Lá Ngón, Loài Cây Cực độc Và Bi Kịch Tìm đến Tử Thần

Mặc dù lá ngón chỉ phổ biến từ các tỉnh phía Bắc đến Nam Trung Bộ nhưng “tai tiếng” của nó thì người miền Nam cũng đã nghe và cảm thấy rùng mình. Ngay từ những ngày còn ngồi trên ghế nhà trường, dù không biết cái thứ lá chết người ấy có hình dáng thế nào nhưng lũ chúng tôi đều chắc mẩm câu văn:

“Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa” (Vợ chồng A Phủ)

Thế là, trong đời sống hàng ngày, chúng tôi hay lấy “lá ngón” để nói vui, trêu đùa nhau mà quên rằng, đằng sau những tràng cười mua vui ấy là những câu chuyện đầy nước mắt về sự túng quẫn của con người, để rồi, trong bế tắc, họ đã tìm cây ngón và dẫn đến cái chết thương tâm. Thế nhưng, không chỉ dừng lại ở nguyên nhân tự tử, các vụ tử vong do cây ngón còn bắt nguồn từ việc hái nhầm làm rau ăn và bi đát hơn: cố tình dùng lá ngón để đầu độc người khác, thậm chí là người thân của mình.

• 1 thanh niên tự tử bằng lá ngón (congannghean.vn đưa tin ngày 06/05/2014)
• Ăn nhầm lá ngón, 4 người nguy kịch (phapluatdansinh.vn đưa tin ngày 12/05/2019).
• Bình Phước: Vợ thú nhận đã bỏ lá ngón vào canh để đầu độc chồng (nguoiduatin.vn đưa tin ngày 22/08/2018).

Vài nét về cây lá ngón

Cây ngón, hay còn gọi là cây rút ruột, đoạn trường thảo, câu vẫn, co ngón, ngón vàng, hồ mạn trường, đại trà đằng, hoàng đằng, hồ mạn đằng, khau nguộn…, có tên khoa học là Gelsemium elegans, thuộc họ Hoàng đằng: Gelsemiaceae (1).

Cây ngón được xem là loại cây độc nhất ở nước ta vì chỉ cần ăn từ 2 – 3 lá là đã dẫn đến tử vong. Tuy nhiên, ở Tây Bắc cũng có loại lá ngón mỡ, loại này khác lá có độc và có thể ăn được (hay được xào với trứng vịt). Tuy nhiên, chỉ những người bản địa có thể phân biệt và sử dụng loại lá này. Vì vậy, cách tốt nhất vẫn là không nên dùng thử.

Về đặc điểm, cây ngón là loại dây leo dài từ 5 – 7 m, có các lá mọc đối, hình trứng nhọn và nhẵn bóng. Nếu nhìn sơ qua thì dễ nhầm lẫn dây ngón với dây chè vằng, tuy nhiên, hoa ngón thì khác rất rõ (đài hoa hình phễu, 5 cánh hoa bung nở trông gần giống hoa chuông vàng nhưng nhỏ hơn) (2) (3).

Tham khảo: Cách phân biệt chè vằng sẻ và chè vằng trâu chuẩn nhất

Về độc tính của lá ngón

Dây ngón chứa nhiều chất độc như glesemin, koumin, kouminidin…Trong đó, rễ cây là bộ phận độc nhất, sau đó đến lá, hoa, thân và quả (với thân dây thì phần già độc hơn phần non).

Dù là cố tình hay vô ý, ngộ độc lá ngón sẽ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được giải độc kịp thời. Thông thường, chỉ cần dùng 2 – 3 lá dây ngón là có thể dẫn đến tử vong trong 1 đến 7 giờ đồng hồ. Khi bị ngộ độc, nạn nhân phải trải qua các đau đớn về thể xác như: khát nước, đau rát họng, buồn nôn, hoa mắt, hạ huyết áp, sùi bọt mép… rồi tử vong (2) (3).

Hơn nữa, với độc tính mạnh và phát tán nhanh, chỉ cần ngắt lá làm cho nhựa dính vào tay và tiếp xúc với đồ ăn (hoặc vết thương) là nạn nhân cũng đã trúng độc.

Về việc dùng lá ngón làm thuốc

Các thí nghiệm trên động vật cho thấy chiết xuất lá ngón có tác dụng giảm đau. Tuy nhiên, liều lượng điều trị lại rất gần với liều lượng gây độc, do đó, cây ngón không khả thi để dùng làm thuốc. Ở Việt Nam, lá nón chỉ được dùng như một chất độc (2).

Ở Bắc Mỹ và Trung Quốc, rễ dây ngón được dùng điều trị động kinh và giảm đau nhưng cũng rất hạn chế vì khả năng gây tử vong là rất cao (3).

Một số cách giải độc lá ngón

Nếu phát hiện kịp thời, có thể giải độc lá ngón bằng cách loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể ngay lập tức bằng cách làm cho nạn nhân nôn hết ra, sau đó đưa đến trạm y tế.

• Cách 1: Dùng vòi nước đưa nước vào cơ thể người bệnh cho đến khi nôn ra chất độc (nếu nặng thì phải dùng phân động vật hòa loãng với nước rồi cho uống để nôn ra) (6).
• Cách 2: Lấy cả cây rau má rửa sạch, giã nát rồi vắt lấy nước, hòa với nước ấm mà uống (4).
• Cách 3: Uống thật nhiều nước sắc cam thảo (4).
• Cách 4: Lấy vỏ cây ngũ gia bì chân chim, giã nát rồi sắc lấy nước uống (4).
• Cách 5: Lấy lá kim ngân tươi, nhai kỹ rồi nuốt nước (hoặc lấy dây và lá kim ngân sắc lấy nước uống) (4).

Thông tin thêm

• Ăn lá ngón để tự tử là một thực trạng đau lòng nhưng đã phổ biến ở những vùng núi của Đông Nam Á, nơi đói nghèo và trình độ dân trí còn thấp, chưa đồng đều (5). Có thể thấy, đằng sau thực trạng này là một câu hỏi dễ trả lời nhưng không dễ giải quyết.
• Nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ lá ngón có tác dụng chống viêm nhưng giữa hiệu quả làm thuốc ít ỏi với độc tính chết người của nó đã đặt ra một sự cân nhắc tất yếu. Vì vậy, cây ngón hầu như chỉ được xem là một loài cây gây độc, cần tiêu diệt (trên thực tế, cây này có sức sống rất mạnh, khó tiêu diệt và mọc tràn lan nhiều nơi, thậm chí mọc cạnh những vườn rau).

Tham khảo: Ấu tẩu (ô đầu phụ tử) cây thuốc có độc tố và lưu ý khi sử dụng

Xem thêm: Lá ngón – Mối ẩn họa trong tự nhiên

▼ Nguồn tham khảo

1. Lá ngón, https://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A1_ng%C3%B3n, ngày truy cập: 19/12/2019.
2. Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 133.
3. Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học, 1999, trang 314.
4. Trần Công Khánh – Phạm Hải, Cây độc ở Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 149.
5. Pharmacological effect and toxicity of alkaloids from Gelsemium elegans Benth, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378874103002678, ngày truy cập: 19/12/2019.
6. Về nơi lá ngón – thứ cây kịch độc dễ tìm hơn rau, https://baonghean.vn/ve-noi-la-ngon-thu-cay-kich-doc-de-tim-hon-rau-184683.html, ngày truy cập: 19/12/2019.