KIẾN THỨC VỀ GIÔNG, SÉT

Dông là gì?

Dông là hiện tượng khí tượng phức hợp gồm chớp kèm theo sấm/sét do đối lưu mạnh trong khí quyển gây ra, thậm chí còn có thể có cả mưa, mưa đá. Ở Hà Tĩnh tháng có nhiều Dông nhất là tháng 9, tháng 8 và tháng 5; tháng 4 và tháng 3 ít Dông hơn và thường xảy ra vào buổi chiều tối và được gọi là Dông nhiệt. Đặc biệt ở vùng núi và trung du những tháng nóng, ẩm Dông có thể xảy ra nhiều hơn và thường kèm theo tố, lốc, gió mạnh; những tháng chính Đông hầu như không có Dông.

Thế nào là tố, nguyên nhân sinh ra?

Tố là hiện tượng tốc độ gió tăng đột ngột, hướng cũng thay đổi bất chợt, nhiệt độ không khí giảm mạnh, độ ẩm tăng nhanh thường xảy ra khi có dông kèm theo mưa rào hoặc mưa đá. Đôi khi những đám mây kỳ lạ bỗng xuất hiện. Chân mây tối thẫm, bề ngoài tơi tả, mây bay rất thấp và hình thì thay đổi mau. Đó là những đám mây báo trước gió mạnh đột ngột, thường là tố. Tố có bề rộng khoảng vài chục đến vài trăm mét và có chiều dài khoảng vài chục km đến hàng trăm km nên người ta thường gọi là “đường tố".

Nguyên nhân gây nên tố thường là sự di chuyển của khối không khí lạnh về phía không khí nóng tạo nên mặt phân cách rõ rệt giữa các khối khí với chênh lệch nhiệt độ, khí áp rất lớn trên bề mặt phân cách và xuất hiện gió mạnh dọc theo mặt phân cách này. Cùng với tốc độ gió mạnh theo chiều nằm ngang, không khí bị dồn nén bốc lên cao gây mưa, dông và đôi khi kèm theo lốc. Phạm vi ảnh hưởng của lốc thường rộng hơn, dọc theo đường tố quét qua. Tuy nhiên, do tố phần lớn có gió mạnh thổi cùng hướng nên mức độ thiệt hại so với bão kém phần ác liệt hơn. Ở nước ta, tố hay xảy ra trước những đợt gió mùa đông bắc tràn về vào thời kỳ đầu và cuối mùa đông, khi mặt đệm đang bị khống chế bởi khối không khí khá nóng và ẩm.

Ở nước ta, dông, tố, lốc là những thiên tai năm nào cũng xảy ra, khi thì nơi này, khi thì nơi khác và gây thiệt hại đáng kể. Bởi vậy, công tác chủ động phòng, chống là biện pháp tối ưu trong việc giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai nói chung, và dông, tố, lốc nói riêng.

Thế nào là vòi rồng, nguyên nhân sinh ra? Ở nước ta vòi rồng thường xuất hiện lúc nào và ở đâu?

Vòi rồng là hiện tượng gió xoáy rất mạnh, với đường kính rất nhỏ, hút từ bề mặt đất hoặc mặt biển lên đám mây vũ tích, tạo thành hình như cái phễu di động, trông giống như cái vòi, nhưng từ trên bầu trời thò xuống nên dân ta "tôn kính" gọi là "vòi rồng". Trên đường di chuyển nó có thể cuốn theo (rồi ném xuống ở một khoảng cách xa sau đó) hoặc phá huỷ mọi thứ, kể cả những nhà gạch xây không kiên cố, nên nó cũng là hiện tượng khí tượng đặc biệt nguy hiểm. Nhìn từ xa vòi rồng có thể có màu đen hoặc trắng, tuỳ thuộc những thứ mà nó cuốn theo. Vòi rồng xuất hiện ở trên đại dương thường hút nước biển lên cao tạo thành các cây nước (waterspouts). Rất thú vị là không phải chỉ có dân ta "tôn kính" gọi nó là vòi rồng mà cả ở Trung quốc, người ta cũng gọi là vòi rồng (âm Hán-Việt là "lục long quyển"). Còn tiếng Anh, thuật ngữ đó là "Tornado" đều có nghĩa là "quay" hay "xoáy" (gió xoáy).

Vòi rồng là một xoáy khí nhỏ nhưng cực mạnh. Khi một khối không khí nóng, ẩm di chuyển ở dưới một khối không khí lạnh khô thì có khả năng làm xuất hiện những xoáy khí. Nếu xoáy khí này có áp suất trung tâm rất thấp nghĩa là vật chất trong tâm xoáy rất loãng thì không khí nóng, ẩm ở phía dưới bị hút lên tạo thành một cái vòi chuyển động xoáy rất mãnh liệt. Đó là nguyên nhân phát sinh vòi rồng.

Ở nước ta, vòi rồng và tố thường xuất hiện vào các tháng mùa hè. Năm nào cũng xảy ra hiện tượng này, song có năm nhiều, năm ít. Ở Bắc Bộ vòi rồng, tố không những xảy ra trong các tháng mùa hè, mà đặc biệt thường hay xảy ra vào các giai đoạn chuyển mùa từ Đông sang Hè (tháng 4, tháng 5), mỗi khi có một đợt không khí lạnh ảnh hưởng tới. Ở Nam Bộ, số lần xảy ra hiện tượng vòi rồng ít hơn ở Bắc Bộ và Trung Bộ.