Long Xuyên – Wikipedia Tiếng Việt

Đối với các định nghĩa khác, xem Long Xuyên (định hướng).

Long Xuyên là một địa danh tại miền Nam Việt Nam. Trong lịch sử, địa danh này được sử dụng cho nhiều đơn vị hành chính khác nhau. Hiện tại, địa danh này được dùng chính thức để chỉ đến phường Long Xuyên, một đơn vị hành chính cấp xã thuộc tỉnh An Giang, Việt Nam.

Nguồn gốc

[sửa | sửa mã nguồn]

Danh xưng Long Xuyên lần đầu tiên được sử dụng làm địa danh hành chính lần đầu tiên được sử liệu Việt Nam ghi chép như sau:

"Năm Đinh Sửu (1757), nước Cao Miên có loạn, Nặc-Tôn chạy sang Hà-tiên, Thiên-tứ xin với (chúa Nguyễn Phúc Khoát) cho hộ tống về nước, Nặc Tôn lấy làm ơn huệ, cắt cho đất 5 phủ là Châu-sum, Sài-mạt, Linh-quỳnh, Cần-vọt và Vũng-thơm để báo ơn, Thiên-Tứ đem đất 5 phủ ấy dâng cho triều đình. Cho thuộc về Hà-tiên quản hạt, rồi lập ra đạo Kiên-giang ở Rạch-giá, và đạo Long-xuyên ở Cà-mau, đều đặt quan lại để cai trị."[1]

Năm Mậu Thân (1788), chúa Nguyễn Ánh đem 2 đạo Long Xuyên và Kiên Giang[2] từ trấn Hà Tiên nhập vào dinh Vĩnh Trấn.[3] Sau khi lên ngôi, năm 1807, vua Gia Long cho nâng các đạo Kiên Giang, Long Xuyên thành huyện. Huyện Long Xuyên tồn tại từ năm 1805 cho đến năm 1867. Năm 1808, huyện Long Xuyên cùng với huyện Kiên Giang lại được cắt trở về thuộc trấn Hà Tiên như trước, và thuộc phủ An Biên trấn Hà Tiên. Năm Minh Mạng 13 (1832), tỉnh Hà Tiên được thành lập từ trấn Hà Tiên, huyện Long Xuyên thuộc phủ Quan Biên (đổi từ phủ An Biên sang cùng lúc đó). Năm 1834, phủ Quan Biên lại được đổi lại làm phủ An Biên, huyện Long Xuyên thuộc phủ An Biên tỉnh Hà Tiên. Sau khi thực dân Pháp chiếm 3 tỉnh Tây Nam Kỳ: An Giang, Hà Tiên, Vĩnh Long), huyện Long Xuyên này bị giải thể.

Danh xưng Long Xuyên thường được biết đến, bắt nguồn từ chợ Long Xuyên, nằm trên địa bàn phường Long Xuyên ngày nay. Năm Kỷ Dậu 1789, một đồn binh nhỏ được thành lập tại vàm rạch Tam Khê[4] được gọi là thủ Đông Xuyên. Đại Nam nhất thống chí tỉnh An Giang chép: "Thủ Đông Xuyên cũ ở đường lạch bờ phía tây Hậu Giang thuộc địa phận huyện Tây Xuyên, đặt từ năm Kỷ Dậu, đầu thời trung hưng [Nguyễn Ánh dựng nghiệp], sau bỏ. Năm Minh Mạng thứ 18 [1837] đặt làm sở thuế quan, nay [năm Tự Đức] bỏ."[5] Tại vị trí thủ Đông Xuyên rồi sở Đông Xuyên[6] huyện Tây Xuyên, đến thời Tự Đức thành một phố thị với chợ Đông Xuyên tại ngã ba rạch Đông Xuyên với sông Hậu Giang. Đến thời Pháp xâm chiếm Nam Kỳ (tức khoảng năm 1863) cái tên chợ Đông Xuyên được biến đổi thành chợ Long Xuyên, trùng với tên huyện Long Xuyên (nguyên là đất Cà Mau) của tỉnh Hà Tiên đã có trước đó. Sau khi chiếm được An Giang, năm 1867 đến 1876, chính quyền thực dân Pháp đã chia địa bàn của tỉnh An Giang thời nhà Nguyễn thành 5 hạt tham biện (Châu Đốc, Long Xuyên, Sa Đéc, Sóc Trăng, Cần Thơ). Tên Long Xuyên của chợ này được lấy làm tên của hạt tham biện Long Xuyên. Trong khi đó, huyện Long Xuyên và huyện Kiên Giang thuộc tỉnh Hà Tiên, được giải thể và nhập vào địa phận của hạt tham biện Rạch Giá. Đến năm 1900, tất cả các hạt tham biện được đổi thành tỉnh.

Như vậy, dưới thời nhà Nguyễn, địa phận huyện Long Xuyên thuộc phủ An Biên, tỉnh Hà Tiên; thời Pháp thuộc tỉnh Rạch Giá; tương ứng với địa bàn phía Nam tỉnh Cà Mau ngày nay. Còn địa bàn tỉnh Long Xuyên thời Pháp thuộc, vốn là phần đất của huyện Đông Xuyên và huyện Tây Xuyên, cùng thuộc phủ Tuy Biên, tỉnh An Giang của nhà Nguyễn;[7] tương ứng với địa bàn phía Đông tỉnh An Giang ngày nay.

Sách Nam kỳ phong tục nhơn vật diễn ca năm 1909 của Nguyễn Liên Phong có câu:

Long Xuyên thuộc phủ Tuy Biên, Cựu trào có đặt Tây Xuyên huyện đường.

Những thay đổi trong lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Lịch sử hành chính An Giang

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Đại Nam nhất thống chí, quyển 26, tỉnh Hà Tiên, trang 6.
2. ^ Tương ứng với phần phía Nam tỉnh An Giang ngày nay.
3. ^ Nằm trên địa phận 2 tỉnh Vĩnh Long và An Giang ngày nay.
4. ^ Sau đổi thành rạch Đông Xuyên và nay là sông (hay rạch) Long Xuyên.
5. ^ Đại Nam nhất thống chí, quyển 30, tỉnh An Giang, trang 179.
6. ^ Trùng tên với huyện Đông Xuyên cũng của tỉnh An Giang nhà Nguyễn.
7. ^ Địa chí An Giang tập I, tr. 29, 47.

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

Bài viết liên quan đến tỉnh An Giang, Việt Nam này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

• x
• t
• s