Lên Núi Nghe Khèn Mông

Một anh bạn người Mông nói với tôi, lý do vì sao nhà của họ hay nằm trên lưng núi hay cheo leo lưng chừng trời, là bởi người Mông muốn được như gió, như mây, như cánh chim trời giữa không gian khoáng đạt và cao vợi, càng ở trên cao, niềm tự hào và kiêu hãnh của họ càng như được tăng thêm, nó giống như bằng chứng của lòng can đảm và sự dũng cảm… Và vì thế, khi người Kinh tiến lại gần chân núi, người Mông lại chuyển nhà lên trên núi, chốn cao hơn.

Lên núi, không chỉ vào những phiên chợ hay lễ hội, dù chỉ là một sự ngang qua tình cờ, và tất nhiên với một chút duyên kỳ ngộ, bạn sẽ có cơ hội lắng nghe và được “xem” những điệu khèn. Chiếc khèn xưa gắn liền với những chàng trai Mông, vốn là vật bất ly thân của họ. Khi vui, khi buồn, khi chơi hội Sải Sán, Gầu Tào, khi đám cưới, ma chay, khi lên nương, xuống chợ,... chiếc  khèn luôn đi theo họ, hơn cả một thứ trang sức, chiếc khèn giống như một người bạn để họ gửi gắm tình cảm của mình qua những điệu ngân nga.

Một chiều tình cờ, lúc từ Săm Pun leo lên chân đèo Mã Pì Lèng, anh và tôi đã ngẩn ngơ khi nghe tiếng khèn dặt dìu ấy. Giữa núi, giữa rừng tiếng khèn ấy vẳng lại, lướt qua, xa dần,… chỉ kịp nhận ra một đôi trai gái đang cắt đường về bản… Lòng chợt thấy bâng khuâng trước khung cảnh hữu tình và say đắm… Khi ấy, hoàng hôn đang rơi trên dòng Nho Quế, cảnh vật như thực như mơ hồ…

Giống như buổi sáng tình cờ, khi tôi đang lang thang qua Sủng Là, đột nhiên nghe tiếng khèn tha thiết vọng ra từ gian nhà đất, sau một bờ rào tre mỏng và đầy những sợi cỏ khô. Tôi đứng lặng người, còn anh hối hả quay đầu lại… Tiếng khèn hút bước chân tôi… giữa bảng lảng sáng mai, giữa nắng sớm đang bừng lên sau khe núi… Một làn điệu của người Mông, với những thanh âm bập bùng riêng biệt, nửa như mời gọi, nửa như chia ly, có lúc dồn dập vui tươi, lại có khi miên man một nỗi sầu thăm thẳm…

Giờ cuộc sống đang đổi thay, người Mông cũng đã biết dùng nhiều vật dụng hiện đại. Thỉnh thoảng lại gặp trên núi những chàng trai, cô gái Mông với đài cát - xét trên vai, hay tay cầm điện thoại Tàu nhún nhảy, tôi không biết mình vui hay buồn… Chỉ biết, khi hữu duyên gặp một quán rượu trên đường từ Đồng Văn về Mèo Vạc, nơi lối ngã ba có con đường vắt vẻo xuống Săm Pun, tôi tự cho mình là kẻ may mắn khi được tham gia vào một cuộc rượu sau phiên chợ, được chung chiêng với tiếng khèn đang trên đường về bản của một người trai Mông…

Người trai ấy rít một hơi thuốc lào dài trước khi đứng dậy cầm lấy cây khèn. Anh nâng cây khèn bằng trúc lên, bàn tay vuốt nhẹ lên những ống tròn, nói một câu gì đó bằng tiếng Mông với người con gái bán rượu. Chỉ thấy cô ấy rót ra một bát rượu trắng đầy tràn, sóng sánh tràn cả ra bàn, rớt cả xuống vệ cỏ bên đường, rồi nhẹ nhàng đưa cho chàng trai.

Tôi đứng ngây người trước một nghi thức rất riêng của người Mông trước khi vào điệu. Họ bảo tôi, đó giống như một lời xin phép, một nghi thức bắt buộc phải làm, để gọi “hồn khèn” xuất hiện, khi ấy, tiếng khèn cất lên mới đủ ngọt, mới nồng nàn, tha thiết, mới mạnh mẽ và hào sảng, mới đủ sức khoáng đạt và mênh mang, để chứa đựng những cung bậc tình cảm mà người Mông muốn gửi gắm vào.

Người trai ấy nhấp một ngụm rượu lớn, và phun lên cây khèn đang nằm lặng yên. Một vài ngụm nữa để toàn thân cây khèn đều ướt rượu. Tiếp theo là đổ rượu làm ướt đôi bàn tay, rồi đi tìm đôi dép nhựa xỏ vào chân, và tưới chỗ rượu còn lại cuối cùng lên đôi chân đó. Anh bảo, phải làm như thế thì mới có thể cất lên những điệu khèn du dương gọi bạn, mới đủ dẻo dai để múa vòng và gọi người con gái của mình đang ở trong buồng tỉnh dậy giữa đêm khuya, dù tiếng khèn ấy có ở bên ngoài bờ rào đá, bên ngoài cánh cổng gỗ nặng nề đang cửa đóng then cài…

Tôi đứng lặng người… con dốc ở đây cao thế, mỗi năm tôi lên được mấy lần? Thèm được như gió, như cây khô, như tiếng khèn Mông réo rắt trên đỉnh đèo, như tiếng cười trong trẻo của em tôi…

Thủy Trần