Lý Thuyết Mới Về Cơ Chế Và Bản Chất Của Sự Sáng Tạo

Nguyễn Quang Lộc,

SP Jain School of Global Management, 2141 New South Wales, Australia

Khi bạn nhập từ “serendipity” trong một ứng dụng văn bản như Microsoft Word, công cụ tự động sửa lỗi sẽ gợi ý bạn chọn các từ khác như “luck” (may mắn) hoặc “fate” (số phận). Việc gợi ý máy móc này thực ra là không chính xác. Tuy vậy, nó chỉ ra một thực tế rằng, serendipity không phải là một từ tiếng Anh quen thuộc và có thể dễ bị hiểu nhầm. Trong tiếng Việt, serendipity có thể tạm dịch là sự tình cờ - một phát hiện giá trị cao mà không biết từ đâu đến, tuy nhiên không có từ thực sự tương đương về ngữ nghĩa.

Serendipity là một khái niệm quan trọng trong học thuật vì nó đã được chứng minh là hữu ích đối với khám phá khoa học cũng như nhiều tiến bộ kỹ thuật và công nghệ của nhân loại. Vì vậy, đã có rất nhiều cuốn sách viết về khái niệm này.

Cuốn sách mới của nhà biên tập kiêm tác giả TS. Vương Quân Hoàng cùng 3 tác giả ThS. Nguyễn Minh Hoàng, ThS. Lê Tâm Trí, TS. Khúc Văn Quý và kỹ sư Lã Việt Phương đem lại một cái nhìn hoàn toàn mới về khái niệm thú vị serendipity.

TS. Vương Quân Hoàng đã phát triển cuốn sách này từ một câu hỏi kéo dài một thập kỷ...

TS. Vương Quân Hoàng đã phát triển cuốn sách này từ một câu hỏi kéo dài một thập kỷ sau khi xuất bản bài nghiên cứu được trích dẫn rộng rãi của ông ấy (đồng tác giả với Giáo sư Nancy K. Napier thuộc Đại học Boise State, ID, Hoa Kỳ) “Serendipity là một lợi thế chiến lược?” trong một cuốn sách biên tập bởi T. Wilkinson về Quản lý chiến lược trong thế kỷ 21, được xuất bản bởi Praeger. Cuốn sách A New Theory of Serendipity - Nature, Emergence and Mechanism (tạm dịch: Lý thuyết mới của serendipity - Bản chất, Sự xuất hiện và Cơ chế) vừa được đăng tải bởi nhà xuất bản De Gruyter [1]. Cuốn sách khám phá bản chất, nguyên nhân cơ bản và cơ chế xử lý thông tin của serendipity.

Nguồn: https://sites.google.com/view/new-theory-of-serendipity/home?authuser=0

Nguyên lý này cho rằng, các nhu cầu sinh tồn trong tự nhiên hoặc xã hội thúc đẩy sự xuất hiện của serendipity và serendipity là một hiện tượng có điều kiện: phụ thuộc vào môi trường và tư duy ở cả cấp độ cá nhân và tập thể. Từ thuyết tiến hóa của Darwin đến binh pháp của Tôn Tử, hay những phát kiến ​​lớn trong suốt lịch sử nhân loại đều được thống nhất bởi khái niệm then chốt này.

Trong thế giới thay đổi từng giờ từng phút, môi trường thông tin tuy dồi dào nhưng cũng rất hỗn loạn. Sức mạnh của serendipity cho phép con người nhận thấy đâu là kho báu trong vùng biển hoang dã này, nhưng chỉ dành riêng cho những người hiểu cơ chế hoạt động của khái niệm này. Để tăng xác suất bắt gặp và vận dụng được serendipity, cần vận dụng cơ chế Mindsponge và 3D process of creativity (Tạm dịch: quá trình sáng tạo 3D), vì nếu không có những cơ chế này, khái niệm serendipity trở nên mù mờ và khó nắm bắt [2-4].

(Một ứng dụng điển hình của cơ chế xử lý thông tin Mindsponge được trình bày trong cuốn sách có tên: Cuộc điều tra dựa trên quá trình Mindsponge về cơ chế tâm lý - tôn giáo đằng sau các vụ tấn công liều chết [5])

Cuốn sách cũng thảo luận về các phương pháp xây dựng môi trường và văn hóa giàu thông tin định hướng và hữu ích để tối đa hóa các cơ hội tìm kiếm và tận dụng serendipity. Serendipity có thể được xem như một kỹ năng và có nhiều điểm tương đồng với tập tính của chim bói cá về việc quan sát và bắt mồi.

Mặc dù cuốn sách thuộc dạng sách biên tập nhưng tất cả các chương đều tuân theo một cấu trúc thống nhất, tạo thành một câu chuyện xuyên suốt. Mỗi chương cung cấp một góc độ khác nhau để nhìn vào khái niệm serendipity.

Nhà biên tập và các tác giả đóng góp đã cố gắng đạt được những điều sau trong cuốn sách mới:

Thứ nhất, làm sáng tỏ sự bí ẩn về serendipity:

Hiện tượng serendipity luôn được coi là một “phép màu”. Đó là bí ẩn về sự đổi mới của con người và là một trong những bí mật lớn của xã hội chúng ta.

Nhưng serendipity không chỉ là một sự trùng hợp may mắn, cũng không phải là một âm mưu tiềm ẩn nào cả. Cuốn sách này, trên phương diện khoa học, khám phá quá trình thông tin đằng sau hiện tượng kỳ diệu này. Nó kết nối xã hội con người với tự nhiên, quay trở lại cội nguồn sự tồn tại của chúng ta và nhìn vào ngọn lửa sinh tồn để khám phá sự hài hòa trong việc sáng tạo.

Thứ hai, trình bày sức hấp dẫn của việc tự trở thành một nhà thám hiểm trong khoa học:

Các tác giả trình bày các biện luận của họ về bản chất và cơ chế của Serendipity bằng cách xem xét các sự kiện và câu chuyện thực tế thú vị. Nội dung sách kích thích tư duy và người đọc được dẫn dắt để đặt câu hỏi và khám phá những câu chuyện và vấn đề trong cuộc sống của chính họ trong suốt hành trình đọc cuốn sách này. Để nắm bắt được một mục tiêu có giá trị đòi hỏi chiến lược hay và nỗ lực lớn. Tuy nhiên không có bí mật ẩn dấu nào ở đây cả bởi vì đây là “cách của tự nhiên” - cách con người chúng ta đã luôn nỗ lực sáng tạo mà đơn thuần chưa nhận ra bản chất quá trình. Không giống như những cuốn sách khác về Serendipity, cuốn sách này sẽ cho bạn thấy rằng “bí mật lớn” của sáng tạo thật ra gần gũi hơn bạn nghĩ.

Thứ ba, mang lại những áp dụng thiết thực cho đa đối tượng:

Qua việc thấu hiểu tính điều kiện và động lực sinh tồn của Serendipity, cá nhân và tổ chức có thể đưa ra quyết định tốt hơn trong việc tạo ra môi trường thuận lợi cho việc nắm bắt và khai thác giá trị hiện tượng serendipity.

Đối với các nhà khoa học: Từ những giải thích rõ ràng về quá trình xử lý thông tin, thông qua lý thuyết Mindsponge và nguyên tắc 3D của sự sáng tạo, các nhà khoa học được cung cấp những công cụ cần thiết để đào sâu hơn vào các lĩnh vực nghiên cứu chuyên sâu của riêng họ và tìm ra các ứng dụng thực tiễn, ví dụ như trong tâm lý học, kinh tế học, xã hội học hoặc bất cứ nhánh nghiên cứu nào liên quan đến sáng tạo (có thể nói là mọi ngành khoa học).

Đối với những độc giả hiếu kì: Mọi người đều cần sự đổi mới để tạo ra đột phá hoặc thêm màu sắc cho cuộc sống. Nếu bạn nghĩ rằng những ý tưởng tuyệt vời đến một cách ngẫu nhiên từ một xứ thần tiên nào đó, thì cuốn sách này sẽ thuyết phục bạn điều ngược lại, mà vẫn không làm mất đi cái hay đáng kinh ngạc của những giây phút bùng nổ. Nhưng trên hết, bạn sẽ biết làm thế nào để trở nên sáng tạo hơn, với phương pháp rất thẳng thắn và khoa học.

Đối với những doanh nhân tham vọng: Ngọn lửa mang lại những thành công rực rỡ trong suốt lịch sử nhân loại luôn có bên trong mỗi con người. Nhưng bạn chỉ có thể sử dụng nó nếu bạn thực sự hiểu nó. Trong khi những người khác chờ đợi serendipity đến, bạn sẽ có thể chủ động săn lùng những khoảnh khắc quý giá đó. Như mọi khi: những thợ săn giỏi nhất chiến thắng, không phải những người lang thang thụ động.

Và trong thời đại hỗn loạn thông tin như hiện nay, việc tìm ra kho báu không hề đơn giản. Những người hoạt động trong ngành công nghệ thông tin biết rõ vấn đề này, và cuốn sách này chính là bản đồ kho báu mà họ đang tìm kiếm để định hướng trong đại dương bão táp đó.

Giống như chim bói cá theo dõi con mồi trong nước, chờ đợi để tấn công, hiểu được “bí quyết” của serendipity, chúng ta có thể giành lấy quà tặng quý giá của sức sáng tạo con người giữa cuộc sống bộn bề.

Tài liệu tham khảo

1. Vuong QH. (2022). A New Theory of Serendipity: Nature, Emergence and Mechanism. Berlin, Germany: De Gruyter.

2. Vuong QH, et al. (2022). Covid-19 vaccines production and societal immunization under the serendipity-mindsponge-3D knowledge management theory and conceptual framework. Humanities and Social Sciences Communications, 9, 22.

3. Vuong QH. (2016). Global mindset as the integration of emerging socio-cultural values through mindsponge processes: A transition economy perspective. In J. Kuada (Ed.), Global Mindsets: Exploration and Perspectives (pp. 123-140). New York: Routledge.

4. Vuong QH, Napier NK. (2015). Acculturation and global mindsponge: An emerging market perspective. International Journal of Intercultural Relations, 49, 354-367.

5. Vuong QH, Nguyen MH, Le TT. (2021). A mindsponge-based investigation into the psycho-religious mechanism behind suicide attacks. Warsaw, Poland: De Gruyter/Sciendo.