Quần thể di tích đền Cao được xây dựng trên nhiều vị trí khác nhau trong không gian rộng gần 1km2 thuộc địa bàn xã An Lạc, thị xã Chí Linh, Hải Dương. Đền Cao là một trong 4 ngôi đền nằm trong khu di tích, gồm đền Cả, đền Cao, đền Bến Tràng và đền Bến Cả đã được Bộ VHTTDL xếp hạng di tích quốc gia vào tháng 3/2018. Với niên đại hơn 1.000 năm, đền Cao mang nhiều ý nghĩa lịch sử và giá trị tâm linh trong đời sống văn hóa người dân quanh vùng.  Ngôi đền có niên đại hơn 1000 tuổi Tọa lạc trên đỉnh núi Thiên Bồng, dựa lưng vào dãy núi Voi, trước mặt là dòng Nguyệt Giang, quây xung quanh là 54 cây lim cổ thụ xõa bóng tạo cho đền Cao cảnh quan vừa cổ kính vừa linh thiêng. Theo ngọc phả đền Cao, quần thể di tích đền Cao được xây dựng từ thời Tiền Lê (năm 981) thờ 5 vị tướng là anh em ruột họ Vương đã có công giúp vua Lê Đại Hành đánh thắng quân xâm lược. Sau khi 5 vị thăng hóa vào đêm ngày 24 tháng Giêng âm lịch, vua Lê Đại Hành phong mỹ tự cho 5 ngài, cho phép nhân dân tôn là “Thượng đẳng phúc thần” và xây dựng đền thờ phụng. Đền Cao thờ Thiên Bồng Đại tướng quân Đại vương Vương Đức Minh, đền Cả thờ phụng đức Thành hoàng Dương Tôn Linh và 2 vị nữ tướng Đào Hoa Trinh Thuận Công chúa Vương Thị Đào và Liễu Hoa Linh Ứng Công chúa Vương Thị Liễu, đền Bến Tràng thờ Dực Thánh Linh ứng Đại vương Vương Đức Xuân, đền Bến Cả thờ Anh Vũ Dũng Lược Đại vương Vương Đức Hồng. Trải qua thăng trầm của lịch sử, đến thời nhà Nguyễn, đền Cao được trùng tu theo kiến trúc kiểu chữ Tam và giữ nguyên trạng cho đến nay, gồm: 3 gian tiền tế, 2 gian trung từ, 1 gian hậu cung. Ngăn cách giữa các gian trong đền là một lạch nước, rộng chừng 10cm. Đây được xem như biên giới của người đi lễ, vãn cảnh. Những vị khách từ xa đến đây thường được nhắc nhở cẩn thận để không phạm vào điều cấm kỵ này. Tuy nhỏ nhưng đền Cao mang nét cổ kính trang nghiêm bởi lối kiến trúc mang đậm dấu ấn lịch sử. Ở phía ngoài nhìn lên mái ngói đền có những đầu đao cong vút, trên mái là bức phù điêu lưỡng long chầu mặt trời, trước sân thờ voi đá, ngựa đá. Bên phải đền về phía Tây là khu Từ Chỉ nằm dưới bóng mát của những cây lim có tuổi đời lên đến 800 năm - là nơi diễn ra các nghi lễ linh thiêng như lễ xin Trùm, lễ dâng hương Thập nhị gia tiên, lễ rước truyền thống... Trong đền hiện còn nhiều cổ vật, đồ thờ tự có giá trị như bia, long đao, bát bửu, các bức đại tự, câu đối... Đặc biệt trong hậu cung đền hiện còn lưu giữ nguyên vẹn 12 đạo sắc phong qua các triều vua.  Khu Từ Chỉ đền Cao Những tập tục linh thiêng Theo tục lệ đền Cao, ngày 15 tháng 3 âm lịch hàng năm gọi là ngày “phơi sắc”. Những đồ thờ trong gian hậu cung được đem ra phơi gồm: 12 đạo sắc phong làm bằng giấy có kích thước 80cm x 50cm được cuộn tròn đựng trong ống thư ghi nhận công lao của 5 anh em nhà họ Vương; 1 bản ngọc phả làm bằng giấy dó ghi sự tích của 5 vị, 2 chiếc áo gồm 1 chiếc áo chầu, 1 chiếc áo ngự. Điều đặc biệt là dù những ngày trước có mưa to gió lớn thế nào nhưng đúng ngày 15 tháng 3 nhất định sẽ có nắng để phơi. Theo ghi nhận của người dân quanh đền, hàng chục năm nay không năm nào không phơi được sắc. Không như những ngôi đền khác, đền Cao không thờ tượng mà thờ bài vị của thần. Bài vị được khoác áo, gọi là áo ngự, đội mũ giống như tượng thật. Mỗi năm vào ngày 21 tháng Giêng âm lịch, áo ngự được thay mới. Khi thay áo, chiếc áo cũ được cắt nhỏ thành hàng trăm mảnh nhỏ coi như bùa bình an phát cho người dân và khách thập phương về dự lễ.  Đền Cao trong ngày hội Một trong những nguyên tắc được tuân thủ nghiêm ngặt trong hơn 1000 năm qua là khi thắp hương trong đền Cao chỉ được thắp hương màu đen. Đây là tập tục bắt buộc đối với người dân và du khách khi tới đền Cao. Sở dĩ có tập tục này vì thời điểm 5 vị tướng quân họ Vương giúp vua đánh tan quân xâm lược và được phong tước hiệu, khi đó 5 ngài vẫn chưa mãn tang cha mẹ. Do vậy, tục thắp hương đen trong đền tượng trưng cho 5 vị mặc quần đen, áo đen để tang cha mẹ, thể hiện lòng chí hiếu của con cái. Ngoài thắp hương đen, lễ dâng và thờ trong đền chỉ dùng lễ chay. Tục truyền rằng, khi xưa cha mẹ của 5 anh em họ Vương khi lập đàn cầu tự cũng thắp hương đen, cúng lễ chay. Khi cha mẹ mất, 5 người con để tang cha mẹ cũng chỉ thắp hương đen và cúng lễ chay. Phong tục thắp hương đen và thờ lễ chay là nét độc đáo còn truyền cho tới ngày nay ở đền Cao. Theo tục lệ được người dân An Lạc thực hiện từ ngày có đền Cao là bầu ra một “quan trùm” và bốn “quan đám” từ những người già trong làng. Bốn “quan đám” phụ trách việc lễ tế ở bốn ngôi đền trong quần thể đền Cao, còn “quan trùm” thì phụ trách chung mọi việc. Các quan đám chỉ được nhận mũ áo và đảm nhiệm việc làng trong một năm từ mồng 2 Tết năm này cho đến mồng 2 Tết năm sau. Sau nhiệm kỳ họ sẽ được làng phong Lềnh. Riêng ông trùm là người lãnh đạo các quan đám sẽ đảm nhiệm vai trò của mình đến lúc gia đình có việc tang hoặc qua đời. Khi đó, lễ xin trùm mới lại được tổ chức và chỉ tiến hành vào ngày 15 tháng 3 hoặc 15 tháng 10 âm lịch. Các “quan trùm, quan đám” có trách nhiệm mỗi tháng phải hai lần vào hậu cung dọn dẹp và biết được một phần cảnh trí trong đó. Thế nhưng trong suốt thời gian còn giữ “chức” và sau này thì những gì nhìn thấy trong hậu cung cũng “sống để bụng, chết mang đi”. Tục này còn quy định trong những ngày lễ hội, họ đều phải ăn chay, tắm rửa sạch sẽ, khi làm lễ phải đội khăn, không phát âm tên cha mẹ 5 vị Vương khi tế lễ và phải “thuộc lòng” quy tắc khi vào hậu cung thì bước chân phải trước, ra khỏi cung bước chân trái trước.  Trải qua hơn 1000 năm, những tập tục ở quần thể di tích đền Cao vẫn được người dân giữ gìn nguyên vẹn. Ở nơi đây còn có nhiều nét văn hóa đặc sắc khác thể hiện qua 21 sự lệ diễn ra trong một năm. Dịp lễ hội từ 22 đến 24 tháng Giêng hằng năm có nhiều nghi lễ truyền thống được tổ chức như: lễ mộc dục, lễ rước kiệu từ đền Cao, đền Bến Cả, đền Bến Tràng về đền Cả, lễ tế hội đồng, lễ rước bộ, lễ tế yên vị, lễ ban “Khước Thánh”, lễ tế đập đất... và đặc biệt là lễ xin trùm. Về phần hội diễn ra nhiều hoạt động như hội thi giã bánh dày, nấu chè kho, múa rối nước, các trò chơi dân gian kéo co, nhảy bao bố, giải vật truyền thống... Được biết, BQL Di tích thị xã Chí Linh đang làm hồ sơ đề nghị công nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia cho 21 sự lệ ở khu di tích đền Cao. |
Hotline - 0986.922.434