Một Thời Hạt Muối Cắn đôi...

Những ông bà tóc bạc, chân run mà cứ lần đi từ lô này tới lô kia để tìm kiếm, để ôm nhau mà mừng, mà kể, mà mắt rưng rưng... Tình cảm của những người cựu tù chính trị dành cho nhau quả là một tình cảm đặc biệt, nói như một bác trở về từ Côn Đảo: “Là hạt muối cắn đôi, mà là hiểu theo cả nghĩa đen”...

Củ tỏi cứu mạng

Sau vài câu gọi nhau í ới, vài cái nắm tay lôi kéo, ở một góc sân hai ông Phan Văn Bá và Lê Quan San đã ôm chầm lấy nhau, nắn chân, nắn tay: “Còn mạnh giỏi chứ? Chân tay vẫn còn nguyên chứ?”

Ông Bá ở Sài Gòn, ông San thì sống tại Cần Thơ, họ chưa gặp nhau kể từ khi chia tay sau chuyến tàu trở về từ Côn Đảo. Họ đã từng cùng xỏ chân vào một cái còng, cùng nhau vượt qua những đợt đàn áp, siết bóp, tra tấn nên gặp lại điều quan tâm trước tiên là sức khỏe.

Chỉ một lát sau cũng có rất nhiều những người khác nhận ra nhau, ôm lấy nhau vừa cười vừa nói, lại vừa lau những giọt nước mắt. Ông Giáp Toàn, được những người bạn chèo kéo từ Phú Yên vào dự, đã khóc òa khi nhận ra ông Bùi Văn Toản: “Hồi đó không có anh thì tôi đâu còn tới giờ.”

Ông Toản không hiểu nhưng ông Giáp Toàn thì kể rành rọt: “Đợt đàn áp trong chuồng cọp ấy, tụi nó ném phi tiễn, rắc vôi bột... Tất cả tụi mình đều nghẹt thở tới vật vã. Vậy mà trong túi áo anh còn một củ tỏi, anh đã nhường cho tôi...”

“Hạt muối cắn đôi là chuyện thiệt đó nghe, không phải hình tượng chi cả...”, ông Ngô Văn Thức cũng vừa đón xe đò ở Mỹ Tho lên chen vào.

Ông kể về những đợt tuyệt thực, không phải là bụng đói chân run mà chân tay cứ lả dần, đầu óc cũng mụ mị, mơ màng, máu huyết hình như mỗi phút mỗi khô cạn... “Khi đó, người bạn nằm bên cạnh giấu đâu đó được hạt muối, đặt lên đầu lưỡi cho mình liếm qua. Muối mà thấy ngọt như đường phèn. Chỉ thế thôi là đủ để cứu mạng.”

Hai bà Lê Thị Lan, Trần Thị Sen cứ mãi chấm nước mắt khi trên sân khấu những đồng đội của mình trong bộ bà ba đen, khăn rằn quấn cổ biểu diễn lại những tiết mục ca múa mà ngày xưa các bà đã từng hát múa trong tù.

Cô Nguyễn Hồng Nhật, cô Tư Liêm (Trương Mỹ Lệ) vừa ngừng hát đã lại kể chuyện cả trại tù cùng nhau tìm kiếm, cất giữ từng mẩu giấy kẹo màu, từng sợi chỉ, đoạn dây để làm đạo cụ, trang phục, lại còn phải lo chống đàn áp, “có thế thì tiếng hát mới át được gông xiềng”. Bà Lan lại chấm nước mắt: “Lần ấy tôi đang cùng chị em dựng tiết mục thì có người quen nhắn vào là đứa con trai đã hy sinh...”

Vậy đó, không thương nhau làm sao cho được. Nhưng những kỷ niệm của tù chính trị không chỉ là những chia sẻ, nhường nhịn cho nhau cả mạng sống. Ấn tượng hơn nữa là những cuộc đấu tranh, công khai tư tưởng với nhau hằng ngày, hằng giờ.

Ông Trịnh Văn Tư (Tư Cẩn), nguyên bí thư Côn Đảo ngày giải phóng, kể: “Chúng tôi đã đấu tranh với nhau để có được sự thống nhất trong tập thể trong từng cử chỉ, hành động, từng lời ăn tiếng nói. Địch càng tìm thủ đoạn để phân hóa đội ngũ thì chúng tôi càng phải đấu tranh để giữ vững tinh thần, khí tiết. Đã là tù chính trị, đôi khi phải tổ chức cả một cuộc tuyệt thực để đòi có được bữa cơm rau. Vì những nhu cầu thiết yếu của anh em, có khi đội ngũ phải trả giá rất đắt.”

Có nghe như vậy mới hiểu được vì sao những ông già, bà già, hầu hết đều đã trên 70 tuổi này, mỗi lần gặp lại nắm chặt lấy tay nhau và những câu chuyện như không thể nào dứt...

Song sắt đã mở

Nước mắt ngày gặp mặt.

“Là người tù, ai cũng mong được thoát khỏi xà lim, được trở về với gia đình, với phong trào, tổ chức. Ai cũng tìm mọi cách... Trong số hàng vạn anh em, chúng tôi là những người may mắn...”, hai ông Nguyễn Văn Mạnh (Ba Thọ) và Nguyễn Văn Kỷ đã kể về cuộc cướp tàu vượt ngục Côn Đảo ly kỳ của mình như thế.

Đã có nhiều sách báo viết về cuộc vượt ngục này, những người tù chính trị lại càng chẳng lạ, thế mà hôm nay hình như ai cũng háo hức muốn nghe ông Ba Thọ kể lại.

Những người ở phòng giam cấm cố thì làm thơ, làm báo, đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ. “Lõm giải phóng” ở trại 6B Côn Đảo đã hình thành như thế. Với hòa thượng Thích Viên Hảo thì trại tù trên đảo Phú Quốc là nơi hòa mình vào phong trào đấu tranh, lại dùng những kiến thức của người tu hành để hỗ trợ tinh thần anh em đồng thời cảm hóa cả những người lính canh ngục.

“Phía bên kia cũng rất nhiều người tốt, không có họ phong trào khó mà duy trì được”, ông Tư Cẩn khẳng định như vậy. Chuyến tàu vượt ngục của ông Ba Thọ sẽ thất bại nếu không có ông Ba Huê, một người thợ máy đã tình nguyện đi cùng.

Trên khán đài có rất nhiều cô bác vây quanh, thăm hỏi một người phụ nữ có vẻ chậm chạp, đi lại, nói chuyện khó khăn vì vừa bị tai biến mạch máu não. Bà là bác sĩ Lê Thanh Khiết, nguyên Trưởng ty Y tế Côn Đảo.

Ở vị trí của mình, bà Thanh Khiết không chỉ cấp cứu, cứu sống rất nhiều người tù, bà còn làm liên lạc từ trại giam ra bên ngoài, còn tiếp tế cho tù nhân khi thiếu đói. Và bà còn làm một việc động trời: chuyển cho thành ủy danh sách nữ tù chính trị đang bị giam ở chuồng cọp và bản danh sách ấy sau này đã đến được bàn họp của Hội nghị Paris.

Hỏi bà vì sao dám làm những chuyện ấy, bà cười, khó nhọc phát âm: “Vì quá ngưỡng mộ mấy chị, mấy anh nên tôi thấy việc gì giúp được là tôi làm, không sợ gì hết.”

Màn hình chiếu một đoạn phim về linh mục Nguyễn Văn Màu, giám mục Côn Đảo thời kháng chiến chống Pháp. Cha Màu rất tôn trọng các chiến sĩ cách mạng, việc gì giúp được họ cha không từ nan. Đáp lại, những người tù đã tìm một đoạn gỗ quý đẽo tặng cha một cây thánh giá.

Cha mang nó đi bọc vàng, dành riêng cho những ngày lễ trọng. Linh mục giờ đã già yếu, cây thánh giá được trưng bày trong Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, những người cựu tù vừa xem phim vừa bâng khuâng nhớ những ngọt ngào sinh ra từ cay đắng.

Ở Côn Đảo còn một nhân vật nữa: linh mục Phạm Gia Thụy (Chủ tịch Ủy ban Hòa giải - hòa hợp dân tộc Côn Đảo những ngày đầu giải phóng). Tuy không đến được để dự buổi hội ngộ hôm nay nhưng ông được rất nhiều người nhắc đến.

Cha Thụy chính là người “đứng mũi chịu sào”, kiên quyết ở lại bảo vệ đảo khi những viên sĩ quan nhốn nháo di tản ngày 30-4. Cha Thụy đã cho người đến từng trại tù thông báo chính thức tin giải phóng, mở cửa các xà lim, mời lực lượng tù chính trị ra lập ban quản lý đảo...

Giải phóng, khi đất liền liên lạc với Côn Đảo hỏi thứ gì thiết yếu nhất để cho tàu chở ra, những người tù chính trị đã trả lời ngay: “Ảnh Bác Hồ”.

Chuyến tàu đầu tiên đón những người bị lưu đày đã mang ra đảo 500 tấm ảnh Bác. Hôm nay, kết thúc buổi lễ, những người cựu tù tiêu biểu cũng được tặng một tấm ảnh Bác. Họ nâng niu mang về, hân hoan hệt như ngày xưa...