Lý Thuyết Bài Bài 51. Nấm - Lib24.Vn

BÀI 51: NẤM

I. Lý thuyết

Đồ đạc hoặc quần áo để lâu ở nơi ẩm thấp thấy xuất hiện những chấm đen, đó là do một số nấm mốc gây nên.

Nấm mốc là tên gọi chung của nhiều loại mốc mà cơ thể rất nhỏ bé, chúng thuộc nhóm Nấm.

Nấm cũng còn gồm cả những loại lớn hơn, thường sống trên đất ẩm, rơm rạ hoặc thân cây gỗ mục.

A. Mốc trắng và nấm rơm

1. Mốc trắng

Cơm nguội hoặc ruột bánh mì để thiu, chỉ sau 1 vài ngày sẽ thấy trên bề mặt xuất hiện những sợi trắng như bông, quấn chằng chịt lấy nhau. Đó là mốc trắng

a. Quan sát hình dạng và cấu tạo mốc trắng

+ Để quan sát được mốc trắng ta có thể tự gây mốc bằng cách

- Lấy 1 ít cơm nguộc hoặc bánh mì cho vào đĩa hoặc khay lên men

- Vẩy thêm 1 chút nước cho đủ ẩm

- Vài ngày sau các sợi mốc trắng đã phát triển, trên bề mặt có những đốm nhỏ màu hơi sẫm

+ Màu sắc: không màu, trong suốt, không có chất diệp lục

+ Hình dạng: dạng sợi, phân nhánh nhiều

+ Cấu tạo

- Gồm nhiều tế bào, bên trong có chất tế bào, nhiều nahan, không có vách ngăn giữa các tế bào

- Một số đơn bào (nấm men)

+ Dinh dưỡng: dị dưỡng bằng cách hoại sinh

+ Sinh sản: vô tính bằng bào tử.

- Túi bào tử hình tròn nằm trên đỉnh sợi mốc

b. Một vài loại nấm khác

- Mốc tương: để ủ xôi làm tương, màu vàng hoa cau

- Mốc xanh: từ loại mốc xanh có thể chiết lất kháng sinh penicilin

- Mốc men: (nấm men) để làm rượu

2. Nấm rơm

- Là một loại nấm mũ, thường mọc quanh chân các đống rơm, rạ mục, trên đất ẩm.

- Phát triển nhiều vào mùa mưa.

+ Cấu tạo gồm 2 phần:

- Sợi nấm: là cơ quan sinh dưỡng. Gồm nhiều tế bào có vách ngăn, mỗi tế bào có hai nhân, không có chất diệp lục

- Mũ nấm: nằm trên cuống nấm: là cơ quan sinh sản. Dưới mũ nấm có nhiều phiến mỏng chứa nhiều bào tử

+ Sự phát triển của nấm rơm

B. Đặc điểm sinh học và tầm quan trọng của nấm

1. Đặc điểm sinh học

a. Điều kiện phát triển của nấm: dinh dưỡng, nhiệt độ, độ ẩm

- Nấm sử dụng các chất hữu cơ có sẵn, đặc biệt là các chất hữu cơ thực vật

- Nhiệt độ thích hợp để phát triển 25 – 300C. Ở 00C nấm không phát triển, nước sôi 1000C giết chết nhiều loại nấm

- Cần độ ẩm thích hợp để phát triển

+ Ví dụ:

- Để gây mốc trắng chỉ cần để cơm hoặc bánh mì ở nhiệt độ phòng và cỏ vẩy thêm 1 chút nước.

* Lưu ý: ở những chỗ tối nấm vẫn phát triển được vì nấm sống đời sống hoại sinh không cần ánh sáng.

b. Cách dinh dưỡng

- Nhiều nấm hút chất hữu cơ có trong đất giàu xác thực vật, phân động vật, lá, gỗ mục …: nấm hoại sinh.

- Nấm sống bám trên cơ thể sống khác (thực vật, động vật, người) chủ yếu là thực vật: nấm kí sinh.

- Ngoài hai hình thức sinh sản hoại sinh và kí sinh còn 1 số nấm cộng sinh. Ví dụ: nấm cộng sinh với 1 số loại tảo thành địa y

2. Tầm quan trọng của nấm

Đối với đời sống con người, nấm vừa có ích vừa có hại

a. Nấm có ích

1 vài nấm có ích: nấm hương, nấm sò, nấm linh chi …

- Công dụng, vai trò của 1 số nấm

Công dụng	Ví dụ
Phân giải chất hữu cơ thành chất vô cơ	Các nấm hiển vi trong đất
Sản xuất rượu bia, chế biến một số thực phẩm, làm men nở bột mì	Một số nấm men
Làm thức ăn	Men bia, các nấm mũ như nấm hương, nấm rơm, nấm sò, nấm gan bò, mộc nhĩ …
Làm thuốc	Mốc xanh, nấm linh chi …

​b. Nấm có hại

Bên cạnh mặt có lợi, tác hại của nấm cũng khá lớn

- 1 số nấm kí sinh trên thực vật gây hại cho cây trồng làm thiệt hại mùa màng.

+ Ví dụ: Nấm gây bệnh nấm than ở ngô, nấm gây bệnh mốc bông, chè, khoai tây ...

- Một số nấm kí sinh trên người có thể gây bệnh như hắc lào, chứng ăn chân … Vì vậy cần giữ gìn vệ sinh thân thể để tránh các bệnh ngoài da do nấm kí sinh gây ra.

- Bào tử của nhiều loại nấm mốc có ở khắp nơi trong không khí, rơi vào nơi có điều kiện thuận lợi phát triển, làm hỏng thức ăn, đồ uống, các đồ dùng …

- Một số nấm độc, ăn phải có thể gây rối loạn tiêu hóa, làm tê liệt hệ thần kinh trung ương như nấm độc đỏ, nấm độc đen, nấm lim … Nếu bị ngộ độc có thể gây chết.

+ Việc phân biệt nấm độc và nấm ăn được khó, nên khi sử dụng nấm phải hết sức cẩn trọng, không ăn nấm lạ.

+ Khi bị ngộ độc nấm phải kịp thời rửa ruột và đưa ngay đến bệnh viện để điều trị

* Lưu ý: nấm độc thường có màu sắc sặc sỡ hơn so với nấm thường

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Mốc trắng và nấm rơm có cấu tạo như thế nào? Chúng sinh sản bằng gì?

Hướng dẫn trả lời:

Mốc trắng có cấu tạo dạng sợi phân nhánh rất nhiều, bên trong có chất tế bào và nhiều nhân, nhưng không có vách ngăn giữa các tế bào. Sợi mốc trong suốt, không màu, không có chất diệp lục và cũng không có chất màu nào khác.

Cấu tạo nấm rơm gồm 2 phần: phần sợi nấm là cơ quan sinh dưỡng và phần mũ nấm là cơ quan sinh sản, mũ nấm nằm trên cuống nấm. Dưới mũ nấm có các phiến mỏng chứa rất nhiều bào tử. Sợi nấm gồm nhiều tế bào phân biệt nhau bởi vách ngăn, mỗi tế bào đều có 2 nhân (không có chất diệp lục).

* Mốc trắng sinh sản bằng bào tử (sinh sản vô tính). Nấm rơm cũng sinh sản bằng bào tử.

Câu 2: Nấm có đặc điểm gì giống vi khuẩn ?

Hướng dẫn trả lời:

- Tế bào đều không có chứa chất diệp lục nên không có khả năng tự chế tạo chất hữu cơ.

- Đều có lối sống dị dưỡng: hoại sinh hay kí sinh.

Câu 3: Nấm giống và khác tảo ở điểm nào ?

Hướng dẫn trả lời:

+ Giống nhau:

- Đều đã hình thành các cơ thể đa bào, các tế bào cấu tạo tảo và nấm đều đã có nhân hoàn chỉnh.

- Đều có thể có cấu tạo dạng sợi như tảo xoắn, nấm mốc trắng, nấm rơm.

- Đều có thể sinh sản vô tính bằng bào tử như: tảo tiểu cầu, nấm mốc trắng, nấm rơm.

+ Khác nhau: Khác nhau giữa nấm và tảo

Câu 4: Tìm trên đồng ruộng sau khi gặt, hoặc trên bãi cỏ, ven cây gỗ mục, trong rừng ẩm.... các loại nấm mũ khác nhau.?

Hướng dẫn trả lời :

Nấm mốc xanh, nấm nen, nấm rơm

Câu 5: Nấm có cách dinh dưỡng như thế nào ? Tại sao ?

Hướng dẫn trả lời:

Phần lớn nấm hút chất hữu cơ có trong đất giàu xác thực vật phân động vật (nấm hoại sinh). Những nấm khác sống bám trên cơ thể sống (thực vật. động vật và người), chủ yếu là thực vật. Đó là nấm kí sinh. Ngoài ra, còn một số nấm cộng sinh (nấm cộng sinh với một số loài tảo thành địa y).

Câu 6: Nấm hoại sinh có vai trò như thế nào trong tự nhiên ?

Hướng dẫn trả lời:

Nấm hoại sinh có vai trò rất quan trọng trong tự nhiên. Vì nấm hoại sinh là một khâu trong chu trình chuyển hóa vật chất trong tự nhiên. Tất cả các xác chết của động thực vật đều được nấm hoại sinh phân giải thành chất vô cơ đơn giản. Vừa giải quyết việc ùn tắc các xác chết trên mặt đất, vừa cung cấp chất vô cơ cho cây xanh sử dụng làm nguyên liệu tổng hợp chất hữu cơ .Các chất hữu cơ này là nguồn sống của mọi sinh vật trên Trái Đất.

Câu 7: Kể một số nấm có lợi và một số nấm có hại cho người?

Hướng dẫn trả lời:

- Nấm có lợi: nấm hương, nấm sò, nấm linh chi. nấm rơm, mộc nhĩ...

- Nấm có hại: nấm gây bệnh ở bắp ngô, nấm gây bệnh ở lá và củ khoai tây. nấm độc đỏ, nấm độc đen...

Câu 8: Hãy tìm trong vườn trường hoặc vườn nhà em những cây có bệnh do nấm và quan sát xem cây bị bệnh ở bộ phận nào ?

Hướng dẫn trả lời:

Các em có thể quan sát cây trong vườn (kể cả cây cảnh, cây rau) hoặc cây trên đồng ruộng để tìm những cây có bệnh do nấm. Qua đó rút ra nhận xét: nấm thường bị bệnh ở bộ phận nào, khả năng phát triển của cây bệnh so với cây không bị bệnh để thấy được tác hại do nấm gây ra đối với cây trồng.

Bài tập

• Câu 1 (SGK trang 167)
• Câu 2 (SGK trang 167)
• Câu 3 (SGK trang 167)
• Câu 4 (SGK trang 167)
• Câu 1 (SGK trang 170)
• Câu 2 (SGK trang 170)
• Câu 3 (SGK trang 170)
• Câu 4 (SGK trang 170)