Mil Mi-8 – Wikipedia Tiếng Việt

Mil Mi-8
Mil Mi 8 của Không quân Nhân dân Việt Nam
Thông tin chung
Kiểu	Trực thăng vận tải (một số phiên bản là trực thăng vũ trang)
Nguồn gốc	Liên Xô/Nga]
Hãng sản xuất	Nhà máy trực thăng KazanNhà máy Hàng không Ulan-Ude
Thiết kế	Nhà máy sản xuất trực thăng Mil Moskva
Tình trạng	Đang hoạt động
Khách hàng chính	Liên Xô (từng sử dụng) Nga Khoảng 80 quốc gia, xem các quốc gia sử dụng
Số lượng sản xuất	>17,000 và vẫn tiếp tục được sản xuất, trực thăng được sản xuất nhiều nhất thế giới
Lịch sử
Giai đoạn sản xuất	1961–hiện tại
Được giới thiệu	1967
Chuyến bay đầu tiên	7 tháng 7 năm 1961
Biến thể	Mil Mi-8M/Mi-17
Phát triển thành	Mil Mi-14 Mil Mi-24

Mil Mi-8 (tiếng Nga: Ми-8, mã định danh NATO: Hip) là trực thăng hạng trung hai tua-bin, ban đầu do Viện Khí động học Thủy lực Trung ương Liên Xô (TsAGI) thiết kế vào thập niên 1960 và được biên chế vào Không quân Liên Xô năm 1968. Đến năm 2024, Nga vẫn còn sản xuất dòng máy bay này.[1] Ngoài vai trò phổ biến nhất là trực thăng vận tải, Mi-8 còn được dùng làm sở chỉ huy bay, trực thăng vũ trang, và nền tảng trinh sát.

Mi-8 là trực thăng được sản xuất nhiều nhất thế giới,[2] với hơn 17.000 chiếc đã được sử dụng bởi hơn 50 quốc gia. Tính đến năm 2015, khi gộp với dòng Mil Mi-17 có liên quan, hai loại này là nhóm máy bay quân sự đang hoạt động phổ biến đứng thứ ba thế giới.[3]

Thiết kế và phát triển

[sửa | sửa mã nguồn]

Mikhail Mil lần đầu tiếp cận chính phủ Liên Xô với đề xuất thiết kế một trực thăng tua-bin hai động cơ hoàn toàn mới vào 1959, sau thành công của Mil Mi-4 và sau khi các động cơ tua-bin trên Mil Mi-6 chứng tỏ hiệu quả. Sau giai đoạn thiết kế và phát triển, Mi-8 được đưa vào Không quân Liên Xô năm 1967.

Ban đầu quân đội Liên Xô phản đối việc làm trực thăng mới vì họ hài lòng với mẫu Mi-4 đang có.[4] Để phản biện, Mikhail Mil đề xuất rằng chiếc trực thăng mới thực chất là bản cập nhật lên động cơ tua-bin hơn là một kiểu hoàn toàn khác, qua đó thuyết phục Hội đồng Bộ trưởng cho phép tiến hành sản xuất. Nhờ vị trí đặt động cơ, Mil có cơ sở để tái thiết kế toàn bộ nửa thân trước xoay quanh một động cơ.[5]

Nguyên mẫu, đặt tên V-8, được thiết kế từ 1958[4] dựa trên Mi-4 với khoang lớn hơn.[6] V-8 bản một động cơ dùng tua-bin trục Soloviev AI-24 2.010 kW (2.700 shp),[7] bay thử lần đầu vào tháng 7 năm 1961[8]và lần đầu xuất hiện trước công chúng tại lễ diễu hành Hàng không Liên Xô ở Tushino vào tháng 7 năm 1961.[9]

Trong chuyến thăm Hoa Kỳ tháng chín năm 1959, Nikita Khrushchev lần đầu bay trên trực thăng tổng thống S-58 và được cho là rất ấn tượng.[10][11] Khi trở về, ông ra lệnh tạo ra một trực thăng tương tự để đón tiếp chuyến thăm đáp lễ của tổng thống Mỹ, nhằm giữ thể diện. Một phiên bản sang trọng của Mi-4 được nhanh chóng chế tạo và Khrushchev đã bay kiểm tra. Trong chuyến bay đó, Mikhail Mil đề xuất rằng chiếc trực thăng đang phát triển của ông phù hợp hơn, nhưng cần hai động cơ để đảm bảo độ tin cậy.[cần dẫn nguồn]

Nhờ chỉ thị của Khrushchev, Mikhail Mil có quyền xây dựng trực thăng hai động cơ nguyên bản, lần đầu tiên trong lịch sử Liên Xô sẽ dùng động cơ tua-bin chuyên dụng cho trực thăng (không phải cải biên từ máy bay cánh cố định như trên Mi-6 và nguyên mẫu V-8 đầu) và hộp số rotor chính hoàn toàn mới do tự thiết kế. May 1960, lệnh chính thức giao cho Mil chế tạo trực thăng hai động cơ; Phòng thiết kế Sergei Isotov nhận nhiệm vụ chế tạo động cơ.[cần dẫn nguồn]

Nguyên mẫu thứ hai (vẫn dùng một tua-bin vì động cơ Isotov chưa hoàn tất) bay vào tháng chín 1961.[cần dẫn nguồn]

Hai tháng sau khi Isotov hoàn thành động cơ, nguyên mẫu thứ ba V-8A trang bị hai động cơ Isotov TV2 công suất 1.120 kW (1.500 shp) bay lần đầu do Nikolai Ilyushin điều khiển vào 2 August 1962, đánh dấu chuyến bay đầu tiên của một trực thăng Liên Xô sử dụng động cơ tua-bin khí chuyên dụng.[6] Chiếc máy bay hoàn tất thử nghiệm tại nhà máy vào tháng hai 1963.[cần dẫn nguồn]

Nguyên mẫu thứ tư được thiết kế làm chuyên cơ VIP, đổi rotor từ bốn lên năm lá vào 1963 để giảm rung, cửa buồng lái thay bằng tấm che lồi bằng perspex trượt, và thêm cửa trượt cho khoang hành khách.[6]

Nguyên mẫu thứ năm là mẫu tiền sản xuất cho thị trường chở khách. Tháng 11 năm 1964, các thử nghiệm chung hoàn tất và chính phủ Liên Xô bắt đầu sản xuất hàng loạt. Sản xuất khởi động tại Nhà máy Kazan, chiếc đầu tiên hoàn thành cuối năm 1965.[cần dẫn nguồn]

Ban đầu quân đội Liên Xô ít quan tâm tới Mi-8 cho đến khi Bell UH-1 tham chiến Chiến tranh Việt Nam được tuyên truyền rộng rãi như một tài sản giá trị của Hoa Kỳ, cho phép bốc quân nhanh trong và ngoài chiến trường cũng như trên phạm vi cả nước. Chỉ sau đó quân đội Liên Xô mới vội vã đưa biến thể chở quân của Mi-8 vào sản xuất. Đến 1967, nó được biên chế vào Không quân Liên Xô với tên Mi-8.[cần dẫn nguồn]

Mi-8 có nhiều biến thể, gồm Mi-8T có khả năng chở 24 lính và trang bị rocket cùng tên lửa chống tăng có điều khiển. Mil Mi-17 là phiên bản xuất khẩu, được khoảng 20 quốc gia sử dụng; bản tương đương trong biên chế Nga thuộc dòng Mi-8M. Khác biệt dễ thấy giữa Mi-8 và Mi-17:

• A) vị trí cánh quạt đuôi (Mi-8 bên phải, Mi-17 bên trái),
• B) hình dạng ống xả (Mi-8 tròn, Mi-17 bầu dục),
• C) tấm chắn bụi trước cửa hút gió động cơ có trên Mi-17.

Ngoài ra, Mi-17 có giáp bảo vệ cho tổ lái được cải thiện. Mil Mi-14 phiên bản hải quân cũng được phát triển từ Mi-8.[12]

Mi-8 liên tục được nâng cấp và phiên bản mới nhất vẫn còn sản xuất đến 2024. Tuy nhiên, thế hệ thứ hai của Mi-8 đã chuyển sang bố trí cánh quạt đuôi kiểu “kéo” vì cấu hình này tăng quyền kiểm soát theo trục yaw nhờ các lá cánh tiến lên phía trên đi vào luồng gió xuống từ rotor chính. Tốc độ gió qua lá cánh tăng làm hiệu quả cánh quạt đuôi và khả năng điều hướng quay theo trục dọc tăng; ngược lại, với cấu hình “đẩy”, lá cánh tiến đi xuống dưới, làm giảm tốc độ gió qua cánh, từ đó giảm hiệu quả quay theo trục dọc tổng thể.[12] [cần dẫn nguồn]

Tai nạn

[sửa | sửa mã nguồn]

• Ngày 4 tháng 12/2003 một máy bay trực thăng Mi-8 của Ba Lan bị rơi gần Piaseczno.
• Ngày 19 tháng 7/2009 một máy bay trực thăng Mi- 8 bị rơi tại sân bay Kandahar khi cất cánh làm chết 16 người và bị thương 5 người khác. Các máy bay trực thăng thuộc sở hữu của Vertikal -T, một công ty vận tải hàng không Nga.
• Ngày 21 tháng 12/2012, một Mi-8 làm việc cho Phái đoàn Liên Hợp Quốc tại Nam Sudan (UNMISS) bị bắn rơi gần Likuangole ở Nam Sudan trong cuộc xung đột nội bộ tại miền Nam Sudan. Tất cả bốn người trên máy bay đều chết.
• Ngày 9 Tháng 3/2013, một Mi-8 thuộc sở hữu của hãng UTair Aviation làm việc cho Liên Hợp Quốc bị rơi do thời tiết, làm chết toàn bộ phi hành đoàn gồm bốn người Nga.
• Sáng 27/5/2013 đã xảy một vụ tai nạn trực thăng Mi-8 khiến 4 người thiệt mạng và 2 người khác bị thương tại khu tự trị Chukotk.
• Ngày 2 tháng 7/2013, ít nhất 15 người thiệt mạng khi trực thăng Mi-8 của Hãng Polyarnye Avialinii đang thực hiện chuyến bay chở khách như thường lệ thì bị mất liên lạc với đài kiểm soát không lưu.
• Ngày 31 tháng 5/2014 Trực thăng Mi-8 đã đâm xuống một hồ nước vùng Murmansk ở tây bắc Nga khiến 16 người mất tích, trực thăng chở các quan chức và doanh nhân. Máy bay trực thăng trên thuộc công ty Apatit, chuyên sản xuất phân bón. Người phát ngôn của Apatit nói rằng giám đốc công ty Alexei Grigoryev và phó giám đốc Konstantin Nikitin được cho là đáp chuyến bay này. Quan chức hàng đầu trong khu vực bao gồm cả Phó thống đốc Murmansk được cho là cũng đã lên chiếc trực thăng này.
• Lúc 7h45 sáng 7/7, chiếc trực thăng Mi-171 rơi[13] ở khu vực Hòa Lạc cách trung tâm Hà Nội khoảng 40 km về phía tây khi đang huấn luyện bay làm 18 chiến sĩ hi sinh, 5 người bị thương. Máy bay bị nạn mang số hiệu 01 thuộc Trung đoàn 916, Sư đoàn Không quân 371, Quân chủng Phòng không-Không quân (Việt Nam). Đây là một trong những vụ tai nạn máy bay quân sự nghiêm trọng nhất trong nhiều năm trở lại đây. Cất cánh lúc 7h30 để huấn luyện nhảy dù, đến 7h45 máy bay mất liên lạc và rơi cách sân bay Hòa Lạc khoảng 3 km. Loại trừ yếu tố "phá hoại từ bên ngoài", Trung tướng Võ Văn Tuấn, Phó tổng tham mưu trưởng Quân đội, cho biết nguyên nhân do lỗi kỹ thuật. Theo Cục Cứu hộ cứu nạn thuộc Bộ Quốc phòng, chiếc trực thăng bị cháy động cơ trước khi rơi.
• Khoảng 9h30 sáng ngày 26/3/2015, chiếc MI-8 7850 thuộc đoàn bay 937 chuyên làm nhiệm vụ cứu hộ cứu nạn chở tám chiến sĩ (gồm 4 thành viên phi hành đoàn và 4 người trong tổ tìm kiếm cứu nạn) đã bị rơi tại khu vực đường băng thuộc đảo Phú Quý, tỉnh Bình Thuận ở độ cao khoảng 5-10m. Ba người bị thương nhẹ, đã được điều trị ổn định trong ngày.

Variants

[sửa | sửa mã nguồn] Đối với phiên bản Mi-8M, xem Mil Mi-17.

Phần này cần thêm chú thích nguồn gốc để kiểm chứng thông tin. Mời bạn giúp hoàn thiện bài viết này bằng cách bổ sung chú thích tới các nguồn đáng tin cậy. Các nội dung không có nguồn có thể bị nghi ngờ và xóa bỏ. (January 2021) (Tìm hiểu cách thức và thời điểm xóa thông báo này)

Nguyên mẫu / thử nghiệm / sản lượng số lượng thấp

[sửa | sửa mã nguồn] V-8 (NATO – Hip-A) Nguyên mẫu một động cơ ban đầu. V-8A Nguyên mẫu hai động cơ, lắp động cơ tua-bin trục TV2-117; nguyên mẫu này tiếp tục được cải biến trong vòng đời. V-8AT Nguyên mẫu cho phiên bản đa năng Mi-8T. Mi-8 (NATO – Hip-B) Nguyên mẫu hai động cơ. Mi-8TG Cải biên để chạy LPG. Mi-18 Thiết kế nguyên mẫu, biến thể từ Mi-8 hiện có. Hai chiếc Mi-8 được kéo dài thêm 0,9 m (3 ft), bộ càng đáp thu vào được, và thêm cửa trượt ở mạn phải thân máy bay. Mi-18 được dùng trong xâm lược Afghanistan của Liên Xô, sau đó làm khung tập tĩnh cho phi công Mi-8/17.

Vận tải quân sự

[sửa | sửa mã nguồn] Mi-8T (NATO – Hip-C) Phiên bản vận tải tiện ích sản xuất loạt đầu tiên; có thể mang 4 cụm pod UV-16-57 (đạn S-5) trên 4 điểm treo ở 2 giá cánh phụ, và trang bị 1–2 súng máy PK gắn mạn. Mi-8TV Phiên bản vũ trang của Mi-8T. Mi-8TVK (NATO – Hip-E, a.k.a. Mi-8TB) Phiên bản dùng làm trực thăng vũ trang / yểm trợ hỏa lực trực tiếp. Khung thân bổ sung 2 điểm treo ngoài (tổng 6), gắn súng máy 12,7 mm KV-4 linh hoạt ở mũi. Vũ khí gồm rocket S-5 57 mm, 6 pod UV-32-57, bom 250 kg (551 lb), hoặc 4 tên lửa chống tăng AT-2 Swatter. Mi-8TBK (NATO – Hip-F) Phiên bản xuất khẩu vũ trang, gắn 6 ray phóng để mang tên lửa AT-3 Sagger.

Chỉ huy và tác chiến điện tử

[sửa | sửa mã nguồn] Mi-8IV (NATO – Hip-G, a.k.a. Mi-9) Phiên bản sở chỉ huy bay, lắp hệ thống “Ivolga”, nhận dạng bởi ăng-ten và ra-đa Doppler trên cần đuôi. Mi-8PP (NATO – Hip-K) Phiên bản chế áp điện tử với hệ thống “Polye”; từ 1980 gắn hệ thống “Akatsiya” và đổi định danh Mi-8PPA. Đặc trưng: sáu ăng-ten dạng chữ X mỗi bên phía sau thân. Dùng hộ tống biến thể chở quân và gây nhiễu ra-đa pháo phòng không tự hành (ví dụ Gepard). Mi-8PD Phiên bản sở chỉ huy bay của Ba Lan. Mi-8SMV (NATO – Hip-J) Phiên bản ECM với hệ thống “Smalta-V”, đặc trưng hai hộp nhỏ mỗi bên thân. Dùng bảo vệ máy bay cường kích trước phòng không đối phương. Mi-8VKP (NATO – Hip-D, a.k.a. Mi-8VzPU) Phiên bản liên lạc đường không, gắn container thông tin hình chữ nhật trên giá vũ khí và hai ăng-ten khung trên lưng đuôi.

Các phiên bản quân sự khác

[sửa | sửa mã nguồn]

Mi-8AD Phiên bản rải mìn, với 4 bộ rải mìn VSM-1. Mi-8AV Phiên bản rải mìn với bộ rải mìn VMR-1/-2 cho 64 hoặc 200 mìn chống tăng. Mi-8BT Phiên bản rà phá mìn. Mi-8MB "Bissektrisa" Phiên bản cấp cứu quân y. Mi-8R (a.k.a. Mi-8GR) Phiên bản trinh sát chiến thuật, có hệ thống ELINT “Grebeshok-5”.[14] Mi-8K Phiên bản trinh sát pháo binh. Mi-8SMT Phiên bản vận chuyển quan chức quân sự, trang bị vô tuyến R-832 và R-111 cải tiến. Mi-8SKA Phiên bản trinh sát ảnh. Mi-8SP Phiên bản theo dõi và thu hồi tàu vũ trụ.[15] Mi-8T(K) Phiên bản trinh sát ảnh. Mi-8TZ Phiên bản tiếp nhiên liệu. Mi-8TB Phiên bản phát triển tại CHDC Đức, điều chỉnh theo nhu cầu quân sự tại đây. Trang bị nhiều hệ thống tên lửa và bom (gồm S-5, FAB-500) để đánh mục tiêu mặt đất. Do vậy được coi như “vận tải ném bom”, giải thích ký hiệu “TB”.[16][17] Mi-8MTYu Chỉ một chiếc, dùng bởi Không quân Ukraine, đóng tại căn cứ “Kirovske”. Dùng phát hiện phương tiện tái xâm nhập khí quyển và mục tiêu nhỏ trên mặt nước; ăng-ten ra-đa ở mũi. Mi-8MSB Phiên bản dân dụng chở khách hiện đại hóa.[18] Mi-8MSB-V Trực thăng đa năng hiện đại hóa cho Quân đội Ukraine.[19]

Dân sự

[sửa | sửa mã nguồn]

Mi-8T (NATO – Hip-C) Phiên bản tiện ích dân sự & quân sự, 24 hành khách, ghế gập mép khoang, cửa sập sau đôi dạng vỏ sò với bản lề chéo; động cơ 2× Klimov TV2-117A 1.677 shp (1.251 kW) tốc độ tối đa 155 mph (249 km/h) ở mực nước biển. Mi-8P Phiên bản chở khách dân dụng 28–32 ghế, cửa sập sau nhỏ bản lề dọc, cửa thang gió chia ngang ở giữa; động cơ 2× TV2-117A 1.700 hp (1.300 kW). Mi-8S "Salon" Phiên bản VIP dân dụng, 9–11 khách, có bếp và toilet. Mi-8MPS Phiên bản tìm kiếm cứu nạn. Mi-8MA Phiên bản thám hiểm địa cực dùng ở Bắc Cực. Mi-8MT Phiên bản cẩu bay. Mi-8AT Phiên bản vận tải dân dụng, lắp 2 động cơ TV2-117AG cải tiến. Mi-8ATS Phiên bản nông nghiệp, gắn phễu và thanh phun. Mi-8TL Phiên bản điều tra tai nạn hàng không. Mi-8TM Phiên bản vận tải nâng cấp, lắp ra-đa thời tiết. Mi-8TS Phiên bản sa mạc nóng và cao. Mi-8VIP Phiên bản VIP cao cấp, 7–9 khách. Mi-8PA Phiên bản điều chỉnh theo quy định Nhật Bản. Chỉ 1 chiếc (năm 1980), dùng bởi Aero Asahi để vận chuyển vật liệu nặng vùng núi. Nghỉ biên chế 1993, sau đó trưng bày tại Bảo tàng Hàng không Tokorozawa.

Các quốc gia sử dụng

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Afghanistan[20][21]
•  Albania[22]
•  Algeria[20]
•  Angola[20]
•  Argentina[20]
•  Armenia[20]
•  Azerbaijan[20]
•  Belarus[20]
•  Bhutan[20]
•  Bosnia và Herzegovina[20]
•  Bulgaria[20]
•  Burkina Faso[20]
•  Campuchia[20]
•  Canada[23]
•  Trung Quốc[20]
•  Colombia[20]
•  Cộng hòa Congo[20]
•  Cộng hòa Dân chủ Congo[20]
•  Croatia[20]
•  Cuba[20]
•  Cộng hòa Séc[20]
•  Djibouti[20]
•  Ai Cập[20]
•  Eritrea[20]
•  Ethiopia[20]
•  Georgia[20]
•  Đức
•  Guinea[20]
•  Guinea-Bissau[24]
•  Hungary
•  Ấn Độ[25]
•  Indonesia[26]
•  Iran[20]
•  Iraq[20]
•  Kazakhstan[20]
•  Kyrgyzstan[20]
•  Lào[20]
•  Libya[20]
•  Lithuania[20]
•  Maldives[20]
•  Mexico[20]
•  Mali[20]
•  Moldova[20]
•  Mongolia[20]
•  Mozambique[20]
•    Nepal[20]
•  CHDCND Triều Tiên[20]
•  Peru[20]
•  Ba Lan[20]
•  Nga[20]
•  Serbia[20]
•  Somalia
•  Sudan[20]
•  Syria[20]
•  Transnistria: 5[27][28]
•  Thổ Nhĩ Kỳ[29]
•  Turkmenistan[20]
•  Tajikistan[20]
•  Ukraine[20]
•  Hoa Kỳ[30]
•  Uzbekistan[20]
•  Venezuela[20]
•  Việt Nam[20]

Các quốc gia từng sử dụng

[sửa | sửa mã nguồn]

•  Bangladesh[31]
•  Tiệp Khắc[32]
•  Đông Đức[33]
•  Phần Lan[34]
•  Guyana[35]
•  Latvia[36]
•  Romania[37]
•  Slovakia[37]
•  Serbia và Montenegro[38]

•  Liên Xô[39]
•  Nam Tư[40]
•  Pakistan

Tính năng kỹ chiến thuật (Mi-8T)

[sửa | sửa mã nguồn]

Dữ liệu lấy từ Jane's All The World's Aircraft 1992–93[41]

Đặc điểm tổng quát

• Tổ lái: 3
• Sức chuyên chở:
  • 24 hành khách hoặc
  • 12 cáng tải thương và chỗ cho 1 nhân viên y tế hoặc
  • 3.000 kg (6.600 lb) tại các giá treo ở ngoài lẫn trong khoang
• Chiều dài: 18,17 m (59 ft 7 in)
• Đường kính rô-to: 21,29 m (69 ft 10 in)
• Chiều cao: 5,65 m (18 ft 6 in)
• Diện tích đĩa quay: 356 m² (3.832 ft²)
• Trọng lượng rỗng: 7.260 kg (16.007 lb)
• Trọng lượng có tải: 11.100 kg (24.470 lb)
• Trọng lượng cất cánh tối đa: 12.000 kg (26.455 lb)
• Động cơ: 2 × Klimov TV3-117MT kiểu tuốc bin trục, 1.454 kW (1.950 shp) mỗi chiếc
• Sức chứa nhiên liệu tổng cộng: 3.700 l (977 US gal)

Hiệu suất bay

• Vận tốc cực đại: 260 km/h (140 kt)
• Tầm bay: 450 km (280 mi)
• Tầm bay chuyển sân: 960 km (596 mi)
• Trần bay: 4.500 m (14.765 ft)

Trang bị vũ khí

Lên tới 1.500 kg (3.300 lb) vũ khí mang dưới 6 giá treo, gồm:

• rốc két S-5, rốc két S-8 hoặc
• thùng súng UPK-23-250 hoặc
• tên lửa chống tăng hoặc bom.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

• Danh sách trực thăng thông dụng

Máy bay liên quan

• Mil Mi-14
• Mil Mi-17
• Mil Mi-24

Máy bay tương tự

• Aérospatiale Puma
• CH-46 Sea Knight

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

1. ^ Erkanli, Dr Sertan (ngày 24 tháng 3 năm 2023). "MI-8 Helicopter: A Versatile Aircraft for Military and Civilian Use | Defensebridge". defensebridge.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2024.
2. ^ Air Force Magazine (bằng tiếng Anh). Air Force Association. tháng 7 năm 2015. tr. 66. Truy cập ngày 25 tháng 8 năm 2023.
3. ^ "Strength in numbers: The World's Top 10 military aircraft types". Flightglobal.com. Reed Business Information Limited. ngày 9 tháng 1 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 30 tháng 10 năm 2015.
4. ^ a b "Mi-8 Helicopter. Development History". mi-helicopter.ru (bằng tiếng English). Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 7 tháng 11 năm 2025.{{Chú thích web}}: Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
5. ^ Vershinin, Alexander; RBTH, special to (ngày 31 tháng 8 năm 2015). "The Moscow helicopter factory that put the 'Mil' in military aviation". Russia Beyond (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 6 tháng 9 năm 2024.
6. ^ a b c Donald, David, biên tập (1997). "Mil Mi-8". The Complete Encyclopedia of World Aircraft (bằng tiếng English). Barnes & Noble Books. ISBN 0-7607-0592-5.{{Chú thích sách}}: Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
7. ^ Frawley, Gerald (2002). "Mil Mi-8 & Mi-17". The International Directory of Military Aircraft, 2002/2003 (bằng tiếng English). Fishwick, ACT: Aerospace Publications. ISBN 1-875671-55-2.{{Chú thích sách}}: Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
8. ^ "Mil Mi-8 – NATO code: HIP". Army.cz. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 7 năm 2014. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2014.
9. ^ Taylor, John W. R. (1975–1976). Jane's All The World's Aircraft. Macdonald and Jane's. tr. 502. ISBN 0-354-00521-9.
10. ^ Sikorsky, Sergei I. (2007). The Sikorsky Legacy (bằng tiếng English). Arcadia Publishing. ISBN 978-0-7385-4995-8.{{Chú thích sách}}: Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
11. ^ "Mil Mi-8". Wiki.scramble.nl. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2014.
12. ^ a b "Differences between the First and Second Mi-8 Generation - Helicopter-DataBase". www.helicopter-database.de.
13. ^ Trực thăng Mi-171 của Quân chủng phòng không không quân Việt Nam rơi
14. ^ "Mi-8R". 16va.be. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 24 tháng 12 năm 2014.
15. ^ "[1.0] Mi-8 Variants".
16. ^ "Raketen- und Waffentechnischer Dienst (RWD) - Hubschrauber Mi-8TB". www.rwd-mb3.de. Truy cập ngày 17 tháng 12 năm 2024.
17. ^ "Mil Mi-8 – (SK)" (bằng tiếng Đức). Truy cập ngày 17 tháng 12 năm 2024.
18. ^ Karpenko, A.V. "The modernized Mi-8MSB (Ukraine)". Bastion-karpenko.ru. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2016.
19. ^ "Motor Sich proposes Ukrainian Mi-8 MSB-V upgrades, new variants | IHS Jane's 360". Janes.com. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2016.
20. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az "World Air Forces 2013" (PDF). Flightglobal Insight. 2013. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 16 tháng 12 năm 2012. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
21. ^ Roth, Andrew (ngày 25 tháng 8 năm 2021). "Taliban have captured more than 100 military helicopters, Russia says". The Guardian.
22. ^ "Albanian Defense Ministry". Aaf.mil.al. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 4 năm 2015. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2014.
23. ^ "A Critical Link". Vertical Mag. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2022.
24. ^ "World's Air Forces 1987". Flightglobal.com. tr. 59. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
25. ^ Gupta, Anchit (ngày 27 tháng 3 năm 2024). "The Accidental Fleet of the IAF". IAFHistory. Truy cập ngày 5 tháng 5 năm 2025.
26. ^ "World Air Forces 2019". Flightglobal Insight. 2019. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2019.
27. ^ MilAvia Press. "Order of Battle – Transnistria". Milaviapress.com. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 7 tháng 8 năm 2017.
28. ^ valerys (ngày 18 tháng 8 năm 2007). "Tiraspol Flughafen". Panoramio.com. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 7 tháng 8 năm 2017.
29. ^ "Turk Jandarma Teskilati Mi-8/17". Helis.com. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
30. ^ Trevithick, Joseph (ngày 17 tháng 9 năm 2021). "Russian-Made Mi-17 Helicopter Flown By Secretive U.S. Unit Lands In Farmer's Field". Thedrive.com. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2022.
31. ^ "Trade Registers". SIPRI. Truy cập ngày 27 tháng 1 năm 2020.
32. ^ "Ceskoslovenske VoJenske Letectvo Mi-17". Helis.com. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
33. ^ "World's Air Forces 1987". tr. 50. Lưu trữ bản gốc 17 tháng 5 2013. Truy cập 20 tháng 3 2013.
34. ^ "Puolustusvoimat pääsee eroon Mi8-helikoptereista". Yle Uutiset. ngày 12 tháng 8 năm 2011.
35. ^ "Mil Mi-8 Hip | Guyana Defence Force". ngày 20 tháng 4 năm 2016. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 12 năm 2021. Truy cập ngày 3 tháng 2 năm 2021.
36. ^ "GM Helicopters fleet". Gmhelicopters.com. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 2 năm 2014. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
37. ^ a b International Institute for Strategic Studies (IISS) (2023). "The Military Balance 2023". The Military Balance (bằng tiếng Anh).
38. ^ "World's Air Forces 2004". Flightglobal.com. tr. 84. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2013.
39. ^ "World's Air Forces 1987". tr. 86. Lưu trữ bản gốc 17 tháng 5 2013. Truy cập 20 tháng 3 2013.
40. ^ "World's Air Forces 1987". tr. 67. Lưu trữ bản gốc 15 tháng 7 2015. Truy cập 20 tháng 3 2013.
41. ^ Mark Lambert, biên tập (1992). Jane's All The World's Aircraft,1992–93. Coulsdon, Surrey, UK: Jane's Information Group. ISBN 0-7106-0987-6.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn] Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện về Mil Mi-8.

• Serbian Air Force Mi-8 Photo Gallery at Airserbia.com
• Mi-8/Mi-17 section at aviation.ru Lưu trữ ngày 14 tháng 5 năm 2006 tại Wayback Machine
• Mi-8 DataBase Lưu trữ ngày 10 tháng 10 năm 2017 tại Wayback Machine and photo gallery at helicopter-database.net Lưu trữ ngày 3 tháng 1 năm 2019 tại Wayback Machine
• Mi-8 walkaround from Lutzk and Mi-8PPA walkaround on ScaleModels.ru
• Mi-8 and Mi-17 helicopters in China Lưu trữ ngày 8 tháng 10 năm 2014 tại Wayback Machine
• Giới thiệu sơ Mi-8 1
• Giới thiệu sơ Mi-8 2

x t s Trực thăng Mil
Mi-1 • Mi-2 • Mi-3 • Mi-4 • V-5 • Mi-6 • V-7 • Mi-8 • Mi-9 • Mi-10 • Mi-12 • Mi-14 • V-16 • Mi-17 • Mi-18 • Mi-19 • Mi-20 • Mi-22 • Mi-24 • Mi-25 • Mi-26 • Mi-27 • Mi-28 • Mi-30 • Mi-32 • Mi-34 • Mi-35 • Mi-36 • Mi-38 • Mi-40 • Mi-42 • Mi-44 • Mi-46 • Mi-52 • Mi-54 • Mi-58 • Mi-60
Kamov  · Kazan  · Mil  · Yakovlev

x t s Trực thăng của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc
Zhí "Z"(Trực thăng)	Z-5 Z-6 Z-7 Z-8 Z-9 Z-10 Z-11 Z-15 Z-18 Z-19 Z-20 Z-21

x t s Danh sách các nội dung liên quan đến hàng không
Tổng thể	Thời gian biểu hàng không · Máy bay · Hãng chế tạo máy bay · Động cơ máy bay · Hãng chế tạo động cơ máy bay · Sân bay · Hãng hàng không  · Kỹ thuật hàng không
Quân sự	Không quân · Vũ khí máy bay · Tên lửa · Máy bay không người lái (UAV) · Máy bay thử nghiệm · Vũ khí không gian
Kỷ lục	Kỷ lục tốc độ bay · Kỷ lục quãng đường bay · Kỷ lục bay cao · Kỷ lục thời gian bay · Máy bay sản xuất với số lượng lớn