Kỹ Thuật Trồng Sâm Bố Chính - Tra Cứu Dược Liệu

Cây Sâm bố chính (Abelmoschus sagittifolius Kurz) là dược liệu quý có nhiều lợi ích cho sức khỏe như bồi bổ cơ thể, hạ sốt, trị ho,… Hiện nay Sâm bố chính được quy hoạch và được trồng ở nhiều nơi như vùng núi thấp, vùng đồi núi trung du Thanh Hoá, ở xã Cẩm Bình huyện Cẩm Thủy, trên núi Báo xã Vĩnh Hùng huyện Vĩnh Lộc hay ở vườn quốc gia Bến En huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa. Dưới đây là quy trình trồng Sâm bố chính bạn có thể tham khảo thêm nhé!

Mục lục

• Đặc điểm chung của sâm bố chính
  • Đặc điểm thực vật
• Kỹ thuật trồng sâm bố chính
  • Chọn vùng trồng sâm
  • Giống và kỹ thuật làm giống
  • Thời vụ trồng
  • Kỹ thuật làm đất
  • Mật độ và khoảng cách trồng
  • Phân bón và kỹ thuật bón phân
  • Kỹ thuật trồng và chăm sóc
  • Phòng trừ sâu bệnh
  • Biện pháp quản lý sâu bệnh hại
  • Thu hoạch, sơ chế và bảo quản

Đặc điểm chung của sâm bố chính

Đặc điểm thực vật

• Sâm bố chính là cây thân thảo, sống lâu năm, cao từ 30 – 50 cm có khi hơn, rễ củ hình trụ có màu trắng nhạt. Thân cành có thể mọc đứng cũng có khi bò lan toả ra mặt đất, cành hình trụ, không có lông.
• Cây có lá hầu hết hình mũi tên, gốc rộng, lá phía trên rất hẹp. Lá mọc so le, cuống lá dài khoảng 2 – 3 cm.
• Hoa có hai dạng màu đỏ hoặc màu vàng mọc đơn độc ở kẽ lá, cuống hoa dài từ 5 – 8 cm.
• Quả hình trứng nhọn, có khía dọc khi chín nứt ra theo khía dọc thành 5 mảnh; hạt hình thận, màu nâu đen, cây thường mọc vào mùa xuân, tàn lụi vào mùa đông, mùa hoa quả tập trung từ tháng 6 – 8.

Đặc điểm sinh thái

1. Đặc điểm đất trồng:

• Thích hợp với đất giàu dinh dưỡng, nhiều mùn, tầng đất dày và tơi xốp.
• Đất cần có khả năng giữ ẩm tốt nhưng cũng phải thoát nước tốt.
• Độ dốc lý tưởng: dưới 25°, tốt nhất là dưới 10°.

2. Điều kiện ánh sáng và nhiệt độ:

• Là cây ưa sáng, thích hợp với nhiệt độ từ 25 – 30°C.
• Nhiệt độ nóng và ấm giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt.

3. Lượng mưa và độ ẩm:

• Lượng mưa trung bình năm: 1.200 – 1.500 mm.
• Cần đảm bảo độ ẩm trong suốt thời gian cây sinh trưởng.

4. Chu kỳ sinh trưởng:

• Cây phát triển mạnh vào mùa Xuân.
• Bắt đầu ra hoa từ tháng 5 và đậu quả tập trung từ tháng 6 đến tháng 8.
• Mùa Đông, cây thường bị lụi tàn thân và lá.

5. Phân bố địa lý:

• Ở Quảng Nam, cây phân bố chủ yếu ở các huyện Nam Trà My, Phước Sơn và một số huyện miền núi khác.

6. Lưu ý khác:

• Sâm bố chính có khả năng chịu hạn tốt và thích nghi với nhiều loại đất khác nhau, miễn là đất không bị ngập úng.
• Cây cần được chăm sóc kỹ lưỡng, đặc biệt là trong giai đoạn ra hoa và đậu quả để đảm bảo năng suất và chất lượng dược liệu.

7. Giá trị làm thuốc:

Bộ phận sử dụng: Toàn bộ phần rễ củ sâm báo được phơi hoặc sấy khô.

8. Công dụng:

• Sâm bố chính có vị ngọt nhạt, có chất nhầy, tính bình, có tác dụng bổ mát, nhuận phế, dưỡng tâm, sinh tân dịch, sao với gạo thì tính ấm bổ tỳ vị, giúp tiêu hoá, tăng thêm sức dẻo dai.
• Sâm bố chính phối hợp với các vị thuốc khác để chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm, giúp tăng cường thể lực, hạ đường huyết và bảo vệ dạ dày.

Kỹ thuật trồng sâm bố chính

Chọn vùng trồng sâm

Sâm bố chính thích hợp với đất nhiều mùn, tơi xốp, có lớp đất mặt sâu, thoát nước, nhiều ánh sáng ở vùng trung du và đồng bằng.

Giống và kỹ thuật làm giống

Gieo hạt là phương pháp nhân giống sâm bố chính phổ biến nhất hiện nay, được áp dụng rộng rãi trong sản xuất, phương pháp nhân giống này mang lại năng suất cây con lớn và chi phí sản xuất thấp.

Hạt giống thu từ ruộng sản xuất hạt giống từ tháng 11 – 12 năm trước liền kề với năm sản xuất dược liệu, hạt giống chắc đều, có tỷ lệ nảy mầm đạt 90% trở lên.

Số lượng hạt để sản xuất 1 ha dược liệu sâm bố chính 8 – 10 kg.

Xử lý hạt giống trước khi gieo:

• Phơi trong nắng nhẹ 1 – 2 giờ, ngâm trong nước ấm có nhiệt độ 45 – 50oC từ 1 – 2 giờ, vớt ra rửa lại, để ráo nước và đưa vào ủ nóng, khoảng 2 – 3 ngày.
• Khi hạt có hiện tượng nứt nanh trắng ngà, gieo thẳng ra ruộng sản xuất dược liệu (chú ý khi ủ nóng, hàng ngày rửa lại bằng nước sạch, để ráo nước cho vào ủ).

Thời vụ trồng

Sâm bố chính có thể trồng quanh năm, nhưng tốt nhất nên tránh những giai đoạn có thời tiết quá nắng nóng hoặc mưa lớn.

Thời vụ sản xuất dược liệu: Trồng vào giữa tháng 2 (từ 15 – 20/2) – tháng 4, hoặc từ tháng 8 – tháng 9 hằng năm là thích hợp nhất.

Kỹ thuật làm đất

• Chọn đất đồi núi, có độ dốc từ 5 – 10o, tầng canh tác sâu 30 – 40 cm, giàu mùn, dễ thoát nước, không bị ngập úng.
• Đất trồng sâm báo cần được luân chuyển hàng năm, sau 2 – 3 năm mới có thể trồng lại. Đất cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ, xử lý đất bằng vôi bột 600 kg/ha rải đều khắp ruộng.
• Bố trí luống phải theo đường đồng mức, đảm bảo thoát nước tốt trong mùa mưa. Lên luống cao 25 – 30 cm, mặt luống rộng 80 – 100 cm, rãnh rộng 30 cm.

Mật độ và khoảng cách trồng

• Mật độ trồng: 333.000 (cây/ha).
• Khoảng cách trồng: 20 x 15 cm.

– Trồng dưới tán rừng, tán cây vườn (độ tàn che < 0,3): Trồng theo khoảng cách trên với phần diện tích có thể khai thác dưới tán rừng, tán vườn

Phân bón và kỹ thuật bón phân

Thời kỳ bón

Bón lót: Toàn bộ phân chuồng và 40% NPK tổng hợp.

Bón thúc: Chia làm 4 lần bón:

• Lần 1: Khi cây đã ra lá thật.
• Lần 2: Khi ổn định cây.
• Lần 3: Khi cây bắt đầu giao tán làm củ vào tháng 5.
• Lần 4: Vào tháng 8 – 9. Bón lần cuối trước khi thu hoạch ít nhất 25 – 30 ngày.

Kỹ thuật trồng và chăm sóc

Kỹ thuật trồng:

Rạch luống gieo hạt, phủ đất lên hạt, kết hợp phủ rơm. Hàng ngày tưới nước giữ ẩm. Sau 7 – 10 ngày hạt mọc đều, dỡ rơm và chăm sóc.

Chăm sóc:

• Thường xuyên làm cỏ, xới xáo. Chú ý không làm ảnh hưởng tới bộ rễ của cây. Bón thúc sau những đợt làm cỏ theo chỉ dẫn ở trên. Khi bón đạm cần pha loãng theo nồng độ 2 – 3% để tưới, sau đó tưới lại bằng nước lã.
• Bón NPK thúc cần rắc xung quanh gốc, kết hợp với tưới đủ ẩm để phân dễ hòa tan.
• Khi cây bắt đầu ra nụ, ngắt nụ để dinh dưỡng tập trung vào củ. Cây thường ra hoa vào hai đợt tháng 6 và tháng 9.

Tưới tiêu: Thường xuyên đảm bảo đủ độ ẩm cho cây.

Phòng trừ sâu bệnh

Để quản lý dịch hại trên cây sâm bố chính hiệu quả, cần áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Sử dụng các chế phẩm sinh học, thảo mộc để xử lý khi sâu bệnh phát sinh nghiêm trọng. Đặc biệt cần chú trọng đến các loại sâu bệnh chính dưới đây:

Các loại sâu gây hại

a) Rệp sáp (Planococcus sp., Pseudococcus sp., Lepisosaphes sp., Aonidiella sp.)

• Nhận dạng: Rệp sáp sống thành quần thể, trên thân có lớp sáp trắng như sợi bông không thấm nước.
• Tập tính gây hại: Rệp sáp chích hút nhựa từ lá non, chồi non, chùm hoa, quả non, và gốc cây. Chúng khiến cây vàng lá, rụng hoa, quả và còi cọc. Nếu nặng, cây có thể khô héo và chết.
• Điều kiện phát sinh: Rệp sáp gây hại quanh năm, đặc biệt vào các tháng mùa khô.

b) Sâu xanh ăn lá (Diaphania indica)

• Nhận dạng: Sâu non màu xanh nhạt, có hai sọc trắng chạy dọc cơ thể. Trứng màu trắng đục, chuyển sang trắng ngà vàng trước khi nở.
• Tập tính gây hại: Sâu xanh sống ở đọt và mặt dưới lá non, cuốn lá hoặc kết lá lại và ăn phá phần thịt lá, chỉ còn lại gân lá. Khi mật độ sâu cao, cây có thể bị tổn hại nghiêm trọng.
• Điều kiện phát sinh: Sâu xanh gây hại quanh năm.

Các bệnh gây hại

a) Bệnh lở cổ rễ

• Tác nhân: Do nấm Rhizoctonia ssp. có trong đất.
• Triệu chứng: Xuất hiện đốm nâu nhỏ ở gốc thân sát mặt đất, lan rộng quanh gốc và rễ, gây héo và chết cây do không thể vận chuyển nước và dinh dưỡng.
• Điều kiện phát sinh: Bệnh phát triển mạnh vào mùa mưa, đặc biệt trên đất thoát nước kém.

b) Bệnh thối củ do nấm

• Tác nhân: Do nấm Rhizoctonia solani gây ra.
• Triệu chứng: Ban đầu là đốm nâu xám, lá úa vàng và rũ xuống. Khi bệnh nặng, vết bệnh lan rộng, viền nâu đen, làm thối khô củ. Cây có thể chết và củ bị thối toàn bộ.
• Điều kiện phát sinh: Thời tiết nóng và ẩm tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh phát triển.

c) Bệnh thối củ do vi khuẩn

• Tác nhân: Do vi khuẩn Erwinia carotovora gây ra.
• Triệu chứng: Ban đầu là đốm nâu xám mọng nước, lan rộng làm củ bị mềm, nhũn và có mùi hôi đặc trưng. Cây bị bệnh sẽ úa vàng và đổ ngã.
• Điều kiện phát sinh: Bệnh phát triển mạnh trong những ngày mưa dầm và trên đất thoát nước kém.

Biện pháp phòng trừ:

Biện pháp quản lý sâu bệnh hại

Việc quản lý sâu bệnh hại hiệu quả không chỉ dựa vào việc xử lý khi cây bị bệnh mà cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa ngay từ đầu. Dưới đây là những biện pháp cụ thể:

1. Biện pháp canh tác và lựa chọn đất trồng

• Chọn đất trồng thích hợp: Không nên trồng cây sâm bố chính ở những vùng đất trũng hoặc thoát nước kém. Những khu vực có nguy cơ ngập úng trong mùa mưa cần được cải tạo trước khi trồng.
• Lên luống cao: Nếu phải trồng ở vùng đất thấp, cần lên luống cao để đảm bảo nước thoát tốt trong mùa mưa, tránh ngập úng, gây điều kiện thuận lợi cho sâu bệnh phát triển.

2. Chuẩn bị đất trước khi trồng

• Làm đất tơi xốp: Đất trồng cây sâm bố chính cần được làm tơi xốp để tăng khả năng thoát nước và thông khí cho rễ cây phát triển.
• Phơi đất: Nếu có điều kiện, phơi đất dưới ánh nắng mặt trời trước khi trồng để tiêu diệt mầm mống sâu bệnh còn tồn tại trong đất.

3. Lựa chọn giống cây khỏe mạnh

• Chọn cây giống đạt chuẩn: Cây giống phải được chọn lựa kỹ càng, đảm bảo cây khỏe mạnh, không bị sâu bệnh trước khi trồng.

4. Quản lý mật độ trồng

• Không trồng quá dày: Việc trồng cây với mật độ quá dày làm tăng khả năng lây lan dịch bệnh do thiếu thông thoáng giữa các cây. Cần tuân thủ khoảng cách trồng phù hợp để cây phát triển tốt và hạn chế sâu bệnh.

5. Sử dụng phân bón hữu cơ và chế phẩm sinh học

• Bón phân hữu cơ hoai mục: Tăng cường sử dụng phân hữu cơ đã hoai mục để cung cấp dinh dưỡng và tăng cường sức đề kháng cho cây.
• Sử dụng chế phẩm sinh học: Trộn phân hữu cơ với chế phẩm sinh học Trichoderma hoặc phân hữu cơ vi sinh để kiểm soát mầm bệnh trong đất và cải thiện chất lượng đất.

6. Vệ sinh và phòng ngừa dịch hại

• Vệ sinh vườn thường xuyên: Cần thường xuyên vệ sinh vườn, thu gom và loại bỏ cây bệnh hoặc bộ phận cây bị nhiễm sâu bệnh để tránh lây lan.
• Tăng cường vệ sinh vườn cây như cắt tỉa hết các cành sâu bệnh, cành sát mặt đất làm cho vườn cây thông thoáng, dọn sạch cỏ rác, lá cây mục quanh gốc để phá vỡ nơi trú ngụ của kiến, hạn chế môi trường sinh sống, lan truyền của rệp sáp.
• Thu gom và cách ly cây bệnh: Khi phát hiện cây bệnh, cần nhổ bỏ và cách ly cây bệnh khỏi vườn trồng để hạn chế lây lan dịch hại.
• Xử lý vôi vào hố sau khi nhổ cây bệnh: Sau khi nhổ bỏ cây bệnh, cần bón vôi vào hố để diệt khuẩn và nấm trong đất, ngăn ngừa tái nhiễm cho cây khác.

7. Kiểm tra và xử lý khi phát hiện sâu bệnh

• Kiểm tra thường xuyên: Thường xuyên kiểm tra vườn cây để kịp thời phát hiện sớm các dấu hiệu của sâu bệnh.
• Nhổ và tiêu hủy cây bệnh: Khi phát hiện cây bệnh, cần nhổ bỏ và tiêu hủy ngay, đồng thời xử lý vôi tại chỗ nhổ cây để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.
• Hạn chế tưới nước: Khi bệnh có dấu hiệu lây lan mạnh, cần hạn chế tưới nước để tránh tạo điều kiện cho bệnh phát triển thêm.

8. Sử dụng biện pháp sinh học

• Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học: Khi cần thiết, có thể sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học hoặc thảo mộc để xử lý sâu bệnh. Đây là biện pháp thân thiện với môi trường và hạn chế việc ảnh hưởng đến chất lượng dược liệu. Có thể dùng các loại thuốc sau đây: dầu khoáng (ví dụ Citrole 96,3EC; Vicol 80 EC); hoạt chất Buprofezin (ví dụ Applaud 10WP, 25SC; Map – Judo 25 WP, 800WP); hoạt chất Acetamiprid (ví dụ Actatoc 150EC, 350EC); hoạt chất Acetamiprid + Thiamethoxam (ví dụ Goldra 250WG). Phun ướt đều trên cây, phun 2 lần cách nhau 7 – 10 ngày để diệt tiếp lứa non mới nở.

Thu hoạch, sơ chế và bảo quản

Thu hoạch: Thời điểm từ tháng 11 – tháng 12 cây bắt đầu vàng lụi, chọn những ngày nắng tiến hành cho thu hoạch lấy dược liệu. Loại bỏ phần thân lá, thu hoạch củ.

Sơ chế:

• Dược liệu được rửa sạch, loại tạp, bỏ rễ phụ, cạo nhẹ loại bỏ lớp bần ngoài củ.
• Để nguyên củ hoặc có thể cắt lát 0,3 – 0,5 cm theo chiều ngang củ (tùy theo thị trường của người sử dụng), sấy hoặc phơi trên bạt đến khi dược liệu khô, có độ ẩm 12%.

Cây sâm bố chính có khả năng cho năng suất dược liệu cao. Năng suất dược liệu sâm báo thu được từ 1,5 – 2 tấn/ha.