Kỹ Thuật Chăm Sóc Cây Chôm Chôm: Bón Phân Cho Cây Chôm Chôm

1. Xác định nhu cầu dinh dưỡng của cây chôm chôm

1.1. Xác định nhu cầu dinh dưỡng đạm

Cây chôm chôm cần nhiều nhất là đạm. Cây bón đủ đạm; lá có màu xanh tươi, sinh trưởng khỏe mạnh, chồi búp phát triển nhanh cây ra hoa kết quả thuận lợi, đó là những cơ sở để cây trồng cho năng suất cao. Cây bón thiếu đạm: lá có màu vàng, sinh trưởng phát triển kém, còi cọc, lá rụng sớm, chồi búp bị thui chột. Cây thiếu đạm buộc phải hoàn thành chu kỳ sống nhanh, thời gian tích lủy ngắn dẫn đấn năng suất và chất lượng nông sản thấp. Tuy nhiên dư thừa đạm thì chôm chôm xảy ra hiện tượng nứt trái kết hợp với thay đổi thời tiết thất thường.

Hiện tượng tượng nứt trái chôm chôm do thừa đạm

1.2. Xác định nhu cầu dinh dưỡng lân

Phân lân: Lân cần thiết trong việc giúp cây đâm rễ, đâm chồi. Nếu thiếu lân, cây sẽ còi cọc, ít đâm đọt, khó ra hoa, đậu trái.

Khi thiếu: rễ phát triễn kém, lá mỏng có thể chuyển màu tím đỏ, ảnh hưởng tới việc ra hoa của cây; trái thường có vỏ dày, xốp và dễ hư…

Biểu hiện dư phân lân rất khó phát hiện, tuy nhiên dễ làm cho cây thiếu kẽm và đồng.

1.3. Xác định nhu cầu dinh dưỡng kali

Phân kali là một trong các nguyên tố dinh dưỡng đa lượng, đóng vai trò quan trọng trong SX nông nghiệp, góp phần tăng năng suất và chất lượng nông sản. Cây hút kali từ dung dịch đất, các loại cây trồng khác nhau hấp thu lượng kali khác nhau phụ thuộc vào nhu cầu của cây ở mỗi giai đoạn sinh trưởng và phát triển. Cây chỉ sử dụng được kali trong đất ở dạng dễ tiêu, đối với cây hàng năm cần một lượng kali thấp vào đầu vụ khi cây còn nhỏ.

Khi cây lớn lên, nhu cầu kali của cây càng tăng đặc biệt là giai đoạn cây trồng trưởng thành và chuẩn bị ra hoa. Kali hỗ trợ cho quá trình chuyển hóa năng lượng, đồng hóa các chất dinh dưỡng để kiến tạo năng suất và chất lượng sản phẩm. Bón đủ kali sẽ tạo điều kiện cho cây có khả năng hút đạm và lân tốt hơn, điều hòa tốt các chất dinh dưỡng là nền tảng cho một vụ mùa bội thu.

Đối với các loại cây ăn quả như xoài, nhãn, chôm chôm... Bón kali cho cây ăn quả nói chung sẽ làm tăng quá trình phân hóa mầm hoa, giảm tỷ lệ rụng, tăng tỷ lệ đậu quả và nâng cao chất lượng sản phẩm thông qua tích lũy đường trong quả, vitamin; ngoài ra kali còn làm cho màu sắc quả đẹp tươi khi chín, làm cho hương vị quả thơm và làm tăng khả năng bảo quản của quả góp phần nâng cao giá trị thương mại trên thị trường.

Việc cung cấp phân bón đầy đủ giúp tăng năng suất, trái to nhiều nước và kéo dài tuổi thọ. Trong giai đoạn cây đang ra hoa trái thì cây rất cần nhiều nước. Triệu chứng cháy lá ở chôm chôm là biểu hiện của việc thiếu kali và càng trầm trọng hơn khi cây bị thiếu nước nhất là trong mùa hô. Mặc khác cây chôm chôm cũng rất mẫn cảm với ngập nước, do đó cần thoát nước kịp thời trong mùa mưa lũ.

Thiếu kali dễ làm cây bị cháy chóp lá (nhất là các phần nằm ngoài trảng), lá quang hợp kém và làm cây giảm năng suất.

Cháy lá do thiếu K trên chôm chôm

1.4. Xác định nhu cầu dinh dưỡng vi lượng

Ngoài ra, các yếu tố trung lượng, vi lượng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm tăng chất lượng trái cây. Trung, vi lượng thường có mặt khá đầy đủ trong các loại phân bón lá. Bên cạnh đó, phân hữu cơ cũng đóng vai trò rất quan trọng, giúp cung cấp một phần dinh dưỡng cho cây, nhưng cơ bản nhất là làm cho đất tơi xốp, giữ ẩm cho đất, giảm thất thoát phân bón…

2. Xác định loại phân bón

2.1. Xác định các loại phân bón cho chôm chôm

Cần bón đầy đủ và cân đối, lượng phân và tỉ lệ các loại phân thay đổi theo tính chất của đất, độ lớn của cây và sản lượng cây. Khảo cứu của các tác giả Thái Lan cho biết trong thời kỳ cây tăng trưởng (kiến thiết cơ bản) cần bón N-P-K theo công thức 16-16-16. Trong thời kỳ thu hoạch theo tỉ lệ N-P-K là 12-12-17 và trong khi nuôi quả là 13-13-21. Cần bón từ 2 đến 3 lần mỗi năm, lượng phân tăng mỗi năm 0,5 kg. So với cách bón phân tại nước ta thì bà con ta chú trọng nhiều vào phân đạm hơn các loại phân khác.

2.2. Tính lượng phân bón

Một ha chôm chôm với năng suất 7,3 tấn, sẽ lấy đi của đất 15kg N, 2kg P2O5,11,7 kg K2O, 5,9 kg Ca và 2,7kg.

3. Chuẩn bị trước khi bón

3.1. Chuẩn bị phân bón

Trước khi bón phân, cần xác định cây chôm chôm đang ở giai đoạn nào của quá trình phát triển để chọn lựa phân bón cho phù hợp. Đối với cây chôm chôm, để đảm bảo đầy đủ dinh dưỡng cho cây nên sử dụng các loại phân NPK dạng hỗn hợp. Tổng lượng phân bón hỗn hợp NPK trên chia đều ra bón 3 lần trong năm. Trong 3 năm đầu sau khi trồng bón phân hổn hợp NPK(15-15-15) hoặc NPK (20-20-15), bón 3 lần trong năm. Giai đoạn cây cho quả bón phân hổn hợp NPKMg (12-6-22-3).

3.2. Chuẩn bị dụng cụ để bón phân

Các dụng cụ cần thiết khi tiến hành bón phân: bao tay, khẩu trang, thau nhựa, dao, cuốc, quần áo bảo hộ lao động, cân đồng hồ...

4. Bón phân cho cây chôm chôm

Liều lượng và tỷ lệ N:P:K của phân bón đề nghị được bón thích hợp cho từng giai đoạn và thời kỳ phát triển, phát dục của cây chôm chôm. Nếu trong giai đoạn cây đã cho trái, bón theo hình chiếu của tán cây, chia 4 đợt bón phù hợp với từng giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây.

Trong 3 - 4 năm đầu sau khi trồng, bón hỗn hợp N-P-K (15-15-15) Hoặc N-P-K (20-20-15), bón 3 lần trong năm, hòa trong nước tưới hoặc xới nhẹ xung quanh cách gốc 15-30cm, bón phân vào rãnh và tưới nước.

Giai đoạn cây cho quả bón phân hỗn hợp NPKMg (12-6-22-3). Hoặc bón phân theo thời kỳ sau:

Các thời kỳ bón phân và loại phân bón cho chôm chôm

Thời kỳ bón phân	Phân bón	Trộn hỗn hợp phân tương đương (Urea, Supe Lân, Nitrat Kali) (kg)
Sau thu hoạch	NPK(15-15-15) và ure + Toàn bộ phân hữu cơ	2,340 + 9,090 + 3,260
Trước khi ra hoa	NPK(8-24-24)	0,264 + 14,545 + 5,217
Sau đậu quả	NPK(15-15-5)	2,340 + 9,090 + 3,260
Vào tuần thứ 9 sau đậu quả	NPKCa (12-12-17-2 và K2SO4, hoặc NPK (8-24-24)	1,564 + 7,273 + 3,969 hoặc 0,264 + 14,545 + 5, 217

(Nguồn: Muchjajib, FAO. Trích trong sổ tay kỹ thuật trồng cây ăn quả Miền Trung và Miền Nam của viện cây ăn quả miền Nam)

Cách bón xới hoặc đào rãnh xung quanh hình chiếu tán cây và vùi lấp lại.

- Phun phân bón lá: phun các loại bón lá sau để nuôi quả như phân N-P-K (6-30-30 hoặc 15-30-15). Khi quả có đường kính 1cm, khoảng 5 tuần sau đậu quả, phun 3-4 lần cách nhau 7-15 ngày.

- Cách bón: Xới đất hoặc đào rãnh đến độ sâu phù hợp theo hình chiếu tán cây và bón phân vùi lấp lại.

4.1. Bón phân giai đoạn kiến thiết cơ bản

Giai đoạn kiến thiết co bản là giai đoạn cây chôm vừa trồng đến trước khi cho trái lần đầu tiên. Giai đoạn này cây con nhỏ nên đòi hỏi lượng phân bón ít hơn so với giai đoạn cây dang cho năng suất. Lượng phân bón cho cây chôm chôm ở gia đoạn này có thể chia như sau:

Lượng phân bón cho cây chôm chôm

Tuổi Cây (năm)	Lượng phân NPK(kg/ cây/năm)
1	0,9
2	1,5
3	3,0
4	3,9

(Nguồn : Sahadevan N, 1987. Trích trong sổ tay kỹ thuật trồng cây ăn quả Miền Trung và Miền Nam của Viện Cây ăn quả Miền Nam)

4.2. Bón phân giai đoạn kinh doanh

Giai đoạn kinh doanh là giai đoạn cây đang cho năng suất.Giai đoạn này cây cần lượng NPK nhiền hơn so với giai đoạn kiến thiết cơ bản, vì giai đoạn này cây rất cần dinh dưỡng để bù lại lượng dinh dưỡng mất đi trong quá trình cho trái. Lượng phân bón trong giai đoạn này có thể chia như sau:

Lượng phân bón cho cây chôm chôm

Tuổi Cây (năm)	Lượng phân NPK(kg/ cây/năm)
5	4,5
6	6,0
7	9,0
8-10	9,0

(Nguồn: Sahadevan N, 1987. Trích trong sổ tay kỹ thuật trồng cây ăn quả Miền Trung và Miền Nam của Viện Cây ăn quả Miền Nam)

5. Bón phân cho chôm chôm theo nguyên tắc 5 đúng

5.1. Bón đúng loại phân

Cây trồng yêu cầu phân gì thì bón phân đó. Phân bón có nhiều loại, nhưng có 3 loại chính là đạm - N, lân - P, kali - K. Lưu huỳnh (S) cũng rất cần nhưng với lượng ít hơn. Mỗi loại có chức năng riêng. Bón phân không đúng yêu cầu, không phát huy được hiệu quả còn gây hại cho cây.

Bón đúng không những đáp ứng được yêu cầu của cây mà còn giữ được ổn định môi trường của đất. Ở đất chua tuyệt đối không bón những loại phân có tính axit cao quá ngưỡng và trên nền đất kiềm không bón các loại phân có tính kiềm cao quá ngưỡng.

5.2. Bón đúng nhu cầu sinh lý của cây chôm chôm

Nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển. Có loại cây ở giai đoạn sinh trưởng cần kali hơn đạm; cũng có loại cây ở thời kỳ phát triển lại cần đạm hơn kali. Bón đúng loại phân mà cây cần mới phát huy hiệu quả.

Trong suốt thời kỳ sống, cây trồng luôn luôn có nhu cầu các chất dinh dưỡng cho sinh trưởng và phát triển, vì vậy khi bón phân nên chia ra bón nhiều lần theo quy trình và bón vào lúc cây phát triển mạnh, không bón một lúc quá nhiều. Việc bón quá nhiều phân một lúc sẽ gây ra thừa lãng phí, ô nhiễm môi trường, cây sử dụng không hết sẽ làm cho cây biến dạng dễ nhiễm bệnh, năng suất chất lượng nông sản thấp.

Bón phân có 3 thời kỳ: bón lót trước khi trồng (hay bón hồi phục sau khi cây thu hoạch vụ trước), bón thúc (nhằm thúc đẩy quá trình sinh trưởng của cây, tạo nhành lá mới), bón rước hoa (đón đòng), có nơi còn bón bổ sung khi tạo hạt, nuôi trái.

5.3. Bón đúng điều kiện đất đai và ngoại cảnh

Bón phân là hình thức bổ sung vào đất chất dinh dưỡng cho cây trồng. Ngoài ra, còn có các vi sinh vật đất phân hủy các chất hữu cơ sẵn có hoặc cố định N từ không khí vào đất. Nhiều nhà khoa học Nga, Trung Quốc, Đức, Nauy cho rằng bón phân còn có tác dụng kích thích hoạt động của tập đoàn vi sinh vật đất. Nhờ đó cây được tăng cường cung cấp lượng các chất dinh dưỡng cân đối hơn. Bón phân không những cần cho cây trồng mà còn giúp cho vi sinh vật đất phát triển hữu hiệu hơn.

Bón đúng loại phân, bón đúng thời cơ, bón đúng đối tượng làm tăng khả năng chống chịu của cây đối với hạn, rét, thời tiết bất thường của môi trường và với sâu bệnh gây hại (ví dụ phân kali). Bón phân không phải lúc nào cũng để cung cấp dinh dưỡng thúc đẩy cây trồng phát triển mà còn có trường hợp phải dùng phân để tác động hãm bớt tốc độ sinh trưởng nhằm tăng tính chịu đựng của cây trước các yếu tố xấu phát sinh.

Mùa vụ, nhiệt độ và thời tiết rất ảnh hưởng đến hiệu quả của phân bón, mưa làm rửa trôi, trực di phân bón, nắng khô làm phân bón không tạo được môi trường dinh dưỡng để tiêu, cây không phát triển, thối hoa, quả.

5.4. Bón đúng lúc

Đối với vườn còn non: Bón phân 2 tháng một lần với liều lượng 100 - 150 g/cây loại phân NPK 20-20-15. Thay phiên bón cùng lượng phân như vậy nhưng chỉ áp dụng urê cho đợt sau. Còn vườn cây chôm chôm trưởng thành, bón 800g amoni sunfat {(NH4)2SO4} cộng với 800g NPK 20-20-15 sau khi thu hoạch trái và bón thêm một lần nữa cùng loại và lượng vào cuối mùa mưa. Bón cách xa thân cây từ 1,5 - 2m chung quanh cây.

5.5. Bón đúng phương pháp

Để sử dụng phân bón đạt hiệu quả, có nhiều điều cần phải lưu ý như điều kiện đất đai, giai đoạn sinh trưởng, tình trạng sinh trưởng của cây, giống trồng…. Trong đó, quan trọng nhất là chủng loại, liều lượng phân bón theo từng giai đoạn sinh trưởng để đáp ứng tốt nhất yêu cầu của cây và cách bón thích hợp để cây sử dụng được nhiều nhất, ít bị thất thoát.

Có 2 loại phân bón: Phân bón gốc và phân bón lá. Tùy từng loại cây mà có phương pháp bón thích hợp. Với phân bón gốc thì bón vào hố, rãnh theo vành tán lá hoặc rải đều trên mặt đất. Với phân bón lá thì phun đều trên lá, nếu ướt được cả 2 mặt lá thì càng tốt.

a. Về loại phân bón:

Liên quan chặt chẽ với giai đoạn sinh trưởng của cây.

Đối với cây còn nhỏ, chưa cho trái: Cây cần nhiều phân lân và phân đạm để thúc đẩy cây đâm rễ, đâm chồi. Do đó, cần tập trung bón nhiều phân đạm và lân cho cây. Phân lân nên bón lót, bón vào đầu hoặc cuối mùa mưa; đối với phân đạm và phân ka li nên chia nhiều lần bón hoặc tưới, khi đọt lá đã già.

Giai đoạn cây đã cho trái: Nên chia làm 4 lần bón chính: Sau thu hoạch, trước khi xử lý ra hoa, giai đoạn nuôi trái và trước khi thu hoạch.

- Sau thu hoạch: Là giai đoạn cây cần nhiều đạm và lân để ra rễ, đâm chồi. Cung cấp đủ đạm và lân sẽ giúp cây cho nhiều tược, tược mập mạnh….

- Trước khi xử lý ra hoa: Cần cung cấp đầy đủ dinh dưỡng, giúp cây thật sung tốt để cho cây phát hoa dài, khoẻ mạnh, dễ ra hoa, đậu trái. Giai đoạn này cần bón nhiều phân lân và kali, giảm phân đạm. Nếu bón thừa đạm sẽ làm cho cây ra tược, khó ra hoa.

- Giai đoạn cây nuôi trái: Cây cần nhiều đạm để giúp trái phát triển, đồng thời cần kali để tăng cường vận chuyển dinh dưỡng về nuôi trái, giúp đảm bảo năng suất, chất lượng trái.

- Trước khi thu hoạch: Khoảng 1-2 tháng trước khi thu hoạch (tuỳ theo giống/loại cây), không bón đạm mà bổ sung kali để giúp tăng chất lượng, màu sắc của trái cây, giúp trái ngon, đẹp và an toàn cho người sử dụng. Có thể phun phân kali qua lá.

b. Cách bón:

Hiệu quả sử dụng phân bón rất khác nhau phụ thuộc vào cách bón, kết cấu đất. Nếu đất để chặt hoặc bón không đúng cách sẽ làm cho phân dễ bị rửa trôi, bốc hơi… Do đó, cần làm cho đất tơi xốp bằng cách bón phân hữu cơ cho vườn cây ăn trái. Phân hữu cơ sẽ giúp đất tơi xốp, giữ nước, giữ phân, hạn chế thất thoát phân bón…

Về cách bón:

- Cần lưu ý bón theo tán cây, cách gốc từ 1-1,5 m vì rễ cây ở phần gần gốc không còn hấp thu dinh dưỡng tốt, mà phần rễ tơ ở bên ngoài mới hút dinh dưỡng tốt nhất.

- Nên xới xáo mặt đất trước khi bón hoặc đào hốc, đào rãnh để vùi phân vì phân bón rất dễ bị mất đi do bị rửa trôi hay bốc hơi, nhất là phân đạm.

- Sau khi bón phân xong, cần tưới đủ nước để phân tan và cung cấp cho cây. Nếu bón phân mà không cung cấp đủ nước sẽ làm giảm hiệu quả sử dụng phân bón.

Ngoài ra, có thể bổ sung phân bón qua lá 2-3 lần trong giai đoạn nuôi trái, thúc đẩy quá trình phát triển trái và tăng chất lượng màu sắc của trái. Tuy nhiên, nếu trời âm u, mưa nhiều, bệnh phát triển… thì nên hạn chế sử dụng phân bón lá.

6. Lượng phân bón:

Cần gia giảm liều lượng phân bón tuỳ theo điều kiện cụ thể của từng cây, từng vườn. Lượng phân bón tăng dần từng năm theo độ lớn của cây. Giai đoạn cây đã cho trái, năm trước được mùa thì năm sau phải bón nhiều hơn năm thất mùa; trong cùng một vườn, những cây cằn cỗi cần được bón nhiều hơn cây sung tốt; Cây mang nhiều trái thì cần bón nhiều hơn cây ít trái… Nói chung, trước khi bón phân cần “Trông trời, trông đất, trông cây”… thì mới giảm được thất thoát, nâng cao được hiệu quả sử dụng phân bón, đồng thời còn giúp đảm bảo chất lượng trái khi thu hoạch và an toàn cho người tiêu dùng.

Nguồn: Giáo trình nghề trồng cây chôm chôm - Bộ NN&PTNT Xem thêm chủ đề: cây chôm chôm, quy trình bón phân cho cây chôm chôm, hướng dẫn bón phân cho cây chôm chôm FLC Sầm Sơn