Mùa Trứng Kiến | Văn Hóa Xã Hội

Mẹ tôi thường bảo: “Mùa hoa xoan dụm cánh là lúc những tổ kiến om đầy trứng. Trứng kiến lúc này chắc và nhiều vì chúng chưa kịp nở, đợi hết tháng Tư thì kiến dòng (tức kiến nở hết) nên phải tranh thủ mà lấy”. Trứng kiến dùng để làm nhân bánh hay cuốn chả lá lốt thì đừng hỏi có món nào ngon hơn thế.

Năm tháng trôi đi, tôi nay 25 tuổi, xa quê cũng chừng 6 năm. Những tưởng mọi thứ đã quên vì món trứng kiến lâu rồi không được nếm lại. Vậy mà bữa rồi, có dịp đi đến Đầm Mề - một thung lũng nhỏ nằm sâu trong vùng rừng núi của huyện Định Hóa - Thái Nguyên, tôi bắt gặp những tổ kiến to bằng quả bóng bầu dục đậu lủng lẳng trên mấy ngọn cây xoan. Bất giác mọi ký ức xưa cũ ùa về tựa như chúng đã ngồi đợi tôi nơi này từ rất lâu rồi...

Bánh trứng kiến

Tháng Tư mùa cũ, tôi vẫn thường chăn trâu, phá tổ kiến.

Ngày đó vào mỗi buổi chiều muộn, khi đàn trâu thấy mát lưng vì nắng dịu nên cần mẫn gặm cỏ. Điều đó đồng nghĩa với việc tôi không phải trông coi chúng nó nữa mà sẽ có thời gian đi vào rừng tìm những tổ kiến đen để tiến hành phá tổ lấy trứng.

Loại kiến thường làm tổ trên ngọn cây xoan, cây vầu. Tổ nào có màu đen và làm từ mùn cây hay phân trâu khô thì đó là tổ kiến đen. Còn tổ có hình tròn hoặc bầu dục làm từ lá cây khô và kết chặt vào những cành cây thì đó là kiến lửa.

Khi tìm thấy tổ thì phải thật nhẹ nhàng trèo lên cây, dao chặt phải thật sắc để nhanh chóng chặt đứt cành có tổ kiến, tránh trường hợp chặt lâu quá sẽ đánh động đàn kiến chạy ra cắn mình. Thuở bé đã không ít lần tôi ngã cây vì bị kiến cắn. Nhất là bị tấn công vào “vùng nhạy cảm” thì chỉ có nước nhảy xuống cây mà chạy nhanh đi giũ quần.

Tổ kiến chặt xuống phải nhanh chóng băm thành từng mảng nhỏ để trên một tấm bạt trải sẵn. Sau đó lấy que nhọn chọc vào từng mảng tổ kiến và tiến hành gõ trứng ra. Thao tác này cũng phải làm nhanh để tránh bị kiến cắn. Bát đựng trứng phải để ra chỗ có bóng nắng và dùng lửa đỏ hơ qua để đuổi những con kiến thợ chạy đi mà không tha trứng theo. Thường thì một tổ kiến như vậy sẽ được chừng 2 bát con trứng, có tổ nhiều thì được một bát tô xứ.

Trứng kiến mang về có thể để làm bánh hoặc cuốn chả lá lốt. Nhưng tôi vẫn thường thích mẹ làm bánh hơn vì đơn giản là tôi thích ăn bánh. Món ăn này gồm bột nếp nương, trứng kiến và lá non của cây vả. Bột nếp mẹ tôi vẫn thường xay nhờ cối đá nhà hàng xóm.

Việc làm bánh này rất cầu kỳ. Bột được dát mỏng vừa phải, dày cỡ nửa phân rồi áp vào lá vả non thật vừa vặn, khi làm không được trải bột ra hết mép lá để khi hấp chỗ lá đó xoăn lại thành mép vừa để bột không tràn ra ngoài lại vừa làm khuôn cho chiếc bánh. Sau đó là cho trứng kiến đã rang thơm, cho thêm gia vị, ít lá hẹ rồi trải đều trên mặt miếng bột, cho tiếp lá vả áp trên mặt nhân trứng kiến.

Khi mọi thứ xong xuôi thì tiến hành đồ bánh bằng hông gỗ. Lần nào tôi mang hông ra rửa mẹ cũng dặn: “Cẩn thận đấy, đó là thứ duy nhất ông bà nội để lại cho bố mẹ khi bố mẹ ra bìa rừng ở riêng”. Tôi chỉ cười rồi lẳng lặng xếp bánh và bắc nồi. Bánh đồ khoảng 30 phút thì chín, bánh trứng kiến ăn lúc nguội là ngon nhất. Nó thường rất dẻo, thơm mùi lá vả, ăn cảm giác thấy béo và ngậy.

Đang miên man với hương vị cũ thì người bạn đường giục giã ra về làm tôi choàng tỉnh. Những hồi ức trong tôi dừng lại với Đầm Mề heo hút nắng và gió. Tôi hỏi bạn: “Người ở đây có biết làm và ăn bánh trứng kiến không?” Bạn bảo: “Bánh rợm ấy gì, thích thì tối nay làm cho ăn, ở đây thiếu gì trứng kiến”.

Người Tày ở Đầm Mề gọi bánh trứng kiến là bánh rợm. Đêm ấy giữa núi rừng, lần đầu tiên sau 6 năm, tôi được thử lại món ăn tuổi thơ mình. Bánh rất ngon, nhưng trong sâu thẳm, tôi vẫn cảm thấy thiêu thiếu một điều gì đó bâng quơ. Có lẽ là mùi vị của quê hương chăng?