Lốc Xoáy – Wikipedia Tiếng Việt

Bài viết này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

Lốc xoáy
Vòi rồng tại Manitoba, Canada, năm 2007.
Ảnh hưởng	Thiệt hại do gió

Một phần của chuỗi bài viết về
Thời tiết
Mùa ôn đới và cực Xuân Hạ Thu Đông
Mùa nhiệt đới Mùa khô Harmattan Mùa mưa
Bão Mây Mây vũ tích Mây cung Downburst Microburst Heat burst Derecho Tia sét Sét núi lửa Dông Air-mass thunderstorm Thundersnow Dông khô Xoáy thuận trung Supercell Vòi rồng Anticyclonic tornado Landspout Vòi rồng nước Lốc cát Vòi rồng lửa Xoáy nghịch Xoáy thuận Polar low Xoáy thuận ngoài nhiệt đới Bão gió châu Âu Nor'easter Xoáy thuận cận nhiệt đới Xoáy thuận nhiệt đới Bão nhiệt đới Đại Tây Dương Bão nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương Storm surge Bão cát Simoom Haboob Gió mùa Amihan Gale Gió Sirocco Bão lửa Bão tuyết Bão băng Bão tuyết lớn Ground blizzard Snowsquall
Giáng thủy Mưa phùn Freezing Graupel Mưa đá Ice pellets Diamond dust Mưa Freezing Cloudburst Tuyết Rain and snow mixed Snow grains Tuyết cuộn Slush
Chủ đề Ô nhiễm không khí Khí quyển Chemistry Convection Vật lý River Khí hậu Mây Vật lý Sương mù Mùa sương Sóng lạnh Sóng nhiệt Dòng tia Khí tượng học Thời tiết khắc nghiệt List Cực đoan Thuật ngữ thời tiết khắc nghiệt Canada Japan United States Dự báo thời tiết Weather modification
Bảng chú giải Meteorology Climate change Tornado terms Tropical cyclone terms
x t s

Vòi rồng hay lốc xoáy (tiếng Anh: tornado) là hiện tượng một luồng không khí xoáy tròn mở rộng ra từ một đám mây giông xuống tới mặt đất. Vòi rồng thường được hình thành ở những cơn giông mạnh xoáy tròn được tạo thành từ những dải gió cắt lớn được gọi là siêu ổ giông (supercell) và là một trong những loại hình thời tiết cực đoan phổ biến vào mùa hè tại nhiều quốc gia.

Nguồn gốc hình thành và đặc điểm

[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc hình thành

[sửa | sửa mã nguồn]

Vòi rồng phát triển từ một cơn giông, thường từ ổ giông rất mạnh hay siêu mạnh, nên ở đâu có giông dữ dội là ở đó có thể có vòi rồng, song cũng may là nó rất hiếm. Cũng có khi nó sinh ra từ một dải gió giật mạnh (được gọi những đường tố) hay từ một cơn bão. Người ta cho rằng khi không khí ở lớp bên trên lạnh đè lên lớp không khí nóng ở phía dưới, không khí nóng sẽ bị cưỡng bức chuyển động lên rất mạnh. Nhưng khi vòi rồng xảy ra trên mặt nước thì thường lại không thấy đối lưu và cũng không thấy sự khác biệt nhiệt độ giữa các lớp. Vì vậy nguyên nhân lốc xoáy con người vẫn chưa hoàn toàn hiểu được hết.

Tuy vậy, phần lớn vòi rồng được hình thành từ một dạng mây giông đặc biệt là mây giông tích điện. Một đám mây có thể kéo dài trong vài giờ, xoáy tròn trong vùng có đường kính từ 10 đến 16 km, di chuyển hàng trăm dặm và sinh ra vô số ống hút khổng lồ. Nguồn gốc của chúng là vùng khí hậu có luồng khí nóng đi lên và luồng khí lạnh đi xuống.

Đầu tiên là quá trình tương tác giữa cơn giông có chiều lên trên và gió. Sự tương tác này sẽ làm cho tầng khí nóng ở dưới di chuyển lên trên và xoay tròn trong không trung.

Tiếp đó là sự phát triển của dòng khí lạnh di chuyển theo hướng đi xuống mặt đất ở phía bên kia của cơn bão. Vận tốc của dòng khí đi xuống có thể lớn hơn 160 km/h.

Đặc điểm

[sửa | sửa mã nguồn]

Đường kính của vòi rồng có thể thay đổi từ vài chục mét cho tới vài kilômét. Nhưng đa số các lốc xoáy có đường kính vào khoảng 50 m.

Trên đường di chuyển nó có thể cuốn theo (rồi ném xuống ở một khoảng cách sau đó) hoặc phá hủy mọi thứ, kể cả những nhà gạch xây kiên cố, nên lốc xoáy cũng là hiện tượng khí tượng đặc biệt nguy hiểm.

Âm thanh vòi rồng thường là tiếng rít mạnh liên tục. Đôi khi lốc xoáy tạo ra tiếng ồn lớn như tiếng thác nước đổ hoặc tiếng gió mở cửa kính ô tô khi xe chạy cực nhanh.

Nhìn từ xa lóc vòi rồng có thể có màu đen hoặc trắng, tuỳ thuộc những thứ mà nó cuốn theo. Khi lốc xoáy xuất hiện ở trên đại dương, hình thành nên vòi rồng, thường hút bụi nước lên cao tạo thành các cây nước (waterspouts) nặng hàng chục tấn.

Nguồn gốc tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Đó là hiện tượng gió xoáy rất mạnh, phạm vi đường kính rất nhỏ, hút từ bề mặt đất lên đám mây vũ tích, tạo thành hình như cái phễu di động, trông giống như cái vòi, nhưng từ trên bầu trời thò xuống nên dân ta "tôn kính" gọi là "vòi rồng" (mà không gọi là vòi voi chẳng hạn), chứ thực tế không có con rồng nào cả. Rất thú vị là không phải chỉ có dân ta "tôn kính" gọi nó là vòi rồng mà cả ở Trung Quốc người ta cũng gọi là Vòi rồng (龍捲, "long quyển"). Còn tiếng Anh thuật ngữ đó là "Tornado" có nguồn gốc từ tiếng Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha, đều có nghĩa là "quay" hay "xoáy" (lốc xoáy).

Cường độ

[sửa | sửa mã nguồn]

Việc đo tốc độ gió của vòi rồng một cách trực tiếp là vô cùng khó khăn, bởi nó có thể phá hủy nhiều thứ xuất hiện trên đường đi. Năm 1971, ông Fujita Tetsuya, một nhà khí tượng thuộc đại học Chicago đã chế tạo ra một hệ thống phân biệt cấp độ của vòi rồng dựa trên việc đo tác hại của nó đối với những công trình nhân tạo. Thiết bị được gọi là thang độ Fujita.

Độ mạnh của lốc xoáy tăng dần từ F0 đến F5. Vòi rồng yếu nhất (F0) có thể phá hủy ống khói và các biển hiệu, trong khi ở cấp mạnh nhất (F5) chúng có thể thổi bay những căn nhà khỏi móng.

Với cấp F4 và F5, tốc độ gió của vòi rồng có thể lên tới 207 dặm Anh trên giờ (333 km/h) cho đến 261 dặm Anh trên giờ (420 km/h).

Hậu quả của vòi rồng tự nhiên

[sửa | sửa mã nguồn]

Hậu quả do vòi rồng gây ra là rất nghiêm trọng cho địa phương nơi nó đi qua. Càng xảy ra nhiều vòi rồng và nhất là vòi rồng cấp mạnh thì thiệt hại về người cũng như về cơ sở hạ tầng là càng lớn.

Các con số thống kê cho thấy Hoa Kỳ là quốc gia chịu nhiều trận vòi rồng nhất trong một năm. Con số trung bình là hơn 800 cơn vòi rồng hoạt động trong một năm, làm cho ít nhất 50 người chết. Và số lốc xoáy cấp F5 chiếm 0,1% tổng số.

Australia xếp thứ hai. Một số nước khác cũng thường có như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Anh và Đức.

Do di chuyển với tốc độ rất nhanh, cùng với gió xoáy, lốc xoáy dường như phá hủy hết mọi thứ trên đường đi của nó. Với những lốc xoáy nhỏ thì sẽ phá hủy các biển hiệu giao thông, những căn nhà có kiến trúc không vững. Những trận lốc mạnh thì có thể cuốn bay cả những chiếc ô tô. Những căn nhà kiên cố, những cây cầu... bị phá hủy. Nó còn cuốn theo cả con người, con vật trên đường đi.

Những vòi rồng gây hậu quả lớn trong lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Trận lốc vòi rồng tồi tệ nhất ở Mỹ xảy ra ngày 18 tháng 3 năm 1925. Cùng một lúc 7 lốc xoáy đã xuất hiện ở 3 bang Illinois, Missouri, Indiana làm 740 người thiệt mạng và phá hủy nhiều cấu trúc hạ tầng. Một thảm hoạ lốc xoáy khác cũng đáng nhớ không kém xảy ra vào ngày 3 tháng 4 năm 1974, nó là tập hợp của 148 lốc xoáy nhỏ, giết chết 315 người từ bắc Alabama đến bang Ohio.

• Ngày 12 tháng 6 năm 1899 Quận St. Croix, Wisconsin, Mỹ làm 117 người chết.
• Ngày 5 tháng 4 năm 1936 tại Tupelo, Mississippi, Mỹ làm 216 người chết.
• Ngày 9 tháng 4 năm 1947 tại Woodward, Oklahoma Mỹ làm 181 người chết.
• Ngày 8 tháng 6 năm 1953 tại Flint, Michigan Mỹ làm 115 người chết.
• Ngày 22 tháng 4 năm 2011 tại Joplin, Missouri Mỹ làm 138 người chết.
• Ngày 2 tháng 11 năm 2017 tại Phú Yên, Việt Nam 11 người chết và 10 người mất tích, hàng trăm tàu đánh cá neo đậu ở các bến bãi bị sóng gió nhấn chìm và xô đập hư.

Cách phòng tránh

[sửa | sửa mã nguồn]

Nói chung đối với vòi rồng, nhất là loại có tốc độ lớn việc phòng tránh là rất khó khăn.

Trong thời gian diễn ra vòi rồng, mọi người phải ngay lập tức tìm nơi trú ẩn trong một tầng hầm hay nơi kín đáo của toà nhà như phòng họp, phòng tắm... Tuyệt đối tránh trú ẩn trong xe hơi và nhà di động bởi chúng có thể bị thổi bay bất cứ lúc nào. Không nên ở trong những nhà lớn có mái rộng như thính phòng, hay siêu thị là những nơi dễ bị sụp đổ. Nếu đang ở ngoài đường, bạn nên chui xuống một cái rãnh hay mương sâu và che đầu cẩn thận để khỏi bị thương do đất đá rơi xuống.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Vòi rồng nước
• Tố
• Động đất
• Bảng độ Jujita Tornadoskala
• Núi lửa
• Sóng thần
• Tiếng vọng hình móc

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết hữu ích

[sửa | sửa mã nguồn] Wikiquote có bộ sưu tập danh ngôn về: Vòi rồng

• Tư liệu liên quan tới Tornadoes tại Wikimedia Commons
• Tornado (meteorology) tại Encyclopædia Britannica (bằng tiếng Anh)
• Những câu hỏi thường gặp về lốc xoáy - Tiếng Anh (Trung tâm Dự báo Bão của Cơ quan Thời tiết quốc gia)
• Vòi rồng tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Tố, lốc và lốc xoáy Lưu trữ ngày 6 tháng 1 năm 2009 tại Wayback Machine

x t s Các thành phần tự nhiên
Vũ trụ	Không gian Thời gian Năng lượng Vật chất các hạt các nguyên tố hóa học Sự thay đổi
Trái Đất	Khoa học Trái Đất Lịch sử (địa chất) Cấu trúc Trái Đất Địa chất học Kiến tạo mảng Đại dương Giả thuyết Gaia Tương lai của Trái Đất
Thời tiết	Khí tượng học Khí quyển (Trái Đất) Khí hậu Mây Mưa Tuyết Ánh sáng Mặt Trời Thủy triều Gió Vòi rồng xoáy thuận nhiệt đới Bức xạ Mặt Trời
Môi trường tự nhiên	Sinh thái học Hệ sinh thái Trường Bức xạ Vùng hoang dã Cháy rừng
Sự sống	Nguồn gốc (phát sinh phi sinh học) Lịch sử tiến hóa Sinh quyển Tổ chức sinh học Sinh học (sinh học vũ trụ) Đa dạng sinh học Sinh vật Sinh vật nhân thực hệ thực vật thực vật hệ động vật động vật nấm sinh vật nguyên sinh sinh vật nhân sơ cổ khuẩn vi khuẩn Virus
Thể loại Thiên nhiên Hình ảnh

x t s Mây
Đặc biệt	Mây xà cừ · Mây dạ quang
Cao	Mây ti · Cirrus uncinus · Bất ổn định Kelvin–Helmholtz · Mây ti tầng · Mây ti tích · Pileus · Vệt ngưng tụ
Trung bình	Mây trung tầng · Altostratus undulatus · Mây trung tích · Altocumulus undulatus · Altocumulus mackerel · Mây dạng thấu kính  · Mây vũ tầng
Thấp	Sương mù · Mây tầng · Cumulus humilis · Cumulus mediocris · Mây tầng tích · Mây vòng cung · Mây fractus · Mây phễu  · Mây tường
Thẳng đứng	Mây vũ tích · Cumulonimbus incus · Cumulonimbus calvus · Cumulonimbus mammatus · Cumulus congestus · Cumulus castellanus · Mây pyrocumulus · Pyrocumulonimbus

x t s Thiên tai
Địa chất	Động đất Núi lửa Lở đất Đất trượt Lũ bùn Lahar (Lở đất núi lửa) Lở băng Tuyết lở Hố sụt Cát lún
Nước	Lụt Lụt ven bờ Lũ quét Dông Phun trào CO2 Sóng thần Động đất Thời tiết Vũ khí
Thời tiết	Đợt lạnh Tuyết lở Bão băng Bão tuyết Bão tuyết lớn Dông tuyết Lốc tuyết Tuyết thổi Mưa đóng băng Hạn hán Đợt nóng Bão Tố Xoáy thuận Xoáy nhiệt đới Vòi rồng Vòi rồng Gió
Lửa	Cháy rừng Bão lửa Vòi rồng lửa
Sức khỏe	Tiểu dịch Dịch bệnh Đại dịch Nạn đói
Vũ trụ	Chớp gamma Tia vũ trụ Tia năng lượng cao Va chạm thiên thể Mưa sao băng Mưa hạt cơ bản Bão hạt hệ Mặt Trời Bão từ Kilonova Tân tinh Siêu tân tinh cặp Siêu tân tinh Hypernova Quark-nova Va chạm sao Tương tác thiên hà Va chạm Sáp nhập Chết nhiệt vũ trụ

x t s Xoáy thuận và xoáy nghịch trên thế giới
Loại	Ngoài nhiệt đới Xoáy thuận trung/Anticyclonic storm Cực Xoáy thuận cận nhiệt đới/Subtropical ridge Thermal Xoáy thuận nhiệt đới	Xoáy thuận Xoáy nghịch
Xoáy nghịch	Polar High Siberian High Vùng áp cao Açores (Bermuda/Bắc Đại Tây Dương) North American High (Canada/Greenland) South Atlantic High (St.Helena) North Pacific High (Hawaii High) South Pacific High Kalahari High
Xoáy thuận	Vùng áp thấp Aleutia (Alaska/Viễn Đông Nga) Bão nhiệt đới Đại Tây Dương Vùng áp thấp Úc (bờ đông) Bão Địa Trung Hải Genoa Low Vùng áp thấp Iceland Bão Kona (Hawaii) Nor'easter Bão nhiệt đới Đông Bắc Thái Bình Dương Xoáy cực Bão nhiệt đới Tây Bắc Thái Bình Dương Wake Low

Cơ sở dữ liệu tiêu đề chuẩn
Quốc tế	GND
Quốc gia	Hoa Kỳ Nhật Bản Cộng hòa Séc Israel
Khác	Yale LUX