LƯỢC SỬ HỌ BÙI

Tại đây thôn Nghĩa, làng Đại Hoàng (nay là xã Tây Lương) huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, có đình thờ hai vị Thành Hoàng: Một vị họ Hoàng, một vị họ Bùi.

Sách gia phả họ Bùi do cụ Bùi Thế Đồng (cháu đời thứ 5 của Thủy tổ Bùi Quý Tông đệ nhất) viết bằng chữ Hán vào tháng 10 năm Bảo Đại thứ 12 ghi: Ba anh em họ Bùi từ huyện Nam Xương, tỉnh Hà Nội di cư về vùng này “Chiêu dân khai điền lập ấp”.

Người em thứ ba hiện thờ làm Thành Hoàng tại đình thôn Nghĩa, Sách ghi là: Bùi Tướng Công Lê triều điển bạ - Chức vụ Hàn lâm - mộ dân khai điền lập ấp. Sau đó vu triều không thấy ghi thêm gì về con cháu. Ngày giỗ: 15 tháng chạp.

Hai người anh ở lại định cư lâu dài và là hai Thủy tổ của họ Bùi ngày nay.

Người biên soạn quyền gia phả này là cháu của cụ Bùi Thế Đồng - tức đời thứ 7 của Thủy tổ thứ nhất, tên là Bùi Quang Riệu (thường gọi là Vũ Quốc Thái). Tài liệu biên soạn dựa theo gia phả cụ Đồng viết sưu tầm thêm sau này.

Ngược dòng lịch sử, hai chú cháu là Bùi Quang Riệu và Bùi Tiến Dũng đã tìm ra nguồn gốc của ba anh em Thủy tổ họ Bùi từ làng Tảo môn, xã Nhân Hòa, Huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam ngày nay. (Thời Lê thuộc huyện Nam Xương, tỉnh Hà Nội).

Tại đây có giòng họ Trần Bùi, có nhà thờ Bùi Thế Tổ và cai tổ tiếp theo. Giòng họ Trần Bùi đã có ba thời kỳ lập gia phả.

Nguồn gốc của Trần Bùi Thế Tổ là họ Trần, con một ông quan Triều Trần. Năm 1400, Hồ Quý Ly thoát đoạt ngôi vua của Trần Thiếu Đế - Phụ thân Trần Bùi Thế Tổ cùng một tướng căm thù nổi dậy bàn mưu giết Hồ Quý Ly. Mưu bị lộ, Hồ Quý Ly tàn sát gần 400 người của gia đình hai vị quan tướng họ Trần. Một mình Trần Bùi Thế Tổ được một ông lang thuốc là Bùi Trương che chở, nhận làm con nuôi, đổi tên họ là họ Bùi.

Bùi Thế Tổ - Tự Phúc Thực, khi trưởng thành đã cùng bạn bè thân thích di chuyển về vùng đất làng Tảo Môn ngày nay. Từ năm 1413, Bùi Thế Tổ thông minh nhiều tài, là thầy thuốc giỏi ở vùng Nam Định - Hà Nam ngày nay. Người đã có công cứu chữa Hoàng hậu của vua Lê Trần Tông đi du thuyền qua vùng Tảo Môn bị cảm, cấm khẩu. Vua ban cho Người chức Quốc sư, cấp 155 mẫu đất lập điền trang. Qua gia phả họ Trần Bùi ở Tảo Môn, thì tổ họ Bùi của ta là thế hệ thứ ba - hay thứ tư của Trần Bùi Thế Tổ. Đến thời vua Tự Đức di cư về Tiền Hải ngày nay khai hoang lấn biển cùng nhiều gia đình ở các Làng Đại Hoàng, Tảo Môn (nay là Xã Nhân Hòa, Huyện Lý Nhân). Đến năm 1640, dòng họ của Bùi Thế Tổ dần dần trở lại họ Trần, nhưng vẫn giữ được họ Bùi nên gọi là Trần Bùi, cho đến năm 2000 này đã có 12 thế hệ.

Nguồn gốc như vậy là rõ. Tiên tổ của họ Bùi ta tuy gốc họ Trần, nhưng là con họ Bùi. Con cháu tiên tổ là họ Bùi vẫn đúng. Không cần thiết phải trở lại họ Trần, vì đã trải qua 10 thế hệ rồi.

Ghi chú: Các ngày giỗ ghi trong Gia phả đều lấy theo ngày tháng âm lịch.