tín điều Allah Sự Duy Nhất của Thượng Đế Muhammad Tiên tri và sứ giả trong Hồi giáo Ngày Phán quyết Tiền định Jannah Jahannam
Hành đạo Tuyên xưng Đức Tin Lễ cầu nguyện Nhịn chay Bố thí Hành hương
Lịch sử & Các lãnh tụ tôn giáo Niên biểu lịch sử Islam Ahl al-Bayt Sahaba Các khalip Rashidun Các Imam hệ phái Shia
Kinh điển & Giáo luật Qur'an Sunnah Hadith Fiqh Sharia Chủ thuyết Kalam Tasawwuf (chủ thuyết Sufi)
Các chi nhánh lớn Sunni Shi'a Sufi Khariji Kalam
Văn hóa & Xã hội Học thuật Nghệ thuật Lịch Thư pháp Dân số Lễ hội Các thánh đường Islam Triết học Chính trị Phụ nữ Trang phục Người Hồi giáo
Islam và các tôn giáo khác Ấn giáo Cao Đài Kitô giáo Do Thái giáo Đạo giáo Nho giáo Phật giáo
Xem thêm Từ ngữ về Islam trong tiếng Ả Rập Tiếng Ả Rập Quan điểm Hồi giáo về Giêsu Quỷ trong Hồi giáo Jihad Động vật trong Hồi giáo Khủng bố
x t s

Khủng bố Hồi giáo, chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo hoặc khủng bố Hồi giáo cực đoan được định nghĩa là bất kỳ hành động khủng bố, tập hợp các hành vi hoặc chiến dịch nào được thực hiện bởi các nhóm hoặc cá nhân, những người có động cơ hoặc mục tiêu thuộc Hồi giáo hoặc của Hồi giáo.[1] Những kẻ khủng bố Hồi giáo biện minh cho các chiến thuật bạo lực của họ thông qua việc giải thích Kinh Qur'an và Hadith theo mục tiêu và ý định riêng của họ.[2][3] Ý tưởng về uy quyền của Hồi giáo được đóng gói trong công thức, "Hồi giáo là tôn quý và không có gì là tôn quý hơn nó."[4]

Số vụ tai nạn và tử vong cao nhất do khủng bố Hồi giáo gây ra xảy ra ở Iraq, Afghanistan, Nigeria, Pakistan và Syria.[5] Năm 2015, bốn nhóm Hồi giáo cực đoan chịu trách nhiệm cho 74% số ca tử vong do khủng bố: ISIS, Boko Haram, Taliban và Al-Qaeda, theo Chỉ số khủng bố toàn cầu năm 2016.[6] Trong những thập kỷ gần đây, những sự cố như vậy đã xảy ra trên quy mô toàn cầu, không chỉ ảnh hưởng đến các quốc gia đa số Hồi giáo ở châu Phi và châu Á mà còn ở một số quốc gia khác, trong đó có Liên minh châu Âu, Nga, Úc, Canada, Israel, Ấn Độ, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ. Những cuộc tấn công như vậy đã nhắm vào người Hồi giáo và những người không theo đạo Hồi.[7] Trong một số khu vực đa số người Hồi giáo bị ảnh hưởng nặng nề nhất, những kẻ khủng bố này đã phải đối đầu với các nhóm kháng chiến có vũ trang độc lập,[8] và các đại diện của họ, và các nơi khác với việc các nhân vật Hồi giáo nổi tiếng cũng lên án các hành động khủng bố này.[9][10][11]

Thông qua cơ chế tâm lý - tôn giáo của ý định tự sát (psycho-religious mechanism of suicidal ideation), các tổ chức cực đoan lợi dụng niềm tin của người theo đạo, bóp méo giáo lý để xúi dục hành vi tấn công tự sát.[12] Việc diễn giải sai lệch giáo lý cho mục tiêu khủng bố của các phần tử cực đoan gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh của Hồi giáo trong nỗ lực quốc tế về gìn giữ hòa bình.

Chỉ riêng trong năm 2024, IS cùng các chi nhánh của chúng đã tước đi sinh mạng của 1.805 người tại 22 quốc gia. Trong khi đó, các cuộc nổi dậy của lực lượng thánh chiến tại vùng Sahel chiếm hơn một nửa tổng số ca tử vong do khủng bố trên toàn cầu.[13]

Các phân tích thực nghiệm từ những nguồn uy tín như Cơ sở dữ liệu Khủng bố Toàn cầu (Global Terrorism Database) hé lộ rằng: các vụ tấn công do những phần tử Hồi giáo cực đoan thực hiện thường gây ra tỷ lệ thương vong cao hơn so với các nhóm mang hệ tư tưởng khác. Điều này xuất phát từ chiến thuật nhắm mục tiêu bừa bãi vào thường dân nhằm gieo rắc nỗi sợ hãi tột độ và kích động các phản ứng thái quá từ đối phương.[14][13] Những đặc điểm định danh của chúng bao gồm việc thần thánh hóa hành động "tử vì đạo", ban hành các sắc lệnh tôn giáo (fatwas) để hợp thức hóa việc tấn công thường dân, và lan truyền tư tưởng thông qua hoạt động truyền giáo trực tuyến (dawah).[15] Tuy nhiên, những tranh luận về nguyên nhân sâu xa vẫn chưa ngã ngũ. Trong khi dữ liệu thực tế chỉ ra rằng quá trình nhồi sọ tư tưởng, vốn bắt nguồn từ niềm tin vào sự tối thượng của kinh sách, mới là động lực chính yếu thay vì chỉ đơn thuần là những bất bình về kinh tế - xã hội; thì ngược lại, các phân tích thể chế từ một số học giả phương Tây lại thường có xu hướng xem nhẹ yếu tố này để thiên về các giải thích mang tính cấu trúc xã hội.[16]

Nền tảng tư tưởng và thần học

[sửa | sửa mã nguồn]

Kinh Qur'an và Hadith

[sửa | sửa mã nguồn]

Các phần tử khủng bố Hồi giáo tìm kiếm cơ sở giáo lý từ những đoạn trích tuyển chọn trong kinh Quran và các tập Hadith, giải thích chúng theo nghĩa đen như những mệnh lệnh bắt buộc phải sử dụng bạo lực nhằm thiết lập sự tối thượng của Hồi giáo, khuất phục những người ngoại đạo, và trừng phạt sự bội giáo hoặc đức tin không trọn vẹn. Những văn bản này, vốn được cộng đồng Hồi giáo Sunni (bao gồm cả các nhóm Salafi-thánh chiến) coi là xác thực, nhấn mạnh vào việc chiến đấu chống lại những kẻ vô thần, gieo rắc nỗi sợ hãi thông qua hành quyết chặt đầu hoặc khủng bố, và duy trì thánh chiến (jihad) cho đến khi thế giới quy phục Hồi giáo. Các nhà tuyên truyền thánh chiến, tiêu biểu là từ al-Qaeda và ISIS, thường xuyên trích dẫn các đoạn này mà tách rời khỏi bối cảnh rộng hơn để tuyển mộ thành viên và hợp lý hóa các cuộc tấn công vào thường dân. Điều này trái ngược hoàn toàn với quan điểm của giới học giả chính thống, những người cho rằng các đoạn kinh ấy chỉ áp dụng giới hạn trong các cuộc chiến tranh phòng vệ hoặc những bối cảnh lịch sử cụ thể.[17][18]

Câu Quran 9:5, được mệnh danh là "Câu Kiếm" (Sword Verse) trong chương At-Tawbah, tuyên bố: "Và khi các tháng thiêng đã qua, hãy giết những kẻ đa thần bất cứ nơi nào các ngươi tìm thấy chúng, bắt giữ chúng, bao vây chúng và phục kích chúng ở mọi nơi. Nhưng nếu chúng hối cải, dâng lễ nguyện và nộp zakah, hãy để chúng đi." Các phần tử thánh chiến viện dẫn câu này để cổ vũ cho các cuộc tấn công phủ đầu nhắm vào người ngoại đạo sau khi hết thời gian đình chiến; họ xem câu này như một tuyên bố bãi bỏ hiệu lực của những câu kinh hòa bình trước đó và bắt buộc phải cải đạo hoặc chết.[19][20] Nhìn chung, chương 9 chứa mật độ các tham chiếu về thánh chiến cao nhất.[19]

Câu Quran 9:29 mở rộng phạm vi này sang "Người của Sách" (People of the Book - tức người Do Thái và Cơ Đốc giáo): "Hãy chiến đấu chống lại những kẻ không tin vào Allah hoặc Ngày Phán xét và không coi là phi pháp những gì Allah và Sứ giả của Ngài đã cấm... cho đến khi chúng tự nguyện nộp thuế jizyah trong tư thế của kẻ bị khuất phục." Các nhóm như ISIS trích dẫn câu này để biện minh cho các khoản thuế áp bức hoặc tiêu diệt các nhóm thiểu số kháng cự, điển hình như trong các tuyên bố về Caliphate năm 2014 nhắm vào người Yazidi và các nhóm khác.[21]

Các câu kinh quy định về bạo lực đẫm máu bao gồm Quran 8:12 trong chương Al-Anfal: "Ta sẽ gieo nỗi kinh hoàng vào trái tim những kẻ vô đạo, vậy hãy chém vào cổ chúng và chặt đứt mọi ngón tay của chúng," và Quran 47:4 trong chương Muhammad: "Vậy khi các ngươi chạm trán những kẻ vô đạo, hãy chém cổ [chúng] cho đến khi các ngươi tàn sát chúng..." Những câu này thường được các chi nhánh al-Qaeda và ISIS giương cao trong các video hành quyết chặt đầu nhằm khẳng định sự cho phép của thần linh đối với các chiến thuật khủng bố.[18]

Trong các hadith, tập Sahih Bukhari 25 ghi lại lời Tiên tri Muhammad tuyên bố: "Ta đã được lệnh chiến đấu chống lại loài người cho đến khi họ làm chứng rằng không có ai đáng được thờ phụng ngoài Allah... và nếu họ thực hiện điều đó, thì họ bảo toàn tính mạng và tài sản khỏi tay ta, trừ khi luật Hồi giáo quy định khác." Các nhóm Salafi-thánh chiến hiểu điều này như một nghĩa vụ vĩnh cửu phải thực hiện thánh chiến tấn công để áp đặt luật Sharia trên toàn cầu, phủ quyết các tuyên bố về việc không ép buộc cải đạo như trong câu Quran 2:256.[22] Một đoạn khác, Sahih Bukhari 2926, tiên tri về cuộc chiến trong thời kỳ mạt thế: "Giờ Phán xét sẽ không đến cho đến khi các ngươi chiến đấu với người Do Thái...".[23]

Các hadith trong "Sách về Thánh chiến" (Book of Jihad) thuộc bộ Sahih Bukhari (Tập 4) tôn vinh sự tử vì đạo, hứa hẹn thiên đàng cho những ai tử trận khi chiến đấu chống lại kẻ vô thần, với những phần thưởng như 72 trinh nữ trong một số dị bản. Điều này trở thành động lực thúc đẩy các vụ đánh bom liều chết, coi đó như những hành động tương đương với "tiểu thánh chiến". Những nguồn tư liệu gốc này đóng vai trò nền tảng cho các sắc lệnh (fatwa) hiện đại của những nhân vật như Osama bin Laden, kẻ đã trích dẫn chúng vào năm 1998 để tuyên chiến với Mỹ và các đồng minh, coi họ là những kẻ xâm lược mà bổn phận là phải tiêu diệt.[24] Trong khi những nhà biện hộ lập luận về các hạn chế lịch sử, thì chủ nghĩa giải thích theo nghĩa đen của những kẻ thánh chiến – bắt nguồn từ phương pháp luận Salafi chối bỏ việc bãi bỏ theo ngữ cảnh – lại thúc đẩy việc viện dẫn không ngừng nghỉ các văn bản này để phục vụ cho mục đích khủng bố.[25]

Học thuyết jihad

[sửa | sửa mã nguồn]

Jihad, thuật ngữ bắt nguồn từ gốc từ tiếng Ả Rập j-h-d mang nghĩa "nỗ lực" hay "gắng sức" – cấu thành nên một khái niệm giáo lý cốt lõi trong đạo Hồi, bao hàm nhiều hình thức đấu tranh khác nhau nhằm thể hiện sự phục tùng đối với Thượng đế (Allah). Trong kinh Quran, thuật ngữ này xuất hiện 41 lần, thường gắn liền với những nỗ lực chống lại sự vô đức tin và áp bức. Điển hình như tại chương Surah Al-Hajj 22:78, kinh văn đã ra lệnh cho các tín đồ: "Hãy chiến đấu vì Allah bằng sự nỗ lực xứng đáng với Ngài."

Các nguồn tư liệu gốc như kinh Quran và các hadith chính thống đều nhấn mạnh Jihad là nghĩa vụ của cả cá nhân lẫn cộng đồng. Trong đó, khía cạnh quân sự được quy định rõ tại các câu kinh như Surah Al-Baqarah 2:216: "Việc chiến đấu đã được quy định cho các ngươi, dù các ngươi chán ghét điều đó." Tập Sahih al-Bukhari cũng ghi lại lời Tiên tri Muhammad tuyên bố: "Ta đã được lệnh phải chiến đấu với thiên hạ cho đến khi họ làm chứng rằng không có Thượng đế nào khác ngoài Allah và Muhammad là Sứ giả của Ngài."

Hệ tư tưởng Salafi-thánh chiến, kế thừa từ những nhà phục hưng trung cổ như Ibn Taymiyyah và các tư tưởng gia hiện đại như Sayyid Qutb, đã tái định nghĩa Jihad là một nghĩa vụ vĩnh cửu của mỗi cá nhân nhằm lật đổ các chế độ Hồi giáo "bội giáo" và chiến đấu chống lại các thế lực ngoại đạo toàn cầu đang chiếm đóng đất đai Hồi giáo.[26] Các nhóm như al-Qaeda và ISIS viện dẫn học thuyết takfir (tuyên bố người Hồi giáo khác là kẻ bội giáo) và sự thù địch vĩnh viễn (al-wala wal-bara, lòng trung thành với tín đồ và sự ruồng bỏ kẻ khác) để biện minh cho bạo lực bừa bãi, mở rộng Jihad tấn công sang cả khủng bố đô thị, bất chấp các lệnh cấm trong kinh sách từ thời xa xưa về việc không làm hại người không tham chiến, phụ nữ và trẻ em (trừ khi họ tích cực hỗ trợ kẻ thù).[27][28]Cách giải thích này cho rằng sự yếu kém hiện tại của cộng đồng Hồi giáo (ummah) đã làm vô hiệu hóa các hiệp ước hòa bình, từ đó bắt buộc phải tiến hành đối đầu toàn cầu cho đến khi một Caliphate khôi phục lại sự tối thượng của luật Sharia, như được nêu trong các sắc lệnh nền tảng của al-Qaeda.[29]Trong khi giới học thuật thường coi những quan điểm này là sự bóp méo bên lề, thì các nhà giải kinh thánh chiến lại khẳng định họ đang trung thành tuyệt đối với các mệnh lệnh nguyên bản trong kinh sách.[30]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc tiền hiện đại

[sửa | sửa mã nguồn]

Học thuyết jihad, vốn bao hàm cả đấu tranh vũ trang nhằm mở rộng quyền cai trị của Hồi giáo, khởi nguồn từ thế kỷ thứ 7, gắn liền với những cuộc chinh phạt đẫm máu đã biến bán đảo Ả Rập thành một Đế chế Caliphate mênh mông. Sau khi Tiên tri Muhammad qua đời vào năm 632 CN, Caliph Abu Bakr đã phát động các cuộc Chiến tranh Ridda (632–633 CN) nhằm trấn áp các bộ lạc bội giáo. Ông đã thiết lập sự thống nhất về tôn giáo và chính trị thông qua biện pháp cưỡng chế quân sự, ông biện minh hành động này là "thánh chiến phòng vệ" trước những mối đe dọa nhắm vào cộng đồng Hồi giáo (ummah) còn non trẻ. Động thái này nhanh chóng chuyển biến thành các chiến dịch tấn công dưới thời Umar ibn al-Khattab (trị vì 634–644 CN), nhắm vào hai đế chế đang sức cùng lực kiệt là Byzantine và Sassanid. Những thắng lợi then chốt bao gồm Trận Yarmouk (636 CN) giúp người Hồi giáo kiểm soát Syria, và cuộc chinh phạt vùng Lưỡng Hà vào năm 638 CN, kéo dài đến sự sụp đổ của Ba Tư vào năm 651 CN. Các cuộc bành trướng này về mặt giáo lý được coi là fard ayn (bổn phận cá nhân) nhằm truyền bá Hồi giáo vào dar al-harb ("vùng đất chiến tranh"). Họ chiến đấu với động lực từ những lời hứa hẹn về chiến lợi phẩm và vinh quang tử vì đạo.[31][32]

Trong khi việc đầu hàng thường giúp các thành phố được bảo toàn thông qua thỏa thuận về quy chế dhimmi, tức sự quy phục và nộp thuế dành cho người phi Hồi giáo thì ngược lại, sự kháng cự sẽ dẫn đến những đòn trừng phạt bạo lực, bao gồm vây hãm và hành quyết, nhằm ép buộc sự phục tùng và răn đe mọi ý định chống đối trong tương lai. Một tiền lệ điển hình trước giai đoạn chinh phạt là phán quyết năm 627 CN đối với bộ lạc Do Thái Banu Qurayza tại Medina. Sau khi bị cáo buộc thông đồng với kẻ thù trong Trận chiến Hào, một chỉ huy Hồi giáo đã ra phán quyết xử trảm từ 600 đến 900 nam giới trưởng thành, trong khi phụ nữ và trẻ em bị bắt làm nô lệ. Đây được xem là hình thức trừng phạt tập thể theo luật học Hồi giáo sơ khai. Sự tàn khốc tương tự cũng diễn ra tại các cứ điểm kháng cự trong quá trình bành trướng, điển hình là việc khuất phục các thị trấn đồn trú của Ba Tư, nơi những người cố thủ phải đối mặt với thảm sát hoặc lưu đày.[31]

Những chiến thuật này bắt nguồn từ các mệnh lệnh trong kinh Quran như chương 9:29 về việc chiến đấu với những kẻ vô đạo cho đến khi họ nộp thuế jizya "trong tư thế của kẻ bị khuất phục". Chúng thiết lập nên những tiền lệ về bạo lực răn đe mang màu sắc tôn giáo mà các hệ tư tưởng thánh chiến sau này thường viện dẫn để biện minh cho việc nhắm mục tiêu vào thường dân nhằm buộc họ phải quy phục.[31]

Các biến thể thời Trung cổ đã chứng kiến sự gia tăng của những yếu tố chiến tranh bất đối xứng mang dáng dấp của chủ nghĩa khủng bố, điển hình là các hoạt động của giáo phái Nizari Ismaili từ năm 1090 CN trở đi. Được sáng lập bởi Hassan-i Sabbah tại pháo đài Alamut giữa bối cảnh xung đột gay gắt giữa dòng Sunni và Shia, nhóm "Hashashin" (tên gọi mang hàm ý miệt thị, ám chỉ cáo buộc sử dụng cần sa hashish) đã tung ra các đặc vụ cảm tử (fida'i). Những sát thủ này chuyên thực hiện các vụ ám sát công khai bằng dao găm nhắm vào các mục tiêu cấp cao, từ các Tể tướng Seljuk như Nizam al-Mulk (1092 CN) cho đến những lãnh đạo Thập tự chinh như Raymond II của Tripoli (1152 CN). Chiến lược "ít tốn kém" này lại tối đa hóa tác động tâm lý, làm tê liệt kẻ thù bằng nỗi sợ hãi về những đòn tấn công bất ngờ không thể lường trước, từ đó ép buộc đối phương phải nhượng bộ mà không cần dàn trận quy ước.[33][34]

Thế kỷ 20

[sửa | sửa mã nguồn]

Tổ chức Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood), được Hassan al-Banna thành lập tại Ai Cập vào ngày 22 tháng 3 năm 1928, đã nổi lên như một tiền thân mang tính bước ngoặt cho chủ nghĩa chiến binh Hồi giáo hiện đại. Tổ chức này chủ trương thúc đẩy sự phục hưng toàn diện nền cai trị Hồi giáo nhằm đối trọng với chủ nghĩa thế tục phương Tây và các ảnh hưởng của thực dân.[35] Với tôn chỉ hoạt động: "Allah là mục tiêu của chúng ta; Quran là hiến pháp của chúng ta; Jihad là con đường của chúng ta; Chết vì Allah là khát vọng cao cả nhất của chúng ta", tổ chức này đã cài cắm tư tưởng thánh chiến vũ trang như một yếu tố cốt lõi. Điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến các nhóm cực đoan sau này, bất chấp việc về sau Anh em Hồi giáo đã chuyển hướng chú trọng hơn vào con đường tham chính qua bầu cử.[36]

Một bước chuyển biến hệ tư tưởng đã diễn ra thông qua Sayyid Qutb, một trí thức của tổ chức Anh em Hồi giáo. Ông bị bắt giam sau vụ ám sát hụt Tổng thống Ai Cập Gamal Abdel Nasser năm 1954, và chính trong cảnh ngục tù tra tấn và cô lập, tư tưởng của ông đã trở nên cực đoan hóa.Trong bản tuyên ngôn Những cột mốc (Milestones) xuất bản năm 1964, Qutb đã tái định nghĩa các xã hội Hồi giáo hiện đại là jahiliyyah, tức trạng thái "vô minh" thời tiền Hồi giáo. Ông lập luận rằng quyền chủ quyền (hakimiyyah) duy nhất thuộc về Thượng đế, từ đó biện minh cho học thuyết takfir (tuyên bố những người Hồi giáo khác là kẻ bội giáo) và cổ vũ cho thánh chiến tấn công. Theo ông, một nhóm thiểu số tiên phong cần đứng lên lật đổ các chế độ bị coi là "phi Hồi giáo".[37] Quan điểm này đánh dấu sự đoạn tuyệt với chủ nghĩa cải cách tiệm tiến của al-Banna để chuyển sang bạo lực cách mạng. Tư tưởng này coi các nhà cai trị bội giáo và hệ thống của họ là những mục tiêu hợp pháp ngang hàng với kẻ ngoại đạo.[38][39]

Năm 1979 đánh dấu bước ngoặt đối với chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo, trùng với ba sự kiện then chốt: Cách mạng Iran, việc chiếm giữ Nhà thờ Hồi giáo Lớn ở Mecca và cuộc xâm lược Afghanistan của Liên Xô. Dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu Khủng bố Toàn cầu (Global Terrorism Database) cùng các phân tích liên quan đã chỉ ra một sự leo thang đột biến các vụ bạo lực mang động cơ Hồi giáo kể từ sau cột mốc năm 1979. Theo đó, các cuộc tấn công khủng bố Hồi giáo đang chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong bức tranh toàn cảnh về khủng bố thế giới. Cụ thể, trong giai đoạn từ năm 1979 đến 2024, đã có hơn 52.000 vụ tấn công thuộc loại hình này được ghi nhận, tước đi sinh mạng của hơn 210.000 người, phần lớn xảy ra ngay tại các quốc gia có đa số dân theo đạo Hồi.[13] Trong giai đoạn mới, những luận điệu biện minh bằng tôn giáo dựa trên các diễn giải về thánh chiến (Jihad) trong kinh Quran bắt đầu chiếm thế thượng phong.[40] Chúng hoạt động tách biệt khỏi sự kiểm soát của nhà nước và được khuếch đại mạnh mẽ nhờ hệ thống trường học tôn giáo (madrasas) tại Pakistan, nơi được nuôi dưỡng bằng nguồn tiền "đô-la dầu mỏ" (petrodollars). Chính mạng lưới này đã nhồi sọ cả một thế hệ bằng các giáo lý Wahhabi-Salafi hà khắc.[40]

Đỉnh điểm và sự lan rộng toàn cầu trong những năm 2000–2010

[sửa | sửa mã nguồn] 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 1979–2000 2001–2012 2013–2024

•   Số vụ tấn công
•   Số người chết

Các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9 năm 2001 do al-Qaeda chủ mưu đã đánh dấu một bước leo thang mang tính bước ngoặt về quy mô và tác động toàn cầu của chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo. Thảm kịch này đã cướp đi sinh mạng của 2.977 người tại Hoa Kỳ sau khi những chiếc máy bay bị không tặc lao thẳng vào Trung tâm Thương mại Thế giới, Lầu Năm Góc và một cánh đồng ở Pennsylvania. Sự kiện này đã trở thành chất xúc tác thu hút sự chú ý rộng rãi đối với các mạng lưới thánh chiến, qua đó thúc đẩy các cuộc can thiệp quân sự do Mỹ dẫn đầu tại Afghanistan và Iraq. Thời kỳ hậu 11/9 chứng kiến sự sinh sôi nảy nở của các chi nhánh al-Qaeda, với các vụ tấn công tiêu biểu như vụ đánh bom Bali năm 2002 khiến 202 người thiệt mạng.[41]

Bước sang giữa thập niên 2000, cuộc nổi dậy tại Iraq đã chứng kiến sự trỗi dậy của al-Qaeda tại Iraq (AQI) dưới trướng Abu Musab al-Zarqawi. Nhóm này đã thực hiện hơn 1.000 vụ đánh bom liều chết trong giai đoạn 2003–2006, góp phần gây ra cái chết của hàng chục nghìn thường dân và quân nhân giữa bối cảnh bạo lực sắc tộc leo thang. Giai đoạn này cũng đánh dấu sự lan rộng toàn cầu của các chiến thuật thánh chiến, bao gồm các vụ đánh bom gây thương vong lớn ngay tại châu Âu như vụ đánh bom xe lửa Madrid 2004 (191 người chết) và vụ đánh bom London năm 2005 (52 người chết). Al-Qaeda cũng chính thức hóa các chi nhánh khu vực, bao gồm al-Qaeda tại Bán đảo Ả Rập (AQAP) ở Yemen vào năm 2009 và al-Qaeda tại vùng Maghreb Hồi giáo (AQIM) ở Bắc Phi, mở rộng hoạt động sang châu Phi và Nam Á, trong khi bộ sậu lãnh đạo cốt lõi tại Pakistan tiếp tục chỉ đạo các âm mưu chống lại phương Tây.[42]

Thập niên 2010 đại diện cho đỉnh điểm về mặt số lượng của chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo, với số ca tử vong toàn cầu vượt quá 40.000 mỗi năm vào khoảng 2014–2015, chủ yếu do các nhóm thánh chiến tại Iraq, Syria, Afghanistan, Nigeria và Pakistan gây ra (theo Cơ sở dữ liệu Khủng bố Toàn cầu). Nhà nước Hồi giáo (ISIS), chuyển mình từ AQI, đã tuyên bố thành lập một Caliphate vào tháng 6 năm 2014 trên những vùng lãnh thổ rộng lớn của Iraq và Syria. Chúng kiểm soát một diện tích tương đương nước Anh và thu hút từ 30.000 đến 40.000 chiến binh nước ngoài từ hơn 100 quốc gia thông qua bộ máy tuyên truyền trực tuyến cực kỳ tinh vi.[43]

Các chi nhánh của ISIS nổi lên trên toàn cầu, bao gồm ISIS-Tây Phi (tiền thân là Boko Haram) và ISIS-Khorasan tại Afghanistan, thực hiện các vụ tấn công tàn khốc như vụ thảm sát Paris năm 2015 (130 người chết). Đến năm 2019, mặc dù "Caliphate" của ISIS đã bị đánh bại về mặt lãnh thổ, nhưng mạng lưới toàn cầu của chúng vẫn duy trì hàng nghìn cuộc tấn công mỗi năm.[13]

Thập niên 2020

[sửa | sửa mã nguồn]

Tại khu vực tiểu vùng Sahara châu Phi, các chi nhánh của Nhà nước Hồi giáo đã thúc đẩy một làn sóng hoạt động thánh chiến mạnh mẽ, biến vùng Sahel thành tâm chấn của khủng bố toàn cầu vào năm 2024. Các nhóm như Nhà nước Hồi giáo tại Đại Sahara (ISGS) và Nhà nước Hồi giáo tỉnh Tây Phi (ISWAP) đã thực hiện hàng trăm chiến dịch mỗi năm. Riêng ISWAP đã phát động 240 cuộc tấn công tại Nigeria, Niger và Cameroon trong những năm gần đây. Chúng triệt để lợi dụng các khoảng trống quyền lực, căng thẳng sắc tộc và sự rút quân của các lực lượng phương Tây. [44]

Tại khu vực Nam Á, việc Taliban tái chiếm Afghanistan năm 2021 đã tạo điều kiện cho sự trỗi dậy một phần của các mạng lưới al-Qaeda dưới sự bảo trợ của họ, mặc dù sự ổn định nội bộ đã hạn chế các âm mưu xuyên quốc gia công khai. Tuy nhiên, các đánh giá của Mỹ ghi nhận al-Qaeda đang tái cấu trúc với các trại huấn luyện và hoạt động tuyên truyền, dấy lên lo ngại về việc Afghanistan có thể trở lại thành bàn đạp cho các chiến dịch tấn công bên ngoài.[45] Trong khi đó, Nhà nước Hồi giáo tỉnh Khorasan (ISKP) nổi lên như một đối thủ cạnh tranh, thực hiện các vụ tấn công gây chấn động như vụ đánh bom sân bay Kabul năm 2021 giết chết 13 quân nhân Mỹ và 170 người Afghanistan, đồng thời xung đột trực tiếp với lực lượng Taliban. Gần đây nhất, vụ tấn công ngày 7 tháng 10 năm 2023 của Hamas vào Israel, khiến 1.195 người thiệt mạng và 251 con tin bị bắt giữ.

Động cơ

[sửa | sửa mã nguồn]

Những kẻ thực hiện các vụ khủng bố Hồi giáo chủ yếu được thúc đẩy bởi hệ tư tưởng Salafi-thánh chiến. Đây là một khuôn khổ thần học rút ra các mệnh lệnh bạo lực trực tiếp từ việc giải thích kinh Quran và Hadith theo nghĩa đen, coi khủng bố là một nghĩa vụ tôn giáo nhằm thanh lọc Hồi giáo, lật đổ các chế độ bội giáo và khuất phục những người ngoại đạo dưới luật Sharia.[46] Hệ tư tưởng này đề cao tawhid (thuyết độc thần tuyệt đối) và bác bỏ dân chủ, chủ nghĩa dân tộc cũng như chính quyền thế tục vì coi đó là shirk (tội thờ đa thần). Nó bắt buộc các tín đồ phải tiến hành jihad (thánh chiến) để khôi phục lại chế độ caliphate theo mô hình cộng đồng thời kỳ đầu của Tiên tri Muhammad.[47]

Các phân tích thực nghiệm từ những bản tuyên ngôn thánh chiến, tài liệu tuyển mộ và các cuộc thẩm vấn cho thấy rằng niềm tin tôn giáo xác quyết đã lấn át các yếu tố phụ như chính trị hay kinh tế trong việc thúc đẩy tuyển quân và thực hiện các vụ tấn công.[46][48]

Trong khi các thủ phạm thánh chiến chủ yếu viện dẫn những mệnh lệnh thần học bắt nguồn từ giáo lý Hồi giáo, thì những bất bình chính trị thứ yếu thường đóng khung các chính sách đối ngoại của phương Tây, như can thiệp quân sự vào Iraq (2003) và Afghanistan (2001), hay việc ủng hộ Israel, là những sự sỉ nhục cần phải trả thù. Tuy nhiên, các phân tích thực nghiệm chỉ ra rằng những yếu tố này đóng vai trò là sự biện minh về mặt tư tưởng hơn là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến bạo lực, bởi các cuộc tấn công hiếm khi làm thay đổi các chính sách mục tiêu.[49] Ví dụ, sắc lệnh tôn giáo (fatwa) năm 1998 của Al-Qaeda đã nêu đích danh sự hiện diện của Mỹ tại Ả Rập Xê Út và sự hậu thuẫn cho Israel là casus belli (lý do gây chiến), thế nhưng việc Mỹ rút quân khỏi một số căn cứ sau sự kiện 11/9 không hề làm giảm các cuộc tấn công sau đó.[48] Điều này cho thấy những lời lẽ chính trị chỉ khuếch đại chứ không khởi nguồn cho động lực thánh chiến toàn cầu.[48]

Các nghiên cứu về những phần tử thánh chiến đã bị kết án cũng tiết lộ những động cơ song hành, bao gồm sự oán giận đối với các chế độ Hồi giáo thế tục bị coi là bội giáo. Tuy nhiên, những khuôn khổ chính trị này luôn xếp sau thuyết mạt thế Salafi-thánh chiến, vốn nhắm tới việc khôi phục caliphate hơn là đạt được những nhượng bộ thực dụng từ nhà nước.[50]

Về mặt kinh tế, lý lịch của các phần tử thánh chiến đi ngược lại giả định rằng sự cực đoan hóa bắt nguồn từ nghèo đói hay thiếu thốn. Dữ liệu từ hồ sơ của hơn 400 phần tử thánh chiến châu Âu bị bắt giữ từ năm 1993 đến 2005 cho thấy phần lớn đều có việc làm hoặc là sinh viên, với trình độ học vấn cao hơn mức trung bình.[48]

Các mô hình kinh tế lượng xuyên quốc gia xác nhận rằng dù tăng trưởng kinh tế tổng thể có tương quan với việc giảm tỷ lệ khủng bố, ví dụ, GDP tăng 1% liên quan đến việc ít vụ tấn công hơn, nhưng cá nhân thủ phạm lại xuất thân chủ yếu từ tầng lớp trung lưu hoặc thành thị. Điều này thấy rõ ở nhóm thực hiện vụ 11/9 (nhiều người là kỹ sư hoặc chuyên gia từ các gia đình ổn định) và các chiến binh nước ngoài của ISIS, nơi tỷ lệ thất nghiệp tương đương hoặc thậm chí thấp hơn mức trung bình của khu vực.[51] Các lý thuyết về sự túng thiếu tương đối (relative deprivation) tỏ ra yếu kém về mặt thực nghiệm, khi mà dòng chiến binh nước ngoài từ châu Âu đạt đỉnh ngay giữa sự thịnh vượng tương đối của các nhà nước phúc lợi. Điều này nhấn mạnh vai trò của hệ tư tưởng trong việc lợi dụng những thất vọng về kinh tế, chứ bản thân kinh tế không phải là điều kiện tiên quyết.[52]

Về mặt tâm lý, quá trình cực đoan hóa liên quan nhiều đến sự thay đổi bản sắc xã hội và các động lực nhóm hơn là do các bệnh lý bẩm sinh. Các nghiên cứu tổng hợp không tìm thấy tỷ lệ mắc bệnh tâm thần cao hơn ở các phần tử thánh chiến so với dân số chung, với chỉ khoảng 5-10% biểu hiện các rối loạn như ái kỷ hoặc nhân cách chống đối xã hội trong các mẫu tội phạm học.[53]

Các phân tích hành vi của những phần tử Salafi-thánh chiến tại Mỹ nhấn mạnh vai trò của "các sự kiện kích hoạt", như việc tuyên truyền trực tuyến thổi bùng những bất mãn âm ỉ thành hành động. Nhưng nếu thiếu đi sức hấp dẫn của giáo lý, thì tỷ lệ từ bỏ con đường cực đoan ở các nhóm được theo dõi lên tới hơn 80%. [54]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ B. Hoffman, Inside Terrorism, Columbia University Press, 1999, pp. 89–97. ISBN 978-0231126991
2. ^ Holbrook, Donald (2010). "Using the Qur'an to Justify Terrorist Violence". Perspectives on Terrorism. Quyển 4 số 3. Terrorism Research Initiative and Centre for the Study of Terrorism and Political Violence.
3. ^ Holbrook, Donald (2014). The Al-Qaeda Doctrine. Luân Đôn: Bloomsbury Publishing. tr. 30ff, 61ff, 83ff. ISBN 978-1623563141.
4. ^ Yohanan, Friedmann (2003). Morgan, David (biên tập). Tolerance and Coercion in Islam: Interfaith Relations in the Muslim Tradition. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521827034. OCLC 57256339. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2022. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2018.
5. ^ "Global Terrorism Index Report 2015" (PDF). Institute for Economics & Peace. tháng 11 năm 2015. tr. 10. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 7 tháng 2 năm 2019. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm 2016.
6. ^ Global Terrorism Index 2016 (PDF). Institute for Economics and Peace. 2016. tr. 4. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 11 năm 2019. Truy cập ngày 14 tháng 12 năm 2016.
7. ^ Siddiqui, Mona (ngày 23 tháng 8 năm 2014). "Isis: a contrived ideology justifying barbarism and sexual control". The Guardian. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 8 năm 2014. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2015.
8. ^ Constanze Letsch. "Kurdish peshmerga forces arrive in Kobani to bolster fight against Isis". The Guardian. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2015.
9. ^ Charles Kurzman. "Islamic Statements Against Terrorism". UNC.edu. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 31 tháng 1 năm 2017.
10. ^ Fawaz A. Gerges. "Al-Qaida today: a movement at the crossroads". openDemocracy. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2015.
11. ^ Christine Sisto. "Moderate Muslims Stand against ISIS". National Review Online. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 5 năm 2017. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2015.
12. ^ Vuong, Quan-Hoang; Nguyen, Minh-Hoang; Le, Tam-Tri (2021). A Mindsponge-Based Investigation into the Psycho-Religious Mechanism Behind Suicide Attacks. Warsaw, Poland: De Gruyter. ISBN 9788366675582.
13. ^ a b c d "Global Terrorism Index 2025" (PDF). {{Chú thích web}}: line feed character trong |title= tại ký tự số 7 (trợ giúp)
14. ^ James A. Piazza (ngày 15 tháng 1 năm 2009). Terrorism and Political Violence (bằng tiếng Anh). tr. 62–88.
15. ^ Assaf Moghadam. "The Salafi-Jihad as a Religious Ideology". Combating Terrorism Center at West Point.
16. ^ Clara Egger; Raùl Magni-Berton. Studies in Conflict & Terrorism (bằng tiếng Anh). tr. 581–604.
17. ^ John L Esposito (ngày 10 tháng 9 năm 2015). "Islam and Political Violence".
18. ^ a b Donald Holbrook. "Perspectives on Terrorism, Vol. 4, No. 3 (July 2010), pp. 15-28".
19. ^ a b Ali Mostfa (ngày 18 tháng 7 năm 2023). "Violence and jihād in Islam: from the war of words to the clashes of definitions". {{Chú thích web}}: line feed character trong |title= tại ký tự số 54 (trợ giúp)
20. ^ "Surah At-Tawbah - 5". Quran.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2025.
21. ^ "'Jihadists claim their only source of guidance is the Quran, but their rhetoric is modern'". Le Monde (bằng tiếng Anh). ngày 5 tháng 1 năm 2025. Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2025.
22. ^ "Contextualizing Jihad and Takfir in the Sunni Conceptual Framework | The Washington Institute". www.washingtoninstitute.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2025.
23. ^ "Sahih al-Bukhari 2926 - Fighting for the Cause of Allah (Jihaad) - كتاب الجهاد والسير - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)". sunnah.com. Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2025.
24. ^ https://www.unaoc.org/repository/Esposito_Jihad_Holy_Unholy.pdf. {{Chú thích web}}: |title= trống hay bị thiếu (trợ giúp)
25. ^ Assaf Moghadam. "The Salafi-Jihad as a Religious Ideology". Combating Terrorism Center at West Point.
26. ^ Shadi Hamid, Rashid Dar (ngày 15 tháng 7 năm 2016). "Islamism, Salafism, and jihadism: A primer".
27. ^ Joseph Holz. "Islamist Terrorism and the Classical Islamic Law of War". Stockton Center for International Law.
28. ^ Robert Rabil (ngày 31 tháng 8 năm 2018). "Contextualizing Jihad and Takfir in the Sunni Conceptual Framework". Viện Washington (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
29. ^ Michael G. Knapp (ngày 3 tháng 1 năm 2003). "The Concept and Practice of Jihad in Islam".
30. ^ Afsaruddin, Asma (2020), Zurndorfer, Harriet; Gordon, Matthew S.; Kaeuper, Richard W. (biên tập), "Jihad in Islamic Thought", The Cambridge World History of Violence: Volume 2: AD 500–AD 1500, The Cambridge World History of Violence, quyển 2, Cambridge: Cambridge University Press, tr. 448–469, ISBN 978-1-107-15638-8, truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025
31. ^ a b c Stephen Gorka (ngày 3 tháng 10 năm 2009). "Understanding History's Seven Stages of Jihad". Combating Terrorism Center at West Point (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
32. ^ Khan, Syed Muhammad (ngày 25 tháng 6 năm 2020). "Early Muslim Conquests (622-656 CE)". World History Encyclopedia (bằng tiếng Anh).
33. ^ Rhodes, Marissa (ngày 17 tháng 6 năm 2019). "Order of Assassins: Myth & Memory of the Nizari in Medieval Iran and Syria". DIG (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
34. ^ "Library : War Without End: A Brief History of the Muslim Conquests". Catholic Culture. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
35. ^ "The Evolution Of Islamic Terrorism - An Overview". www.pbs.org. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
36. ^ "The Muslim Brotherhood's U.S. Network | Hudson Institute". www.hudson.org (bằng tiếng Anh). ngày 13 tháng 11 năm 2025. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
37. ^ "Qutb, Sayyid". Internet Encyclopedia of Philosophy (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
38. ^ "Understanding the Adversary: Sayyid Qutb and the Roots of Radical Islam".
39. ^ Manne, Robert (ngày 7 tháng 11 năm 2016). "Sayyid Qutb: Father of Salafi Jihadism, Forerunner of the Islamic State". ABC Religion & Ethics (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
40. ^ a b "Islamist terrorist attacks in the world 1979-2024". Fondapol (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
41. ^ "Historic Timeline". National Counterterrorism Center. Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
42. ^ Daniel L. Byman (ngày 29 tháng 4 năm 2015). "Al Qaeda vs. ISIS: Goals and Threats Compared". Brookings (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
43. ^ Ali Soufan (ngày 8 tháng 9 năm 2021). "Evolution of Jihadism 20 Years After 9/11 | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
44. ^ "The Islamic State in 2025: an Evolving Threat Facing a Waning Global Response". International Centre for Counter-Terrorism - ICCT (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
45. ^ "Two Years Under the Taliban: Is Afghanistan a Terrorist Safe Haven Once Again?". United States Institute of Peace (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 27 tháng 11 năm 2025.
46. ^ a b Assaf Moghadam (ngày 15 tháng 2 năm 2008). "The Salafi-Jihad as a Religious Ideology". Combating Terrorism Center at West Point (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 28 tháng 11 năm 2025.
47. ^ RICHARD C. BAFFA, NATHAN VEST, WING YI CHAN, ABBY FANLO. "Defining and Understanding the Next Generation of Salafi-Jihadis" (PDF).{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
48. ^ a b c d Randy Borum. "Psychology of Terrorism" (PDF).
49. ^ Max Abrahms. "What terrorism really want" (PDF).
50. ^ Daphne Alberda, Nils Duits, Kees van den Bos, Arin H. Ayanian, Andreas Zick & Maaike Kempes. "The European Database of Terrorist Offenders (EDT): Development, Usability and Options" (PDF).{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
51. ^ Freytag, Andreas; Krüger, Jens J.; Meierrieks, Daniel; Schneider, Friedrich (ngày 1 tháng 12 năm 2011). "The origins of terrorism: Cross-country estimates of socio-economic determinants of terrorism". European Journal of Political Economy. Quyển 27. tr. S5 – S16. doi:10.1016/j.ejpoleco.2011.06.009. ISSN 0176-2680.
52. ^ Kanol, Eylem (ngày 2 tháng 9 năm 2025). "The Role of Socioeconomic Marginalization in the Radicalization of Jihadi Foreign Fighters from Europe". Studies in Conflict & Terrorism. Quyển 48 số 9. tr. 935–958. doi:10.1080/1057610X.2022.2153504. ISSN 1057-610X.
53. ^ Jeff Victoroff. "The Mind of the Terrorist" (PDF).
54. ^ Jytte Klausen. "A Behavioral Study of the Radicalization Trajectories of American "Homegrown" Al Qaeda-Inspired Terrorist Offenders" (PDF).

Bài viết chủ đề Hồi giáo này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

• x
• t
• s