Luận Văn Hoạ Tiết Hoa Sen Trong Các Công Trình Kiến Trúc Cổ Việt ...

Tải bản đầy đủ (.pdf) (24 trang)

1. Trang chủ
>>
2. Thạc sĩ - Cao học
>>
3. Sư phạm

Luận Văn Hoạ tiết hoa sen trong các công trình kiến trúc cổ Việt Nam thời phong kiến

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (293.1 KB, 24 trang )

1MỤC LỤCTrangMỞ ĐẦU ......................................................................................................... 3NỘI DUNG ..................................................................................................... 5Chương 1:TỔNG QUAN CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG HOA SENTRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI VIỆT ........................................ 51.1 . Những vấn đề chung của họa tiết hoa sen .............................................. 51.2. Hoa sen trong đời sống tâm linh người Việt ......................................... 61.3. Hoa sen với công trình kiến trúc nói chung ............................................ 6Chương 2: HỌA TIẾT HOA SEN TRONG CÁC CÔNG TRÌNHKIẾN TRÚC CỔ CỦA NGƯỜI VIỆT QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬ ...... 82.1. Họa tiết hoa sen thời Ngô - Đinh - Tiền Lê ............................................. 82.1.1. Đặc điểm lịch sử và nghệ thuật trang trí mỹ ......................................... 8thuật thời Ngô- Đinh - Tiền Lê................................................................... 82.1.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện .................................................... 82.2. Họa tiết hoa sen thời Lý (1010-1025) ...................................................... 92.2.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Lý ................................................... 92.2.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện .................................................... 92.3. Họa tiết hoa sen thời Trần (1226-1400) ................................................... 102.3.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Trần ................................................ 102.3.2. Họa tiết hoa sen và cách thể hiện. ......................................................... 112.4. Họa tiết hoa sen thời Lê Sơ (1427 – 1527)2.4.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Lê Sơ .............................................. 122.4.2. Họa tiết hoa sen và cách thể hiện .......................................................... 122.5. Họa tiết hoa sen Thời Lê - Mạc................................................................ 132.5.1. Đặc điểm lịch sử và Mý thuật thời Lê - Mạc ........................................ 132.5.2. Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắc ....................................... 142.6. Hoạ tiết hoa sen thời Lê - Trịnh .............................................................. 14SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH22.6.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Lê - Trịnh ....................................... 142.6.2. Hoạ tiết hoa sen và các cách thể hiện ................................................... 152.7. Họa tiết hoa sen thời Tây Sơn .................................................................. 152.7.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật tạo hình thời Tây Sơn ............................ 152.7.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện trong cáccông trình kiến trúc.......................................................................................... 162.8. Họa tiết hoa sen trong nghệ thuật tạo hìnhthời Nguyễn (1802 - 1945)17 .......................................................................... 172.8.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Nguyễn ........................................... 172.8.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện .................................................... 17Chương 3: KẾ THỪA PHÁT TRIỂN VÀ SÁNG TẠO HỌA TIẾTHOA SEN TRONG KIẾN TRÚC, ĐIÊU KHĂC VÀ NGHỆ THUẬTTẠO HÌNH VIỆT NAM THỜI HIỆN ĐẠI .................................................... 193.1. Thực trạng của họa tiết, hình tượng hoa sentrong văn hóa Việt thời hiện đại ...................................................................... 193.1.1. Hình tượng hoa sen với người Việt đương đại ..................................... 193.1.2. Giá trị thẩm mỹ và văn hóa truyền thống củahọa tiết hoa sen trong văn hóa Việt. ................................................................ 193.2. Bài học về giá trị truyền thống của họa tiết hoa sentrong nghệ thuật tạo hình Việt Nam hôm nay và mai sau ............................... 19KẾT LUẬN ..................................................................................................... 20TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 23SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH3MỞ ĐÂU1. Tính cấp thiết của đề tàiNghệ thuật trang trí và tạo hình là lĩnh vực quan trọng của văn hóa dântộc. Hoa sen là một họa tiết hằng xuyên trong các công trình kiến trúc và điêukhắc cổ Việt Nam. Nó thấm đậm chất thiêng của đất mẹ trở thành hình tượng đểgửi gắm những khát vọng về cuộc sống. Chúng phản ánh sự ứng xử của cộngđồng với cái đẹp, là chữ viết trân thực về những vấn đề lịch sử và là lời nhắn đầytính triết mỹ của tổ tiên, được nhiều thế hệ tiếp - truyền, tiếp - biến. Nghiên cứuhọa tiết hoa sen là tiếp cận ở một khía cạnh cốt lõi của bản sắc văn hóa ViệtNam. Do đó, việc tập hợp và “giải mã” những họa tiết hoa sen trên di vật trongnghệ thuật trang trí và tạo hình là vấn đề quan trọng và cần thiết.2. Lịch sử vấn đề: Họa tiết hoa sen đã được nghiên cứu nhiều, nhưngmới chỉ ở mức mô tả, phân tích hình thức của đối tượng một cách đơn lẻ. Chưacó công trình nào tiếp cận theo phương pháp lịch sử, phương pháp liên ngànhvăn hóa học để giải mã tâm thức người Việt thông qua ý nghĩa “biểu tượng” củahọa tiết hoa sen một cách hệ thống và khoa học.Vì vậy, việc nghiên cứu họa tiết hoa sen trong nghệ thuật tạo hình vàtrang trí truyền thống của người Việt là một vấn đề khoa học cấp thiết và đúngđịnh hướng để bảo tồn văn hóa nghệ thuật truyền thống của Đảng và Nhà nướcta.3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu3.1 Mục đích của đề tài là nghiên cứu họa tiết hoa sen trong nghệ thuậtkiến trúc và điêu khắc Việt Nam để góp phần tìm hiểu thêm những nét văn hóa,ấn định văn hóa.3.2 Nhiệm vụ của khóa luận là “giải mã” những họa tiết hoa sen tiêubiểu của từng thời kỳ và sự ảnh hưởng của nó tới nghệ thuật trang trí kiến trúcvà điêu khắc trong các công trình cổ trong văn hoá Việt.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH43.3 phạm vi, họa tiết hoa sen trong nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Việtthời phong kiến.4. Nguồn tư liệu và Phương pháp nghiên cứu4.1 Nguồn tư liệu: tài liệu dùng để nghiên cứu cho đề tài gồm các sách,báo chuyên ngành viết về kiên trúc, điêu khắc, hội họa, các sách viết về Phậtgiáo, sách tôn giáo học đại cương và và các văn kiện của ĐảngCác tài liệu lưu trữ của văn phòng Ban tuyên giáo của Nhà nướcTham khảo tài liệu trên mạng Internet….4.2 Phương pháp nghiên cứu: đề tài này sử dụng các phương pháp sosánh - đối chiếu, phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp hệ thống cấutrúc, phương pháp lịch sử, phương pháp phân loại, phương phát điền giã…5. Đóng góp của đề tàiHọa tiết hoa sen trong các công trình kiến trúc cổ của nước ta thể hiện conmắt thẩm mỹ và hệ thống tư tưởng của từng thời đại. Nó đóng vai trò rất quantrọng trong các nền văn hóa, tôn giáo, kiến trúc, điêu khắc, hội họa. Bởi vậy,muốn tìm hiểu về các họa tiết trong kiến trúc, điêu khắc, các nền văn hoá, tôngiáo thì phải xem xét nó qua nghệ thuật tạo hình trong các công trình kiến trúccổ. Những tìm hiểu nghiên cứu về sự ảnh hưởng của họa tiết hoa sen đối vớinghệ thuật kiến trúc và điêu khắc trong văn hoá Việt Nam sẽ phần nào cho tabiết thêm về tư tưởng, tâm hồn người Việt qua các công trình kiến trúc trong cácthời kỳ.6. Bố cục khóa luậnNgoài phần mở đầu, kết luận, nội dung luận văn chia làm 3 chương:Chương I: Khái quát về hình tượng hoa sen trong đời sống tinh thần củangười Việt;Chương II: Tổng quan những đặc điểm của họa tiết hoa sen trong nghệthuật kiến trúc và điêu khắc trong các công trình kiến trúc cổ qua các thời kì lịchsử Đại Việt;SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH5Chương III: Những giải pháp về việc lưu giữ và phát huy những néttruyền thống dân tộc của nghệ thuật tạo hình trong kiến trúc và điêu khắc.Ngoài ra còn có phần tài liệu tham khảo và phụ lụcChương 1TỔNG QUAN CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG HOA SEN TRONG ĐỜISỐNG TINH THẦN NGƯỜI VIỆT1.1. Những vấn đề chung của họa tiết hoa senCác khái niệm: Những khái niệm thông dụng trong nghệ thuật tạo hìnhnhư dấu hiệu, ký hiệu, họa tiết, hình tượng và biểu tượng. Dấu hiệu là thôngđiệp về hiện tượng, sự vật, được nhận biết thông qua cảm giác hoặc tư duy. Tínhiệu là dấu hiệu chuyển thành thông tin định hướng, có nội dung cụ thể. Kí hiệulà tín hiệu lặp lại với nội thông tin cố định, có hình dáng thị giác. Họa tiết lànhững dấu hiệu, hình ảnh, kí hiệu được phản ánh thông qua các di vật cụ thểmang tính trang trí mỹ thuật.Hình tượng là sự phản ánh hiện thực bằng phương thức khái quát nghệthuật dưới dạng cụ thể, sinh động điển hình, có thể cảm nhận một cách trựctiếp…Biểu tượng là sản phẩm của văn hóa xã hội loài người. Theo LaroussePetit: “Biểu tượng là dấu hiệu hình ảnh, con vật sống hay đồ vật biểu hiện mộtđiều trừu tượng, là một hình ảnh cụ thể của sự vật”. Biểu tượng là hình thái củavăn hóa dân tộc truyền qua các thế hệ và có thể là hình ảnh hay tên gọi nhằmdiễn đạt một điều vô hình bằng ngôn từ. Chẳng hạn hoa sen biểu tượng cho sựthanh cao… Nghiên cứu văn hóa một dân tộc là tìm cách giải mã tâm tức củadân tộc ấy thông qua hệ thống biểu tượng.Tóm lại, họa tiết trong nghệ thuật tạo hình là phương thức phản ánh hiệnthực một cách sáng tạo. Biểu tượng là giá trị biểu đạt gợi bằng ý niệm và khôngcần thông qua hình ảnh cụ thể. Hình tượng thay đổi theo cách nhìn và phươngdiện sáng tác ở mỗi không gian, thời gian. Mỹ thuật xây dựng họa tiết nghệ thuậttạo hình bằng đường nét, khối hình, màu sắc…SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH6Hoa sen là một loài thực vật bậc thấp có tính chất tcấurúct cơ thểphânđãhóa thành thân, rễ, hoa, lá,…, thườnghạtđược thấytrong các ao hồ khắp vùng châu Á. Màu sắc và hình dángđã tô điểm thêm cho vẻ đẹp của cảnh quan. Nhưng đó chỉthức, còn cái đẹp về nội dung thìi rằng:sao?sựCóchấmthểdứtnó khổ, đócái Đẹp theo thẩm mỹ Phật học. Cho nên kinhHoaPhápsen Hoa cón-Hình thượng hoa sen là biểu tượng đẹp trong cảm qngười Việt. Từ ngàn xưa hìnhđãảnhđi vàohoa senđời sốngngườivà tâm thViệt vớinhững hình ảnh thân thương,.gần gũiVới người Việt Nam, trong các loài hoa, hoa sen đượcnhấtvà trở thành hình tượng nghệ thuật độc đáo của dâsức sống vẻ đẹp thánh thiện và đầy hương sắc của nhcần cù, chịu thương chịu khó, dù cuộc sống có cơ cực vất vhãnh vươn lên. Hoabiểusenchocòntâmlà hồn, lối sốnga ngườivà cốt cáchViệt, đó chính làm hồnmộttrongtâsáng. Lối sống trung thựcgiản dị, luôn có tinh thần lạcVới quanđạo Phậttươihoavui…sen tượng tcho giá trị đạo đức, lòngsựtừthuầnbi báciếtái,khthánhcủathiệncon người.Người Việt còn coi hoa sen là nơi trú ngụ của Phật phávới các thần linh từ trời xuống phù hộ cho cuộc sống conSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH7hoa sen đã trở thành một phần kết cấu của di tích, trong trang trí kiến trúc vàđiêu khắc phục vụ tôn giáo. Hình tượng hoa sen mang lại một ý nghĩa riêng phùhợp với triết lý tôn giáo đóHoa sen đã trở nên thân thiết máu thịt trong đời sống sinh hoạt và tâm linhcủa dân tộc Việt Nam. Vì thế không chỉ Phật giáo mới sử dụng hình tượng hoasen làm họa tiết trang trí trong nghệ thuật tạo hình mà những tôn giáo khác cũngdùng để trang trí làm đẹp cho công trình kiến trúc, điêu khắc của mình.Hoa sen luôn là một đề tài rất đa dạng được các nghệ nhân Việt sử dụngthổi hồn vào trong tác phẩm của mình để thể hiện cái nội dung, thông điệp củamình.Họa tiết hoa sen trong tạo hình và trang trí mỹ thuật của người Việt cómột vai trò và vị trí quan trọng trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam. Từ việc xácđịnh một số khái niệm làm cơ sở lý luận để triển khai nội dung đề tài (như họatiết, hình tượng, biểu tượng, hoa sen…). Luận văn đi vào tìm hiểu đặc trưng vănhóa nghệ thuật dân tộc Việt Nam trong cơ tầng văn hóa Đông Nam Á, để thấyđược vì sao hoa sen lại được “thiêng hóa”, trở thành “biểu tượng” đẹp trong cảmquan thẩm mỹ và là đối tượng được miêu tả suốt chiều dài lịch sử mỹ thuậtngười Việt. So sánh với cùng đề tài này trong nghệ thuật tạo hình của văn hóaẤn Độ, Trung Quốc, Chămpa… để nhận diện được họa tiết hoa sen trong nghệthuật trang trí và tạo hình Việt trong mối quan hệ cội nguồn và tiếp xúc lâu dàitrong lịch sử khu vực. Từ đó có thể nhận thức một cách sâu sắc hơn về sự độcđáo của văn hóa truyền thống và sự tiếp biến văn hóa ngoại lai để làm nên họatiết hoa sen trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH8Chương 2HỌA TIẾT HOA SEN TRONG CÁC CÔNG TRÌNH KIẾN TRÚC CỔCỦA NGƯỜI VIỆT QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬTheo dòng chảy của lịch sử văn hóa nước nhà, Đề tài hoa sen đã xuất hiệntrong mỹ thuật của người Việt từ thời tiền sử, sơ sử. Tuy nhiên cũng phải từ thờiĐinh - Tiền Lê trở đi, đề tài này mới xuất thiện thường xuyên và trở thànhnhững hình tượng nghệ thuật, phản ánh đặc điểm của nghệ thuật tạo hình trongtrang trí kiến trúc và điêu khắc Việt ở từng thời kỳ và ẩn chứa trong đó là sự tiếpbiến văn hóa với Ấn Độ và Trung Hoa. Đề tài hoa sen không chỉ hấp dẫn bởikhía cạnh mỹ thuật mà còn chuyển tải những “mật mã” về văn hóa xã hội. Kháiquát hơn, họa tiết hoa sen trong kiến trúc và điêu khắc Việt Nam là chiếc “hànthử biểu” nghệ thuật tinh nhậy và cần mẫn suốt mấy ngàn năm của dân tộc conrồng cháu tiên.2.1. Họa tiết hoa sen thời Ngô - Đinh - Tiền Lê2.1.1. Đặc điểm lịch sử và nghệ thuật trang trí mĩ thuật thời Ngô- Đinh- Tiền LêNgô Quyền giương cao ngọn cờ độc lập, dựng nên chế độ quân chủchuyên chế, đóng đô ở thành Cổ Loa, bước đầu xây dựng nhà nước, phát triểnkinh tế, văn hóa, xã hội, củng cố quốc phòng. Đến thời Đinh -Tiền Lê tiếp tụcxây dụng và củng cố nhà nước, tiếp thu được một nguồn vốn lớn là sản phẩm cógiá trị nghệ thuật cao của mỹ thuật phương Nam, kết hợp với nghệ thuật dân tộcđang tiềm ẩn hàng ngàn năm, đề cao tính “giải Hoa” tạo ra phong cách mỹ thuậtViệt.2.1.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiệnMột số di tích được tìm thấy tại khu vực đền vua Đinh, vua Lê (NinhBình) họa tiết hoa sen trong trang trí kiến trúc là loại hao sen có 16, 14 hoặc 8cánh và loại có số cánh không xác định… Mặc dù họa tiết không nhiều, nhưngSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH9đủ cho thấy tư duy tạo hình thời này tương đối hoàn chỉnh. Nó trở thành bệ đỡ lýtưởng cho họa tiết trang trí hoa sen ở thời kỳ sau.2.2. Họa tiết hoa sen thời Lý (1010-1025)2.2.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời LýLý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, lập ra nhà Lý (1010 - 1225), định đô ởThăng Long. Đại Việt có hai bệ đỡ tư tưởng và chính trị rất bền vững là tinhthần Phật giáo và thiết chế nhà nước kiểu Nho giáo. Kiến trúc cung cấm, chùachiền…cũng được phát triển. Nghệ thuật tạo hình thời kỳ này ảnh hưởng tư duy“biểu tượng” của nghệ thuật dòng Ấn Độ nói chung và nghệ thuật Chămpa nóiriêng.2.2.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện2.2.2.1 Trong kiến trúc.Chùa Một Cột còn gọi là chùa Diên Hựu thuộc vườn Tây cung cấm củakinh đô nhà Lý với đồ án kiến trúc “hoa sen trên trụ đá giữa hồ Linh Chiểu”giúp chúng ta tìm đến một lớp ý nghĩa rất cao quý là trí tuệ cao siêu của ĐứcPhật mình vàng trong ngôi chùa màu đỏ linh thiêng truyền xuống cho vạn vật,với ý nghía cầu bình an, sinh lực dồi dào theo tư duy nông nghiệp. Chùa MộtCột tiêu biểu cho lối kiến trúc độc đáo của thời Lý, là sự biểu hiện tính triết lývề đường lối đạo Phật của Đại Việt thời Lý.Khi nói về “đài hoa sen” thì quan niệm biểu trưng tinh thần bất nhiễm củaPhật giáo được bộc lộ rõ nét. Chùa như một đóa sen tinh thần vĩ đại mọc lêngiữa hồ Linh Chiểu và được một hồ sen tạo hóa bao trùm lấy nó, tôn lên một vẻđẹp triết lý sâu xa về bản chất giác ngộ ẩn tàng trong mỗi cuộc đời chúng sinh.Tuy rằng giữa cuộc đời, chúng ta thấy có tính cá biệt của người này người nọ;cũng như tính sai biệt trong một rừng cây, có cây cao cây thấp, nhưng tinh thầnPháp vũ vô phân biệt của Phật giáo như một đóa sen bất nhiễm, luôn tỏa hươngthơm ngát, mang đến sự giải thoát cho chúng sinh và cứu vớt chúng sinh bằngtấm lòng bao dung, độ lượng không phân biệt sang hèn.Họa tiết hoa sen ở tảng đá kê chân cột gần với quan niệm trời tròn, đấtSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH10vuông, trong thể thức âm dương đối đãi, tạo sự bền vững, trường tòn và là môtíp hằng xuyên trong kiến trúcViệt.2.2.2.2. Hoa sen trang trí trên phù điêu , điêu khắc.Được sử dụng nhiều và đa dạng nhất trong trang trí điêu khắc thời Lý nhưbệ sen tượng Phật, đỡ các di vật thiêng (chùa Phật Tích - Bắc Ninh)… loại kếthợp hoa cúc, hoa dây, cây địa lan hoặc cây đại thụ dưới dạng hình nấm… Bốcục trang trí hoa sen ở đây được thể hiện theo lối nhìn nghiêng, nghĩa là hoa senđược bổ dọc tạo thành một đài sen dẹt, gồm hai lớp với nhiều cánh, xuất phát từgiữa và choãi dần về hai bên, lớp trên là cánh sen mới nở ôm lấy đài gươngkhuất ở trong, còn lớp dưới, các cánh sen đã tàn, đổ dài ra hai bên. Loại đồ ánnày có kế thừa của lối trang trí bệ sen của nghệ thuật tạo hình Đông Nam Átrong đó có Chăm pa. Nó như lời ngợi ca triều Lý cao quý và tôn nghiêm, đồ ánnày được ứng dụng nhiều trong trang trí thời kỳ sau.Họa tiết hoa sen trang trí trên các đồ vật dụng có tính mỹ thuật cao (hoasen trang trí trên bát, đĩa, liễn bằng gốm men gọc…)Đề tài hoa sen thời Lý có tính chất linh thiêng, cao qúy. Do hưởng củaPhật giáo nên hoa sen bao chứa nhiều ý nhĩa về mặt tư tưởng đến mức gần nhưbị mờ đi hình ảnh của mẫu thực. Hoa sen thường xuất hiện ở đồ án có trụcchuyển động hoặc lan tỏa vòng tròn. Hoa sen thời Lý có dáng vẻ biểu tượng doảnh hưởng phong cách Ấn Độ.2.3. Họa tiết hoa sen thời Trần (1226-1400)2.3.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời TrầnTriều đại Nhà Trần chấp chính non sông gần hai thế kỷ, viết nên trang sửdân tộc bằng hào khí Đông A với ba lần đánh tan quôn Nguyên Mông. Xã hộithời Trần có nhiều biến động với những phen chồn ngựa đá. Nhưng không vìthế mà mỹ thuật thời Trần vội vã biến đổi, nghệ sĩ thời Trần vừa tiếp thu tinhhoa từ mỹ thuật thời Lý vừa mang đặc điểm sáng tạo riêng với vẻ phóng khoáng,mạnh mẽ, lấy sự chuyển động trong tạo hình làm tiêu chí sáng tạo. Tính trang tríSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH11rất cao nhưng rất sát mẫu thực, điều đó làm nên vẻ độc đáo của mỹ thuật trangtrí thời Trần.2.3.2. Họa tiết hoa sen và cách thể hiện2.3.2.1. Họa tiết hoa sen trong kiến trúc và trang trí điêu khắcKế thừa di sản nghệ thuật từ thời Lý, nghệ thuật thời Trần đã phát triểntheo một con đường riêng, tạo ra một thời đại phát triển rực rỡ nữa của Phậtgiáo. Họa tiết hoa sen đa dạng hơn nhiều so với trước, với đặc trưng là sen cánhdẹo. Khác với sự tinh vi, trau chuốt trong nghệ thuật thời Lý, phong cách nghệthuật giai đoạn này giữ được yếu tố trang nghiêm của linh vật, nhưng sinh động,giản đơn và khỏe khoắn, như muốn thoát khỏi lễ nghi thể hiện trong từng đườngnét chạm trổ trong kiến trúc. Trang trí thời Trần đã để lại những nét riêng vớihình dáng chắc khỏe, đề tài gần gũi người dân và mang tính hiện thực cao hơn.Trong lòng cánh sen thời Lý có có hình tượng rồng chầu và hoa dây đượcphổ biến ở các di tích liên quan đến vua. Đến đời Trần dạng này như ít gặp màđược lùa tỉa thêm đường gờ viền và đôi khi được điểm các hạt tròn trong mộtbố cục cân xứng của mỗi cánh hoa.Đồ án hoa sen đỡ các di vật thiêng ở thời Trần khá phong phú và sinhđộng ví du như hoa sen đỡ chân chim phượng trên chán bia chùa Tổng (HưngYên), hoa sen đỡ ngọc báu và lửa tam muội trong đồ án lá đề ở chùa Dâu (BắcNinh). Vũ nữ Apsara múa dâng đóa sen ở ván lá gió di chỉ Cồn chè, đề tài nàyđa dạng hơn và nhiều so với thời trước. Nó vẫn giữ được yếu tố trang nghiêmcủa linh vật, nhưng được tạo tác rất sinh động và khỏe khoắn.Hoa sen được trang trí trên các đồ vật dụng (hoa sen trên gốm hoa nâu)thường được vẽ theo lối nhìn nghiêng, ngẫu hứng và sinh động.Họa tiết hoa sen thời Trần tiếp thu từ thời Lý nhưng phóng khoáng vàsinh động hơn. Từ chúng, ta đã thấy bóng dáng của nghệ thuật giàu tính dângian, mặc dù vẫn mang tính trang nghiêm và quy củ.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH122.4. Họa tiết hoa sen thời Lê Sơ (1427 - 1527)2.4.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Lê SơNhà Lê xây dựng đất nước trong đống cho tàn của chiến tranh mười nămchống giặc Minh. Kinh tế xã hội khánh kiệt, chính trị, văn hóa tư tưởng khôngổn định bởi nền tảng tư tưởng đã từng giúp nhà Lý, Trần phồn thịnh là Phậtgiáo, Nho giáo. Thì đến thời Lê Sơ Phật giáo không được quan tâm để bình ổnnhân tâm nữa, triều đình đương thời đề cao Nho giáo và áp dụng một cách giáođiều với hoàn cảnh xã hội đương thời. Mỹ thuật thời Lê thiếu vắng những côngtrình kiến trúc tôn giáo quy mô lớn mà chỉ phát triển ở các lăng tẩm, cung điệnphục vụ vương triều. Thời Lê Sơ để lại rất ít về nghệ thuật tạo hình nên đề tài vềhoa sen cũng không nhiều. Điều này thể hiện rõ ở chỗ đề tài hoa sen mang Phậttriết ở thời trước bị hạn chế sử dụng hoặc bị cải biến, tuy rằng nhiều đề tài mớixuất hiện trong bố cục khuôn mẫu và có thêm nhiều lớp ý nghĩa mới từ Nhogiáo.2.4.2. Họa tiết hoa sen và cách thể hiện2.4.2.1. Họa tiết hoa sen trong trang trí kiến trúcTriều đình nhà Lê đề cao Nho giáo và áp dụng một cách giáo điều và xãhội, mỹ thuật thời Lê thiếu đi những công trình tôn giáo quy mô, chủ yếu phụcvụ cho cung đình, đề tài hoa sen có phần ít đi và khuân mẫu, nhưng vẫn đượcchú ý nhiều. Hoa sen không những được trang trí trên các bệ tượng Phật, trêncác chân tảng cột chùa mà còn ở các thành bậc cung điện của triều đình và trêncả các bia tiến sỹ ở Văn Miếu nhưng có gia tăng them lớp ý nghĩa mới từ Nhogiáo.Đồ án hoa sen ở mặt ngoài thành bậc điện Kính Thiên (Hà Nội), Ở thànhbậc điện Lam Kinh… Hoa sen thể hiện theo kiểu nhìn nghiêng, thấy rõ cả từnglớp của hoa, trong cùng là một búp hoa còn xếp kín chưa nở, tiếp đó là các lớpcánh sen toả đều ra hai bên như bố cục hình nan quạt. Những họa tiết hoa senSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH13trên có nét trạm khắc rành mạch sắc sảo, tính trang trí cao, mang tính áp đặt theoý nghĩa mà nó truyền tải.2.4.2.2. Họa tiết hoa sen trên phù điêu, điêu khắcHoa sen trên bệ tượng Phật: Các bệ tượng Phật thời Lê Sơ, như bệ cácchùa Khám Lạng (Bắc Giang - 1432), chùa Cao (Hà Tây-1505)... đều có trangtrí cánh sen. Kiểu cách và chi tiết của các hoa văn này gần giống với các cánhsen trên các bệ thời Trần. Ngoài các cánh sen to, còn có lớp cánh sen được chạmtheo kiểu xếp gối lên nhau chỉ thấy nửa hình, cứ thế mà thành băng dài…Họa tiết hoa sen ở diềm bia chùa Cao (Hà Nội 1505), dưới bệ đá của chùaCung Kiệm (1449), hoa sen được trang trí theo lối nhìn nghiêng đang chớm nở,được cách điệu theo hình vân xoắn và kết hợp cùng hoa văn khác. Các cánh sennở vây quanh một búp sen ở giữa, lá phía ngoài hình sóng, cách tạo hình nàykhá sinh động,2.4.2.3. Họa tiết hoa sen trên các vật dụngHọa tiết hoa sen trên gốm hoa lam cho thấy sự chênh lệch về họa tiết hoasen trang trí giữa đồ ngự dụng và đồ bình dân.Đề tài hoa sen thời Lê Sơ được trang trí có hình thức cuộn vòng, khác xavới mẫu thực, ảnh hưởng bởi lối mây xoắn của Trung Hoa. Nghệ thuật thời nàymang nặng tính quy phạm và tính tượng trưng, có phần xa lạ với sự dung dị,thoáng đạt của mỹ thuật truyền thống Việt.2.5. Họa tiết hoa sen Thời Lê - Mạc2.5.1. Đặc điểm lịch sử và Mý thuật thời Lê - MạcThời Lê - Mạc chủ trương phát triển kinh tế thương mại, người dân đượctự do hơn đời sống và sáng tạo nghệ thuật. Nền nghệ thuật giàu tính dân gian ốntiềm ẩn lại có điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn.Từ thời này về sau, luận văn sẽ phân loại các dạng bố cục theo hướng mỹthuật học để thấy sự gia tăng ý nghĩa của họa tiết hoa sen.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH142.5.2. Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắcHọa tiết hoa sen trong kiến trúc và trang trí kiến trúc phần lớn là gỗ, đểtrang trí của kiến trúc chùa, đình… hoa sen được thể hiện rất thực và sinh độngtừ nội dung đến hình thức mà vẫn thoáng nét siêu phàm, khát vọng và thoát khỏisự quy phạm tạo hình thời Lê Sơ.Nghệ thuật tạo hình thời Lê - Mạc sử dụng nhiều mô típ hoa sen trongtrang trí kiến trúc, điêu khắc và đồ ứng dụng, hình ảnh hoa sen được trang trítheo lối bố cục thoải mái, tuân thủ các quy tắc để phù hợp với những khoảngtrống trên kiến trúc hay hiện vật nào khác.Hoạ tiết hoa sen trên các Phù điêu, điêu khắc đóng vai trò quan trọngtrong trang trí tượng tròn, tạo vẻ linh thiêng, cao quý và thẩm mỹ cao.Mô típ trang trí hoa sen ở đình làng đã tạo giá trị thẩm mỹ và phong cáchtrang trọng cho ngôi đình chung của cộng đồng. Cách sắp sếp các hình hoa láđối xứng sẽ tạo cảm giác cân bằng thị giác…Hoa sen trang trí trên đồ vật dụng đa dạng và sinh động,Các dạng bố cục: bố cụ đăng đối, bố cục hình dải cũng hay sử dụng đượctrong trang trí mỹ thuật thời này.Tạo hình thời Lê - Mạc là sự nhận thức sâu về khối và không gian với tưduy ước lệ, khỏe khoắn, thấm đậm chất dân gian, sự cởi mở hướng về tư duythương mại của xã hội đã tạo điều kiện cho mỹ thuật giàu tính dân gian pháttriển. Đề tài hoa sen được diễn tả sinh động như trong tự nhiên và mang đậmtâm hồn Việt.2.6. Hoạ tiết hoa sen thời Lê - Trịnh2.6.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời Lê - TrịnhĐây là giai đoạn lịch sử chiến tranh, cảnh “nồi da nấu thịt, sương rơi máuchảy” giữa hai nhà Trịnh - Nguyễn làm cho nhân dân mất niềm tin vào triềuđình. Vì vậy đời sống tinh thần của nhân dân lại hướng vào tôn giáo và tínngưỡng dân gian như Mẫu, Thánh, Thần… Nhà Mạc chủ trương phát triển kinhtế thương mại, nhân dân được tự do hơn trong đời sống và trong sáng tạo nghệSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH15thuật. nền nghệ thuật giàu tính dân gian vốn tiềm ẩn lại có điều kiện phát triểnmạnh mẽ hơn.2.6.2. Hoạ tiết hoa sen và các cách thể hiệnMỹ thuật thời Lê - Trịnh là thời kỳ phát triển đỉnh cao của nghệ thuậtđình làng, hoa sen được tỉa tót kỹ càng, song nó đã được kết hợp với nụ và látrở thành bó hoa mang tính tự nhiên hơn. Sen nở được điểm xuyết trong kiếntrúc, tuy nhiên những tác phẩm này chỉ xuất hiện từng bông mà chưa kèm theocành lá.Trên kiến trúc, hoa sen không còn được thể hiện theo kiểu từng bôngriêng lẻ mà được bố trí thành những không gian đầm sen - khoảng không giannghỉ mắt trong bố cục đã có tỉ lệ hợp lý hơn.Hoa sen trang trí trên đồ vật dụng như cửa võng, đồ thờ, gốm sứ với kỹthuật vẽ khoáng đạt và lấp lánh của chiều sâu trí tuệ.Các dạng bố cục trang trí thời Lê - Trịnh, họa tiết hoa sen đan xen vớihình người, chim, thú để phù hợp theo kết cấu kiến trúc chứ không phụ thuộcvào khuôn mẫu có sẵn, tạo ra hoạt cảnh của cuộc sống.Đây là thời kỳ đỉnh cao của nghệ thuật đình làng, hoa sen kết hợp với câycỏ, hoa lá trong bố cục, có xen lẫn người, thú rất sinh động và gần gũi với đờisống người dân. Sự hoàn mỹ của họa tiết hoa sen làm ta khó xác định tác phẩmnào thuộc về cung đình hay dân gian, vì ở mỗi tác phẩm, cái nọ nâng đỡ cái kia.Đó là cái hay, cái khéo của nghệ sỹ thời Lê - Trịnh khi biết dung hợp hai tínhchất trong một tổng thể.2.7. Họa tiết hoa sen thời Tây Sơn2.7.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật tạo hình thời Tây SơnTriều đại Tây Sơn có ảnh hưởng lớn ở Bắc Hà do người anh hùng áo vảicờ đào Quang Trung hoàng đế tao lập, đánh đuổi quân xâm lược Xiêm và đạiphá quân Thanh. Nhà Tây Sơn ra đời với nhiều chính sách tiến bộ, hứa hẹn mớicho nền văn hóa nghệ thuật nước nhà, mặc dù chỉ tồn tại trong 14 năm, nhưngmỹ thuật nói chung và đề tài hoa sen nói riêng đã có xu hướng đổi mới.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH162.7.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện trong các công trình kiếntrúc2.7.2.1. Họa tiết hoa sen được mô phỏng trong kiến trúcTiêu biểu cho kiến trúc thời kỳ này là chùa Kim Liên và chùa Tây Phươngở Hà Nội được trang trí với hình họa hoa sen sử dụng khá điêu luyện và sáng tạotrong quy mô kiến trúc. Đóa sen Kim Liên ở vị trí hạ thủy tượng trung cho Phậtpháp vô biên; đóa sen Tây Phương ở nơi thượng sơn lại ẩn dụ về cõi siêu linhtịnh độ vô tận. Hai chùa ở thế sơn - thủy để liên thông ba cõi làm một, trongnghĩa tam giới như lai (ba cõi đều nhờ Phật lực phổ độ). Một ý kiến khác chorằng, chúng sinh cần có “tự tính chạm viên” (Kim Liên) mới có thể bước tới“niết bàn” (Tây Phương).2.7.2.2. Họa tiết hoa sen trong trang trí kiến trúcTrên các bức chạm khắc của chàu Kim Liên, Tây Phương… hoa sen đượctrang trí cùng với các loại cây cỏ khác như cúc, lá ngô đồng và không thể thiếulà hình tượng con rồng cùng nhiều hoa văn khác đa dạng và sinh động mang ýnghĩa vũ trụ linh thiêng, khiến ta liên tưởng đến hình ảnh cầu mưa, cầu mùa củacư dân nông nghiệp!Đồ án hoa sen trên tảng đá đỡ chân cột có cánh hoa rất đầy đặn. Tuykhông được chạm khắc chi tiết nhưng nét chạm khối cánh hoa rất tinh sảo đãlàm cho cánh sen trở nên sống động, cao quý.2.7.2.3. Họa tiết hoa sen trên phù điêu, điêu khắc với những đài sennhiều lớp, cách tạo khối cánh hoa căng đầy, sống động theo mạch tư duy tạohình của tầng lớp trên, những hình hoa dây như sự ước lệ về cuộc sống thực.Điêu khắc của chùa Kim Liên, Tây Phương (Hà Nội) là mốc son của điêu khắcViệt Nam ở thế kỷ XVIII.Các dạng bố cục cân đối, đối xứng là một phương pháp tạo ra dạng hoa láxen kẽ với vân xoắn trong bố cục thành băng dải hình “sin”.Họa tiết hoa sen thời Tây Sơn có xu hướng hình thành phong cách mới,khác với thời trước và sau đó. Về kỹ thuật không đòi hỏi phải trau chuốt, phầnSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH17nhiều là chạm nổi trên gỗ hoặc đá. Nó biểu hiện được chất dân giã, mang đậm trítuệ Việt, đánh dấu một thời kỳ riêng biệt trong lịch sử tạo hình và trang trí mỹthuật Việt Nam.2.8. Họa tiết hoa sen trong nghệ thuật tạo hình thời Nguyễn (1802 1945)2.8.1. Đặc điểm lịch sử và mỹ thuật thời NguyễnNăm 1802, Nguyễn Ánh đánh chiếm được Thăng Long và lật đổ nhà TâySơn tồn tại trong 14 năm. Nguyễn Ánh lên ngôi lấy hiệu là Gia Long, với nhiềuchính sách thay đổi về chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội. Đây là triều đại cuốicùng của chê độ phong kiến Việt Nam. Bên cạnh Nho, Phật còn ảnh hưởng củatôn giáo khác, tạo nên sự dung hội văn hóa nghệ thuật thời này. Nghệ thuật tạohình và ttrang trí thời này có phần thuyên giảm tính dân tộc, họa tiết hoa senđược thể hiện rất độc đáo và sự Việt hóa các yếu tố ảnh hưởng của Trung Hoa.2.8.2. Họa tiết hoa sen và các cách thể hiện2.8.2.1. Hoa sen trong kiến trúc, điêu khắc và các đồ án trang trí khác ởthời Nguyễn tạo được ấn tượng thị giác mới mẻ, bằng những đường nét giản đơnnhưng ẩn chứa nhiều lớp ý nghĩa và mang tính biểu tượng cao(chẳng hạn, “Lásen được biến thành hình ảnh rùa thiêng”, “Bông sen hóa đầu rồng”,…).Trong những trang trí ở tháp Phật hoặc trên những trang trí đầu cột trụ, bờnóc, hoa sen được cách điệu hóa cao, đặc biệt trong kiến trúc chùa, đền, miếu sựcách điệu hóa này càng sinh động hơn nữa khi nghệ nhân, thợ phường thổi hồncho tác phẩm bằng niềm tin tâm linh. Ở lườn nóc và cả những dãy hành langtrang trí bằng những chất liệu khác nhau (gỗ, đá…), họa tiết hoa sen được thểhiện một cách mềm mại lướt theo những nét tinh vi của hình mẫu trang trí. Biểutượng hoa, lá sen hóa quy thiêng - tượng trưng cho sự trường tồn, phải chăng đồán này là sự bao chứa ý nghĩa về triều đại nhà Nguyễn.Bằng cách tiếp cận khác các thời trước, các mô típ hoa sen được phân tíchsâu hơn để thấy được sự phát triển đột biến về thể loại và ý nghĩa tạo hình, ýnghĩa đó trở nên đôc đáo khi họa tiết hoa sen được động vật hóa trở thành biểuSVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH18trưng cao quý của văn hóa Việt. Đặc trưng của mỹ thuật thời này là sự tiếp thutạo hình Phương Tây, hình tượng hoa sen trở nên gợi mở những triết lý nhânsinh về con người và vũ trụ.Tiểu kết chương 2Với phương thức “giải mã” các họa tiết, hình tượng hoa sen tiêt biểutrong mỹ thuật truyền thống Việt ở mỗi thời kỳ lịch sử, để thấy được sự tiếptruyền của văn hóa truyền thống và sự dân tộc hóa các yếu tố ngoại sinh tiếp thutừ văn hóa Ấn Độ và văn hóa Trung Hoa. Chúng ta thấy suốt hơn một ngàn năm,hình tượng hoa sen vẫn luôn giữ được vai trò phản ánh tâm thức dân tộc, thôngqua những họa tiết hoa sen được thể hiện, chúng ta biết được tư tưởng, tâm hồncủa người dân thời đó. Chúng ghi dấu những bước đi của nghệ thuật trang trí vàtạo hình dù bị chi phối bởi điều kiện lịch sử, xã hội ở mỗi thời kỳ, hoa sen trongtạo hình, trang trí đều rất có “hồn”, mang tư duy nông nghiệp và hàm chứanhững ý nghĩa vượt ra ngoài sự vật, phản ánh ước vọng muôn đời của ngườiViệt về cuộc sống an lành. Ví như nghệ thuật Đông Sơn, họa tiết hoa sen còn ítnhưng rất thực, như hoa văn trên trống đồng cũng là biểu tượng của bông sen,hoa văn trên các đồ trang sức và các công trình kiến trúc được khai quật đãkhẳng định nghệ thuật tạo hình của Đại Việt (XI-XII) là phi Hoa, phi Ấn với tưtưởng tự cường dân tộc. Đề tài hoa sen thời Lý đã bao chứa trong mình nhiềuhàm nghĩa về tư tưởng đến mức gần như mất đi mẫu thực. Nó là một mật ngữ bíẩn nhưng lại xuất hiện gần gũi như lời trần thuật, nó vượt khỏi cái hữu hạn đểvươn thành biểu tượng văn hóa. Hoa sen thời Trần gắn bó với hiện thực, khoángđạt, mạnh mẽ của hào khí Đông A. thời Lê sơ, Nho giáo được đề cao, nghệ thuậtđi từ tư duy văn tự sang tư duy tạo hình. Thời Mạc, hoa sen đa dạng và mangđậm chất dân gian (phải chăng vì ảnh hưởng sự phát triển thương mại của xã hộiđương thời). Thời Lê - Trịnh nghệ thuật tả thực giàu tính dân gian phát triển rựcrỡ. Dưới thời Tây Sơn, đề tài hoa sen có su hướng hình thành phong cách mới,khác với thời trước và sau. Thời Nguyễn, hoa sen có sự tiếp xúc và đan xen giữanghệ thuật cung đình và Phương Tây.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH19Chương 3Chương 3: KẾ THỪA PHÁT TRIỂN VÀ SÁNG TẠO HỌA TIẾTHOA SEN TRONG KIẾN TRÚC, ĐIÊU KHĂC VÀ NGHỆ THUẬT TẠOHÌNH VIỆT NAM THỜI HIỆN ĐẠI3.1. Thực trạng của họa tiết, hình tượng hoa sen trong văn hóa Việtthời hiện đại3.1.1. Hình tượng hoa sen với người Việt đương đạiHoa sen là loài hoa cao quý và thiêng liêng không chỉ cả Việt Nam mà thếgiới cũng vậy. Năm 2010 với việc lựa chọn Quốc hoa cho Việt Nam. Hoa sen đãvượt lên trên tất cả và đứng đầu danh sách để trở thành Quốc hoa dân tộc ta, sựkiện này một lần nữa khẳng định hoa sen đã đi sâu, thấm nhuần vào máu, vàotrong tâm thức của người Việt từ thủa lập nước đến nay.3.1.2. Giá trị thẩm mỹ và văn hóa truyền thống của họa tiết hoa sentrong văn hóa Việt.Hội họa - thể loại này phát triển rực rỡ nhất trong lịch sử mỹ thuật thế kỷXX, đánh dấu bước đổi mới của nghệ thuật trang trí, tạo hình Việt Nam sau khitiếp thu tạo hình Phương Tây. Đề tài hoa sen trong tranh cởi bỏ bớt mật ý, để trởvề với hình ảnh thực. Dù trực tiếp hay gián tiếp thì hoa sen vẫn là yếu tố quantrọng tạo nên vẻ đẹp của tác phẩm.Trong một số công trình kiến trúc hiện đại, các kiến trúc sư cũng có ýtưởng muốn gợi lên một không gian lấy hình hoa sen làm biểu tượng, bởi đề tàinày rất gần gũi với thẩm mỹ dân tộc Việt. Mang lại vẻ nhuận lành, hưng thịnhcho không giang sống, nó gần gũi và gợi sự hiện diện của thiên nhiên với conngười3.2. Bài học về giá trị truyền thống của họa tiết hoa sen trong nghệthuật tạo hình Việt Nam hôm nay và mai sauVăn hóa dân tộc cổ truyền hiện đang đứng trước sự nghiệp CNH - HĐH,đứng trước những thách thức gay gắt của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa.Nhiều nghành văn hóa nghệ thuật có phần chững lại, tìm đường và tự cách tân,SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH20họa tiết hoa sen trong tạo hình mỹ thuật Việt cũng đang phải có những bước điđể tục khẳng định tính hằng xuyên của nó trong văn hóa Việt. Hơn bao giờ hếtđặt ra vấn đề bảo tồn và phát triển các công trình kiến trúc và điêu khắc mà chaông để lại lạ nhiệm vụ rất có ý nghĩa của thế hệ chúng ta và mai sau. Đảng vànhà nước ta đã có những chủ trương, chính sách và giải pháp để giữ gìn, bảo tồnvà phát huy họa tiết hoa sen trong văn hóa Việt.KẾT LUẬNLuận văn đi từ việc xác định một số khái niệm làm cơ sở lý luận để triểnkhai nội dung đề tài (như họa tiết, hình tượng, biểu tượng, hoa sen…). Luận vănđi vào tìm hiểu đặc trưng văn hóa nghệ thuật dân tộc Việt Nam trong cơ tầngvăn hóa Đông Nam Á, để thấy được vì sao hoa sen lại được “thiêng hóa” và trởthành “biểu tượng” đẹp trong cảm quan thẩm mỹ và là đối tượng được miêu tảsuốt chiều dài lịch sử mỹ thuật người Việt. So sánh với cùng đề tài này trongnghệ thuật tạo hình của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc, Chămpa… để nhận diệnđược họa tiết hoa sen trong nghệ thuật trang trí và tạo hình Việt trong mối quanhệ cội nguồn và tiếp xúc lâu dài trong lịch sử khu vực. Từ đó có thể nhận thứcmột cách sâu sắc hơn về sự độc đáo của văn hóa truyền thống và sự tiếp biếnvăn hóa ngoại lai để làm nên họa tiết hoa sen trong nghẹ thuật trang trí và tạohình Việt Nam.Bằng việc “giải mã” các họa tiết hoa sen tiêt biểu trong mỹ thuật truyềnthống Việt ở mỗi thời kỳ lịch sử, để thấy được sự tiếp truyền của văn hóa truyềnthống và sự dân tộc hóa các yếu tố ngoại sinh tiếp thu từ văn hóa Ấn Độ và vănhóa Trung Hoa. Suốt hơn một ngàn năm, hình tượng hoa sen vãn luôn giữ đượcvai trò phản ánh tâm thức dân tộc, thông qua những họa tiết hoa sen được thểhiện, chúng ta biết được tư tưởng, tâm hồn của người dân thời đó. Chúng ghidấu những bước đi của nghệ thuật trang trí và tạo hình dù bị chi phối bởi điềukiện lịch sử, xã hội ở mỗi thời kỳ, hoa sen trong tạo hình, trang trí rất có “hồn”,SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH21mang tư duy nông nghiệp và hàm chứa những ý nghĩa vượt ra ngoài sự vật, phảnánh ước vọng muôn đời của người Việt về cuộc sống an lành. Ví như nghệ thuậtĐông Sơn, họa tiết hoa sen còn ít nhưng rất thực, như hoa văn trên trống đồngcũng là biểu tượng của bông sen, hoa văn trên các đồ trang sức và các công trìnhkiến trúc được khai quật đã khẳng định nghệ thuật tạo hình của Đại Việt (XIXII) là phi Hoa, phi Ấn với tư tưởng tự cường dân tộc. Đề tài hoa sen thời Lý đãbao chứa trong mình nhiều hàm nghĩa về tư tưởng đến mức gần như mất đi mẫuthực. Nó là một mật ngữ bí ẩn nhưng lại xuất hiện gần gũi như lời trần thuật, nóvượt khỏi cái hữu hạn để vươn thành biểu tượng văn hóa. Hoa sen thời Trần gắnbó với hiện thực, khoáng đạt, mạnh mẽ cảu hào khí Đông A. thời Lê sơ, Nhogiáo được đề cao, nghệ thuật đi từ tư duy văn tự sang tư duy tạo hình. ThờiMạc, hoa sen đa dạng và mang đậm chất dân gian (phải chăng vì ảnh hưởng sựphát triển thương mại của xã hội đương thời). Thời Lê - Trịnh nghệ thuật tả thựcgiàu tính dân gian phát triển rực rỡ. Dưới thời Tây Sơn, đề tài hoa sen có xuhướng hình thành phong cách mới, khác với thời trước và sau. Thời Nguyễn,hoa sen có sự tiếp xúc và đan xen giữa nghệ thuật cung đình và Phương Tây.Họa tiết hoa sen trong “bức tranh toàn cảnh” mỹ thuật hiện đại Việt Namcó sự kế thừa cũng như biến đổi do dự tiếp xúc với tạo hình Phương Tây, hoasen có xu hướng cởi bỏ bớt những mật ý phải truyền tải, để trở về với cái đẹpcủa hình ảnh thực như trong tự nhiên. Giá trị tiếp biến này, trở thành khuynhhướng chủ đạo trong sáng tác và thao tác của người Việt với sự tiếp xúc văn hóaĐông - Tây đó là: dân tộc hóa các yếu tố ngoại sinh và hiện đại hóa các yếu tốnội sinh . Điều đó là nền tảng làm giàu cho văn hóa Việt Nam theo hướng vừahiện đại vừa dân tộc. Khẳng định bài học kế thừa trong mỹ thuật truyền thốngvới lý tưởng thẩm mỹ: yêu mến, tôn trọng, thân thiện với môi trường (hiện naychúng ta đang rất cần trong quá trình CNH - HĐH đất nước).Thông qua họa tiết hoa sen trong kiến trúc, điêu khắc và đồ vật dụng,người Việt Nam thể hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và xã hội,SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH22người việt xưa gắn cho biểu tượng hoa sen những giá trị tinh thần sâu sắc. khámphá giá trị ấy là việc làm đầy ý nghĩa mà thế hệ chúng ta phải gánh vác. Sứcmạnh của văn hóa Việt Nam (trong đó có nghệ thuật) được thể hiện ở tính nhânvăn, lòng yêu nước, sự vươn lên, phát triển để hòa nhập… Trong xu thế toàn cầuhóa, để giữ gìn được những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc,phải biết hiện đại hóa nền văn hóa dân tộc theo tư tưởng chỉ đạo của Đảng vàNhà nước là “hòa nhập chứ không hòa tan”. Để đáp ứng xu thế của thời đại màvẫn giữ được bản sắc riêng.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH23TÀI LIỆU THAM KHẢO1Cao Huy Du dịch, Đào Duy Anh hiệu đính (2004), Đại Việt sử ký toàn thư, 2tập, Nxb. Giáo dục.2Chu Quang Trứ - Chùa Tây Phương, Nxb Hà Nội, 19903Chu Quang Trứ (1999), Kiến trúc dân gian truyền thống Việt Nam, Nxb.Mỹ thuật. Hà Nội.4Chu Quang Trứ (1998), Mỹ thuật Lý - Trần, mỹ thuật Phật giáo, Nxb, Mỹthuật Hà Nội.5Cơ sở văn hóa Việt Nam (Trần Ngọc Thêm + Trần Quốc Vượng)6Chương trình Thông điệp từ cổ vật - VTV2. Ban thể thao - Giải trí và dulịch, Đài truyền hình Việt Nam.7 Hoa sen trong mĩ thuật truyền thống Việt - Triệu Thế Hùng. Tạp chí VHNTsố 4 năm 2005.8Hình tượng hoa sen trong nghệ thuật tạo hình thời Lý,Triệu Thế Hùng, tạpchí VHNT số 294, Hà Nội.9Kinh kim cương (2000) Nxb, Tôn giáo, Hà Nội.10 Nguyễn Cao Luyện - Chùa Tây Phương - Một công trình kiến trúc cổ độcđáo.11 Nguyễn Đõ Cung “Bàn về mỹ thuật Việt Nam” Viện mỹ thuật Hà Nội.12 Nguyễn Hạnh, Trần Thị Thanh Nguyên, Nguyễn Duy Linh (2007), Cửuđỉnh, Nxb Trẻ, TP HCM.13 Nhiều tác giả, (2000) Lịch sử mỹ thuật Việt Nam, Viện mỹ thuật Hà Nội.Nhiều tác giả, Nhà thờ Công giáo Việt Nam.14 Nguyễn Như Ý chủ biên (1999) Đại từ điển tiếng Việt.Nxb, Văn hóa thông tin, Hà Nội.15 Tiến trình lịch sử Việt Nam. PGS Nguyễn Quang Ngọc (chủ biên)16 Thích Thanh Tứ (2000), Phật pháp tại thế gian17 Trần Lâm Biên - Chùa Việt. Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội 2003.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH24- Trang chí trong nghệ thuật tạo hình Việt. Nxb, Mỹ thuật,Hà Nội 2003.18 Trần Hàm Tấn - Lapagode Một Cột.19 Trần Lâm Biên, Chu Quang Trứ (1975), Nghệ thuật chạm khắc cổ Việt Nam,Viện nghệ thuật - Bộ văn hóa.20 Trang Thanh Hiền (2007) Cửu phẩm liên hoa trong trang trí cổ Việt Nam,Nxb. Thế giới, Hà Nội.21 Triệu Thế Hùng (2008), Đồ án hoa sen trong nghệ thuật tạo hình thời TâySơn. Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á, (12), Hà Nội.22 Triệu Thế Hùng (2008), Giá trị nghệ thuật tạo hình ở chùa Sùng NghiêmDiên Thánh, Nxb, Mỹ thuật. Hà Nội23 Văn kiện Đại Hội Đại Biểu Toàn Quốc lần thứ VIII (1996), Nxb Chính Trịquốc gia, Hà Nội24 Vũ Tâm Lang (1996) Kiến trúc cổ Việt Nam, Nxb, Xây dựng, Hà Nội.25 Viện mỹ thuật (1973), Mỹ thuật thời Trần. Hà Nôi.26 Viện mỹ thuật (1973), Mỹ thuật thời Lê Sơ. Hà Nôi.27 Viện mỹ thuật (1973), Mỹ thuật thời Mạc. Hà Nôi.SVTH NÔNG VĂN DŨNGGVHD TRẦN THẾ VĨNH

Tài liệu liên quan

• Tản văn về văn hóa và văn hóa kinh doanh của mỗi ngân hàng thương mại Việt nam thời kỳ hậu WTO
  • 4
  • 503
  • 0
• Luận văn quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn huyện bình lục tỉnh hà nam
  • 177
  • 3
  • 37
• Tài liệu TẢN VĂN VỀ VĂN HOÁ VÀ VĂN HOÁ KINH DOANH CỦA MỖI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU WTO ppt
  • 4
  • 383
  • 0
• Luận văn Phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới hiện nay (Qua thực tế tỉnh Điện Biên) pdf
  • 99
  • 746
  • 0
• Tiểu luận: Vấn đề sở hữu chéo trong hệ ngân hàng thương mại tại Việt Nam
  • 39
  • 1
  • 18
• dấu ấn bà la môn giáo ( hinđu giáo) trong các công trình kiến trúc chăm
  • 6
  • 1
  • 12
• Luận Văn: “Đánh giá về hoạt động quản lý ngoại hối của NHNN Việt nam thời gian qua và những kiến nghị” pot
  • 42
  • 282
  • 1
• LUẬN VĂN: Kiểm toán Nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam pptx
  • 102
  • 400
  • 0
• Luận văn:Nghiên cứu và phát triển các công cụ xử lý tiếng Việt trên UIMA pptx
  • 50
  • 333
  • 0
• Báo cáo nghiên cứu khoa học: "MỘT SỐ KẾT QUẢ TỪ CÔNG TÁC TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA VỀ SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM VÀ HIỆU QUẢ TRONG CÁC CÔNG TRÌNH XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM" pptx
  • 7
  • 982
  • 1

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về

(293.1 KB - 24 trang) - Luận Văn Hoạ tiết hoa sen trong các công trình kiến trúc cổ Việt Nam thời phong kiến Tải bản đầy đủ ngay ×