Mục Tiêu Của Phong Trào đấu Tranh Chống Mặt Trái Toàn Cầu Hóa

Thực trạng và xu hướng vận động của phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa hiện nay

Trong những năm gần đây, khi xu thế toàn cầu hoá kinh tế ngày càng phát triển và phát huy tác dụng to lớn, thì mặt trái của nó cũng ngày càng bộc lộ rõ, mâu thuẫn cơ bản của Chủ nghĩa tư bản càng trở nên gay gắt với qui mô ngày càng mở rộng, trở thành mâu thuẫn giữa tính quốc tế hoá, thậm chí toàn cầu hoá của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Những mâu thuẫn do tiến trình toàn cầu hoá tạo ra ngày càng gay gắt và đang trở thành nhân tố khởi sinh một lực lượng toàn cầu đấu tranh chống lại sự phát triển của chính bản thân toàn cầu hoá.

Mục tiêu của phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa là chống lại việc Chủ nghĩa tư bản lợi dụng toàn cầu hóa để áp đặt một kiểu toàn cầu hóa tiêu cực, phi nhân tính; chống lại sự lũng đoạn của hệ thống quyền lực tư bản độc quyền quốc tế, đồng thời hướng tới xây dựng một trật tự thế giới mới dân chủ, công bằng và bình đẳng hơn. Mục tiêu đó được thể hiện tập trung ở ba điểm: Một là, chống lại sự phân phối bất bình đẳng, khoảng cách giàu nghèo ngày càng tăng. Hai là, chống lại cơ cấu trật tự tài chính - thương mại quốc tế hiện nay. Ba là, chống chủ nghĩa tư bản toàn cầu mà đại diện là các công ty xuyên quốc gia. Sự phản đối không nhằm vào một quốc gia nào mà là toàn bộ cơ cấu lợi ích trên thế giới hiện nay.

Mục tiêu thường trực của phong trào đấu tranh hiện nay tập trung vào những mặt trái và hệ quả tiêu cực của toàn cầu hóa trên các lĩnh vực: Về kinh tế, đấu tranh vì một trật tự kinh tế thế giới công bằng hơn là mục tiêu thường trực của phong trào phản đối mặt trái toàn cầu hóa; Về chính trị - xã hội, đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, bảo vệ những thể chế chính trị với bản sắc riêng, bảo vệ đắc lực lợi ích của mỗi công dân... theo thời gian đang rõ dần trong phong trào chống mặt trái của toàn cầu hóa; Về văn hóa - tư tưởng, phong trào chống mặt trái của toàn cầu hóa cũng phải đấu tranh bảo vệ những chân giá trị của một thế giới vốn tồn tại và vận động theo nguyên lí thống nhất trong đa dạng.

Có thể thấy, mục tiêu và khẩu hiệu của các cuộc đấu tranh phản đối mặt trái toàn cầu hóa là rất đa dạng và tuỳ thuộc vào chủ đề của các cuộc hội nghị và thành phần tham gia biểu tình, chẳng hạn như việc đấu tranh đòi giải quyết các vấn đề thất nghiệp, nghèo đói, ô nhiễm môi trường, xoá nợ cho các nước nghèo, xoá bỏ trợ cấp trong lĩnh vực nông nghiệp, dệt may ở các nước giàu, giữ gìn văn hoá truyền thống… Tuy nhiên, mục tiêu tổng quát và xuyên suốt cuộc đấu tranh này là đấu tranh cho một toàn cầu hoá vì con người với những khẩu hiệu như “Một toàn cầu hóa khác là cần thiết” và “Một toàn cầu hoá khác là có thể”. Với khẩu hiệu đó, những người phản đối toàn cầu hóa không chống lại toàn cầu hóa một cách chung chung hay chống lại những tác động tích cực của toàn cầu hóa, mà chống lại những mặt tiêu cực của quá trình này, thực chất là chống lại toàn cầu hoá tư bản chủ nghĩa. Theo họ, toàn cầu hóa hiện nay đang được vận hành một cách không bình đẳng, bị các nước tư bản chủ nghĩa phương Tây thao túng và vì vậy, nó chỉ phục vụ cho lợi ích của một thiểu số người giàu có và làm tổn hại đến số đông những người nghèo. Họ cho rằng, cần phải sửa đổi những nguyên tắc hoạt động của các tổ chức như Tổ chức thương mại Thế giới (WTO), Quĩ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng thế giới (WB)… theo hướng công bằng, bình đẳng và mang tính nhân văn hơn...

Tính chất của phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa

Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa có một số tính chất chủ yếu sau:

Một là, tính phi tập trung: Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa là một trào lưu chính trị có qui mô toàn cầu, nhưng lại được tập hợp và tổ chức trực tiếp theo chiều ngang, không thông qua hệ thống cấu trúc từ trên xuống như các đảng phái chính trị, đoàn thể xã hội theo kiểu truyền thống. Những người tham gia phong trào thống nhất với nhau về quan điểm và đi tới những quyết định tại các hội nghị mà ở đó không có ai đứng ra lãnh đạo hoặc đại diện cho những người khác. Thực tế cho thấy, cơ chế hoạt động này là cơ chế phổ biến của phong trào và phù hợp với bối cảnh các quan hệ xã hội cũng đang được toàn cầu hóa.

Hai là, tính quần chúng rộng rãi: Những người tham gia vào phong trào chống mặt trái của toàn cầu hóađến từ nhiều nơi, thuộc nhiều tổ chức và phong trào khác nhau với sự khởi xướng của các tổ chức phi chính phủ (NGO) và các nhóm xã hội, đa số thuộc các lực lượng cánh tả, trong đó có cả những tổ chức mang tính quốc tế và nhiều tổ chức ở cấp quốc gia. Họ đại diện cho những nhóm lợi ích và mối quan tâm khác nhau, hoạt động trong nhiều lĩnh vực: nghiệp đoàn, giáo dục, y tế, văn hoá, quyền phụ nữ, bảo vệ động vật... Trong nhiều trường hợp có sự có mặt của các phong trào, đảng phái chính trị đứng đằng sau tổ chức và tham gia biểu tình với khẩu hiệu chống chủ nghĩa tư bản quốc tế. Các tổ chức này huy động được sự tham gia của các thành viên bao gồm từ công nhân, nông dân, nghệ sĩ, trí thức, sinh viên, những người hoạt động xã hội, tôn giáo, môi trường... cho đến các cá nhân theo chủ nghĩa cực đoan.

Ba là, tính đa dạng: Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa là một phong trào tự nguyện, mang tính độc lập cao. Sự đa dạng về chính trị, tư tưởng và tổ chức của các lực lượng tham gia phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa phản ánh tính đa dạng và phức tạp của những vấn đề nóng hổi trên thế giới hiện nay, đồng thời một lần nữa minh chứng rằng chế độ tư bản chủ nghĩa đang bị phê phán ở mọi cơ tầng kinh tế - xã hội nội tại của chính nó.

Bốn là, tính hòa bình, không bạo lực: Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa chủ yếu sử dụng phương thức đấu tranh không bạo lực, dùng hình thức xuống đường biểu tình, tận dụng cơ chế dân chủ để tiến hành đối thoại, phê phán quá trình toàn cầu hóa. Phương thức này được sử dụng rộng rãi và khá thành công tại các diễn đàn xã hội, trên các đường phố, trên hệ thống thông tin đa phương tiện, tại các nghị viện của các nước lớn và hàng loạt diễn đàn đa phương. Ngoài những cuộc biểu tình, tuần hành qui mô lớn trên đường phố, các cuộc đấu tranh còn diễn ra ngày càng nhiều trên hệ thống mạng Internet. Các tổ chức bảo vệ môi trường, các tổ chức hòa bình... đều xây dựng những website riêng của mình để tạo diễn đàn rộng rãi cho các ý kiến đồng thuận và tranh luận, phản biện...

Có thể thấy, tính chất hòa bình trong phương thức đấu tranh của những người phản đối toàn cầu hóa phản ánh quan điểm của số đông các lực lượng chống mặt trái toàn cầu hóa. Tuy nhiên, vì là một tập hợp đa dạng, không thuần nhất, nên bản thân phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa cũng vẫn tồn tại một bộ phận theo khuynh hướng cực đoan, sử dụng bằng bạo lực, nhưng không được chia sẻ rộng rãi.

Về đặc điểm của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa

Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa những năm qua có một số đặc điểm sau:

Thứ nhất, ở phía Nam, ngoại vi và trong các nước thuộc thế giới thứba, tình hình chống toàn cầu hóa rất phức tạp. Tiếng nói chống toàn cầu hóa ở một số nước thế giới thứ ba tương đối lớn, như Malaixia, Cuba...

Thứ hai, ở các khu vực thì phong trào đấu tranh tại Đông Á không như Âu - Mỹ, Đông Âu không như Tây Âu. Nguyên nhân là Đông Á và Đông Âu vẫn còn ở giai đoạn “Tây hóa” và “yêu phương Tây”, đặc biệt thế hệ trẻ cho rằng toàn cầu hóa là việc tốt.

Thứ ba, về ngành sản xuất thì có nhiều lực lượng chống toàn cầu hóa bắt nguồn từ các ngành “kinh tế cũ” chứ không phải ngành “kinh tế mới”. Do phân phối lợi ích không đều, nên nhân dân bản địa bị tổn hại lợi ích nghiêm trọng và sự tàn phá môi trường do các nhà máy hóa chất, các nhà máy điện hạt nhân mà các công ty xuyên quốc gia xây dựng ở các nước đã làm cho nhân dân bản địa trực tiếp phản đối toàn cầu hóa.

Thứ tư, lực lượng và tình cảm của những người tham gia đấu tranh chống toàn cầu hóa, chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa bài ngoại tăng lên trong phạm vi toàn cầu sau chiến tranh lạnh thường liên hệ với nhau.

Thứ năm, tại một số nước đang phát triển được lợi tương đối nhiều nhờ quá trình toàn cầu hóa như Ấn Độ, Trung Quốc... thì lực lượng chống toàn cầu hóa tương đối ít. Còn ở những nước đã từng chịu ảnh hưởng nặng nề của khủng hoảng tài chính - tiền tệ năm 1997-1998 (Thái Lan, Hàn Quốc, Inđônêxia, Philíppin...) thì phong trào và ngôn luận chống toàn cầu hóa mạnh hơn.

Thứ sáu, “chống toàn cầu” hóa được coi là hình thái ý thức mới, đối lập gay gắt với “toàn cầu hóa” được coi là hình thái ý thức của thời đại sau chiến tranh lạnh. Nhiều chính trị gia trên thế giới đã chủ trương cái gọi là “hình thái ý thức tiến bộ”, cho rằng toàn cầu hóa mang lại tiến bộ, như người giàu sẽ càng giàu, người nghèo có thể trở nên giàu, vì vậy giúp ích cho việc giải quyết nhiều vấn đề quốc tế; còn những người chống toàn cầu hóa, mặc dù có một số tiến bộ (ví dụ như đấu tranh đòi bình đẳng về giới, về nhân quyền..) nhưng nếu so sánh với “tai họa” thì cái “tiến bộ” đó rõ ràng là kém hẳn.

Thứ bảy, mặt trái của toàn cầu hóa là đã trực tiếp làm nảy sinh thêm nhiều tổ chức phi chính phủ với tôn chỉ và sứ mạng là chống toàn cầu hóa.

Nội dung đấu tranh của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa

Nội dung đấu tranh của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa được xác định khá rõ ràng. Trước hết, đó là nhu cầu thay thế quá trình toàn cầu hóa của thiểu số hiện nay bằng một quá trình toàn cầu hóa của tất cả và vì tất cả mọi người. Nội dung bao trùm này được cụ thể hóa thành nhiều mũi nhọn đấu tranh như: chống đói nghèo trong quá trình thực hiện tăng trưởng kinh tế, chống bất công xã hội trong quá trình phát triển, chống hiện tượng loại trừ xã hội khá phổ biến hiện nay ở các nước tư bản chủ nghĩa, chống chủ nghĩa tự do mới, chống nền chính trị cường quyền nước lớn...; hoặc hình thành những yêu sách về xóa nợ nước ngoài cho các nước chậm phát triển, về bảo vệ môi trường sống, về phát triển một nền nông nghiệp sinh thái bền vững, về bảo vệ nhân phẩm, về dân chủ hóa cơ cấu và cơ chế của các tổ chức WTO, IMF, WB...

Trong những năm gần đây, nội dung đấu tranh của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa thường được biểu hiện qua các lần họp của các diễn đàn xã hội thế giới và khu vực. Diễn đàn xã hội thế giớiđã xác định mục tiêu đấu tranh là: 1) Công dân toàn cầu phải được đại diện thích đáng tại thiết chế đa phương WTO, IMF, WB và những tổ chức đang tạo nên các chính sách toàn cầu theo đòi hỏi của chính phủ các nước phát triển và các công ty xuyên quốc gia; 2) Phải xoá hết nợ của các nước nghèo; 3) Tôn trọng chủ quyền kinh tế của các nước, không thể nhân danh toàn cầu hóa mà chà đạp lên độc lập chủ quyền kinh tế và chính trị của các dân tộc; 4) Xúc tiến phát triển bền vững, ưu tiên cho nhu cầu của mỗi quốc gia, lấy nội lực làm chính, kết hợp với hợp tác quốc tế; 5) Xây dựng một thế giới công bằng, hài hoà giữa kinh tế và văn hoá, xã hội, bình đẳng giới...

Các hình thức đấu tranh chủ yếu của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa

Các đảng phái, lực lượng chính trị bày tỏ quan điểm, phương pháp đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa

Các đảng cộng sản, công nhân và cánh tả trên thế giới đều cho rằng toàn cầu hóa kinh tế là xu thế khách quan, tất yếu trong sự phát triển của lĩnh vực sản xuất vật chất của xã hội loài người. toàn cầu hóa kinh tế thu hút sự tham gia của tất cả các quốc gia dân tộc trên hành tinh chúng ta. Các đảng này khá thống nhất trong việc đánh giá mặt trái của quá trình toàn cầu hóa, nhấn mạnh tính chất tư bản chủ nghĩa, tác động bất lợi của tiến trình toàn cầu hóa kinh tế diễn ra trong thực tế hiện nay. Trong các Cuộc gặp mặt giữa các đảng cộng sản ở Aten (Hy Lạp), ở Béclin (Đức) thời gian gần đây, các đảng đều có nhận định rằng, với tư cách một xu thế tất yếu khách quan, giờ đây toàn cầu hóa kinh tế đang bị chính phủ ở các nước tư bản chủ nghĩa phát triển - đại diện cho lợi ích của các các lực lượng tư bản độc quyền, các công ty, các tập đoàn kinh tế, tài chính xuyên quốc gia lợi dụng để phục vụ cho lợi ích, tham vọng của họ. Các đảng cộng sản ở Tây Âu đều nhận thấy một thực tế là tình trạng bất công bằng giữa giới chủ và người lao động tại các nước tư bản chủ nghĩa trong việc tận dụng thành quả của toàn cầu hóa kinh tế mang lại. Họ đều lên tiếng vạch rõ bản chất, ý đồ của các chính sách, đạo luật mang nội dung phân biệt đối xử với các cộng đồng người lao động nhập cư được ngụy biện bằng luận điệu “về mối đe doạ do người lao động nhập cư gây ra” đối với an ninh, trật tự xã hội và công ăn việc làm của dân chúng các nước này.

Ở các nước phương Tây và Mỹ, nhiều phong trào xã hội mới xuất hiện trước đây đã phát triển vào thập niên 90 của thế kỉ XX và bùng nổ khá mạnh trong đầu thế kỉ XXI. Do các chính đảng công nhân và công đoàn ở các nước này không đủ khả năng đối phó với những thách thức cả về phương diện chính trị và lúng trong trong việc xây dựng cương lĩnh, đường lối đấu tranh, mất đi sự ủng hộ của đảng viên... thì các phong trào này nổi lên, công khai bày tỏ quan điểm, sự bất mãn và cả sự phản kháng mạnh mẽ đối với chủ nghĩa tư bản tự do mới và những mặt trái của toàn cầu hóa. Đây là phong trào của những thanh niên cấp tiến ở các nước tư bản chủ nghĩa. Đường lối đấu tranh của họ là nhằm bảo vệ môi trường, nông dân và công đoàn... thông qua những cuộc biểu tình phản đối trên một qui mô lớn tại nơi tổ chức các hội nghị quốc tế. Ngoài việc phát động những chiến dịch hành động có qui mô lớn nhằm gây áp lực với chính phủ, chính giới và các tập đoàn xuyên quốc gia, phong trào này còn có trụ cột khác, đó là giáo dục ngoài giờ và đại học ngoài giờ. Tại đây, thông qua các báo cáo và hoạt động phát hành rộng rãi, miễn phí các tài liệu, diễn đàn phổ thông để phân tích cho công chúng thấy mặt trái của chủ nghĩa tự do mới và toàn cầu hóa, mối quan hệ giữa toàn cầu hóa với chiến tranh... Điều này cho thấy sức hấp dẫn của đường lối, cương lĩnh đấu tranh mà phong trào này theo đuổi.

Bên cạnh đó, hoạt động của các đảng Xanh đã làm cho cộng đồng quốc tế phải chú ý đến một trong những vấn đề toàn cầu cấp bách đó là vấn đề môi trường sống bị phá huỷ nghiêm trọng. Các đảng này có hình thức hoạt động chính là: mít tinh, biểu tình, lấy chữ kí, nêu kiến nghị với chính phủ về những vấn đề môi trường; thành lập các đoàn xe, các đội tàu đến các khu vực thử hạt nhân, vùng giới tuyến... để ngăn chặn các cuộc thử hạt nhân, xung đột...; lập những hồ sơ, trang web về những vụ vi phạm môi trường, kêu gọi quần chúng đấu tranh; đấu tranh thông qua nghị trường, tham gia trong liên minh cầm quyền của chính phủ để gây ảnh hưởng đối với những quyết định của chính quyền về các vấn đề môi trường...

Đấu tranh bằng biểu tình, tuần hành, diễu hành nhân các hội nghị quốc tế của các tổ chức, thiết chế về thương mại, tài chính quân sự và các hình thức khác

Nhìn chung, những hoạt động đấu tranh phản đối toàn cầu hóa trong thời gian qua diễn ra khá đa dạng, nhưng nổi bật nhất và phổ biến nhất là các cuộc biểu tình có qui mô rất khác nhau bên ngoài các hội nghị, diễn dàn, tại nhiều thành phố trên thế giới, tập trung chủ yếu ở các nước tư bản phương Tây. Hiện nay, nhiều chính phủ các nước đang phát triển, đặc biệt là ở châu Á và khu vực Mỹ Latinh, nơi mà "quyền lực bị thu hẹp, chính phủ bị mất chức năng" cũng đã bắt đầu tham gia phong trào phản đối toàn cầu hóa. Họ chống lại cuộc thôn tính quyền lực từ những công ty xuyên quốc gia, từ những nước lớn và chống lại những thể chế bất công của toàn cầu hóa. Cách thức tham gia phản đối toàn cầu hóa của những chủ thể này cũng đặc thù, không xuống đường biểu tình, mà bằng tác động của luật pháp để ngăn chặn những thái quá của thị trường toàn cầu, chống khuynh hướng chạy theo hiệu quả kinh tế tối đa và chủ nghĩa quốc gia ích kỉ...

Đấu tranh trên các phương tiện thông tin đại chúng

Sự phát triển của khoa học công nghệ như internet, giao thông và sự giao lưu giữa nhiều nước với nhau, sự thay đổi trong kĩ thuật tổ chức mới (các nhà tổ chức biết khai thác các công cụ thông tin hiện đại, lôi kéo sự quan tâm của quần chúng bằng nhiều khẩu hiệu đấu tranh phù hợp với lợi ích của họ, tổ chức các nhóm nòng cốt và huy động được nhiều nguồn tài chính) đã giúp cho việc thông tin, tập hợp lực lượng diễn ra nhanh chóng và đông đảo từ nhiều nơi trên thế giới. Các đợt vận động của phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa được tổ chức thông qua internet. Thực tế đây là một phương tiện hữu hiệu, cho phép huy động trong một thời gian rất ngắn một số lượng lớn người tham gia. Phong trào có nhiều địa chỉ trên trang web, trong đó có nhiều bài có tính chất định hướng, và còn đưa ra chương trình và hoạt động sẽ được tổ chức trong thời gian tới.

Để đạt được mục tiêu đấu tranh, tập hợp lực lượng có hiệu quả hơn nữa, các đảng công nhân và lực lượng cánh tả chống mặt trái toàn cầu hóa cũng tích cực chủ động sử dụng thành tựu của công nghệ thông tin, mỗi đảng đã xây dựng trang web của mình, đồng thời thiết lập một mạng thông tin chung để kết nối các Website của tất cả các đảng thành một mạng liên thông. Ngoài việc liên lạc, trao đổi thông tin với nhau, các đảng cộng sản còn sử dụng hình thức này để liên hệ rộng rãi với các phong trào hoà bình tiến bộ và các đảng Xanh trên thế giới về nội dung đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa...

Những kết quả chủ yếu của phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa

Thứ nhất, về mặt chính trị: Mặc dù luôn tuyên bố là "trung lập về chính trị", "phi đảng phái, phi chính trị", nhưng trên thực tế, phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa lại là lực lượng tham chính tích cực, có vị thế và ảnh hưởng to lớn trong đời sống chính trị ở nhiều nước và trên trường quốc tế. Nhiều tổ chức phi chính phủ (NGO) đã thực sự là một thế lực chính trị lớn. Hiệu ứng xã hội của phong trào phản đối mặt trái toàn cầu hóa cũng mang màu sắc chính trị khá rõ, đặc biệt là khi nó kết hợp được với các vấn đề giai cấp và dân tộc. Cuộc đấu tranh vì một trật tự thế giới mới công bằng hơn đã có nhiều tiến bộ khi kết hợp được với phong trào công nhân và công đoàn.

Là một lực lượng mới trong nền chính trị thế giới ngày nay, phong trào chống toàn cầu hóa đã góp phần lên án và ngăn chặn sự bành trướng tư bản chủ nghĩa trên phạm vi toàn cầu, do đó nó trở thành "bạn đồng minh tự nhiên" với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế trong cuộc chiến chống cường quyền tư bản chủ nghĩa. Đây là yếu tố quan trọng để các đảng cộng sản, công nhân thống nhất hành động, xây dựng liên minh với các lực lượng, các phong trào chính trị xã hội khác, tăng cường hợp tác quốc tế chống toàn cầu hóa tư bản chủ nghĩa và tiến tới lựa chọn con đường xây dựng xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa nhân văn, nhân đạo.

Thứ hai, về mặt kinh tế: Phong trào đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa đã khiến cho các nước và các tổ chức quốc tế phải xem xét, đánh giá lại một cách khách quan hơn về toàn cầu hóa, về phương pháp thúc đẩy nó, phải quan tâm hơn tới các giải pháp mới nhằm hạn chế các tác động tiêu cực của tiến trình này. Phong trào đã có những tác động không nhỏ đến việc đưa ra quyết sách của các tổ chức kinh tế quốc tế, thậm chí góp phần làm thất bại nhiều hội nghị quan trọng của WTO, IMF và WB. Tại nhiều hội nghị và diễn đàn đa phương, các nước đã nhấn mạnh hơn những vấn đề như cải cách các thiết chế tài chính thế giới (IMF, WB). Nhiều nước phát triển cam kết tăng xóa nợ cho các nước nghèo, dành nhiều ưu đãi đặc biệt hơn cho các nước đang phát triển, dành quan tâm thảo luận nhiều hơn về các vấn đề lao động, môi trường, tăng cường hướng đạo toàn cầu...

Thứ ba, về mặt xã hội: Phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa đã buộc người ta phải suy nghĩ nghiêm túc đến những mặt tiêu cực của toàn cầu hóa, nhìn thẳng vào hiện thực để từ đó có chính sách điều chỉnh đối với vấn đề nợ của các nước kém phát triển, vấn đề thu hẹp khoảng cách giàu nghèo…

Mặc dù những phê phán đối với các tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa mà phong trào nêu ra thực sự là những áp lực mạnh mẽ đối với các chính phủ, các tổ chức quốc tế lớn và các công ty xuyên quốc gia, buộc họ phải điều chỉnh chính sách theo hướng gia tăng hỗ trợ cho những nhóm dân cư, các quốc gia chịu thiệt thòi do toàn cầu hóa, song tác động của phong trào này cũng có những giới hạn, bởi những lí do sau:

Một là, do sự khác biệt quá lớn về lợi ích và thành phần tham gia quá đa dạng, phức tạp, nên đây không phải là một phong trào có tổ chức thống nhất và sự lãnh đạo nhất quán trên toàn thế giới. Về cơ bản, nó còn mang tính tự phát và chủ yếu hoạt động theo “mùa”.

Hai là, phong trào này đại diện cho lợi ích không phải là của đại đa số mọi thành viên trong xã hội, mà chủ yếu là của những nhóm ít nhiều chịu tác động bất lợi của quá trình toàn cầu hóa. Không phải tất cả những người tham gia phong trào đều chống toàn cầu hóa vô điều kiện. Phần lớn chỉ phản đối, hoặc đơn thuần bày tỏ lo ngại của họ đối với những tác động tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa mà thôi.

Ba là, các NGO là lực lượng tổ chức chính của phong trào có vai trò tuy ngày càng tăng, song không thể vượt lên trên các chính phủ và các công ty xuyên quốc gia (TNC), nên khó có thể duy trì phong trào mạnh và lâu dài. Hơn nữa, việc một số nhóm cực đoan gây rối bằng bạo lực không được sự ủng hộ của xã hội nói chung, cũng đã phần nào làm giảm ý nghĩa tích cực của phong trào.

Xu hướng vận động của phong trào đấu tranh chống mặt trái toàn cầu hóa

Tuy mới xuất hiện chừng hơn một thập kỉ nay, nhưng với sức lan tỏa rất mạnh mẽ, chống mặt trái của toàn cầu hóa đang trở thành một chủ đề được tranh luận ở khắp mọi nơi với những ý tưởng đối nghịch nhau một cách quyết liệt. Động cơ, lí do và đòi hỏi của các lực lượng chống toàn cầu hóa rất khác nhau, nhiều khi mâu thuẫn với nhau. Lí do của sự phản đối cực kì đa dạng và phức tạp, từ ý thức hệ chính trị đến tôn giáo, đạo đức, bảo vệ môi trường, bảo hộ mậu dịch và cạnh tranh thương mại...

Có thể khẳng định rằng, cùng với sự gia tăng nhận thức về những mặt tiêu cực, thậm chí phản phát triển của quá trình toàn cầu hóa kinh tế, nhất định phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa sẽ có những bước phát triển mới, trở thành phong trào quần chúng sôi nổi với tư cách là một phản đề của quá trình toàn cầu hóa đang chứa đựng đầy những nghịch lí như hiện nay. Trong bối cảnh hiện nay, xét về thực lực, về tổ chức... nếu muốn tiếp tục tồn tại, phát huy tiềm năng, vai trò của mình và để tiếp tục thực hiện mục tiêu cuối cùng là thay đổi một cách hòa bình chủ nghĩa tư bản toàn cầu, thì phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa cần phải xây dựng một cương lĩnh chính trị rõ ràng, cần được tổ chức thành một thiết chế tương đối ổn định và phải thiết lập, củng cố quan hệ với các tổ chức công đoàn, cũng như các lực lượng cánh tả tiến bộ khác. Nếu muốn giành thắng lợi, phong trào phải xác định rõ trọng điểm của cương lĩnh chung, cơ sở chiến lược và đối tượng đấu tranh cụ thể, rõ ràng: Một là đối mặt với chủ nghĩa thực dân, chủ nghĩa bá quyền, phải bảo vệ chủ quyền quốc gia. Hai là phản kháng chủ nghĩa tự do mới với tư cách là hệ thống toàn cầu. Sự kết hợp cả hai nhiệm vụ này là việc làm hết sức quan trọng và cần thiết. Nhiều học giả tham gia phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa đã nhấn mạnh, "phong trào phải chuyển sang hành động với các kế hoạch đấu tranh cụ thể, chứ không thể tiếp tục chống toàn cầu hóa bằng các khẩu hiệu suông".

Triển vọng trong tương lai phụ thuộc rất nhiều vào bản thân của phong trào, phụ thuộc vào qui mô và phạm vi cũng như tinh thần của các thành viên chống lại chủ nghĩa tư bản, chống lại độc quyền và đấu tranh cho dân chủ. Điều đó cũng còn phụ thuộc vào việc những lực lượng tiến bộ nào sẽ xuất hiện. Một trong những yếu tố quan trọng là việc phát triển và củng cố các phong trào lao động có định hướng giai cấp. Mặt khác, vai trò của dân chúng và mặt trận hệ tư tưởng cũng cần được phát huy để tinh thần đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản quốc tế của các tổ chức cần được vũ trang một cách hiệu quả nhất. Sự hợp tác và phối hợp giữa các đảng cộng sản và công nhân là một điều kiện quan trọng để tập hợp một cách hiệu quả và có định hướng rộng rãi hơn nhằm chống lại chủ nghĩa đế quốc, chống lại độc quyền và đấu tranh cho dân chủ của các thế lực tiến bộ. Nhiệm vụ chính của các lực lượng cánh tả là làm cho phong trào chống toàn cầu hoá có tính chất chống chủ nghĩa đế quốc, về thực chất, đó là tính chất của một cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, chống lại sự thống trị của những kẻ cầm đầu “trật tự xã hội mới” và đồng thời nói rõ nhìn nhận của mình về con đường phát triển của các quá trình liên kết thế giới, đề xuất với nhân loại phương án của mình để chống lại toàn cầu hóa của chủ nghĩa đế quốc - sự liên kết dân chủ và trong tương lai - quốc tế hoá xã hội chủ nghĩa.

Có thể gọi phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa là một hình thức tập hợp lực lượng chính trị - xã hội rộng rãi trên toàn cầu, nó đang chứa đựng nhiều tiềm năng cách mạng của cuộc đấu tranh chống toàn cầu hóa tư bản chủ nghĩa, bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia. Tuy nhiên, không ít vấn đề được đặt ra trước phong trào chống toàn cầu hóa: Một là, đấu tranh chống mặt trái của toàn cầu hóa sao cho không gây trở ngại quá trình vận động và phát triển của xu thế toàn cầu hóa - một xu thế khách quan và tất yếu trong sự phát triển của xã hội. Hai là, mục tiêu của phong trào phải phản ánh được nhu cầu, nguyện vọng của các tầng lớp trong xã hội đang chịu tác động tiêu cực của toàn cầu hóa. Ba là, các phương pháp đấu tranh bảo đảm vừa thực hiện được mục tiêu của phong trào đề ra, vừa không vượt quá khuôn khổ thể chế hiện hành của mỗi quốc gia. Bốn là, các lực lượng tham gia cuộc đấu tranh vừa phải phối hợp chặt chẽ với nhau vừa phải giữ được những bản sắc riêng của mỗi tổ chức, mỗi lực lượng.

Lịch sử đang diễn tiến và hơn bao giờ hết, nó là kết quả của các cuộc đấu tranh xã hội. Đấu tranh chống toàn cầu hóa tự do mới không phải là một hiện tượng nhất thời. Nó mang tính đương đại vì nó hội nhập từng bước những khía cạnh “toàn cầu” của các vấn đề hôm nay trong phân tích cũng như trong thực tiễn. Nó mang tính lâu dài, liên kết tuần tự các lực lượng xã hội, vượt qua các biên giới quốc gia và những nhạy cảm chính trị. Tương lai của các cuộc động viên chống toàn cầu hoá tự do mới tuỳ thuộc vào nhiều thách thức: tìm kiếm các đối án, định ra các chiến lược để thực hiện các đối án đó, hành động chính trị, quan hệ giữa các phong trào xã hội và các tổ chức phi chính phủ, đương đầu với các biện pháp trấn áp, những nỗ lực hồi phục của các cơ quan chính trị và kinh tế đối địch... Nhìn chung, phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa hiện nay đang có nhiều chuyển biến mới và mang nhiều sắc thái mới, nhưng tính tích cực vẫn là sắc thái chính. Phong trào đang góp phần quan trọng vào việc xây dựng một thế giới công bằng, bình đẳng và tốt đẹp hơn.

Đảng và Nhà nước Việt Nam nhận thức đúng đắn rằng, toàn cầu hóa là một xu thế khách quan, tham gia toàn cầu hóa tạo điều kiện mở rộng không gian để phát triển, kết hợp nội lực với sức mạnh quốc tế. Cùng với việc tham gia toàn cầu hóa thông qua sự chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, Việt Nam cũng tích cực trong khả năng, điều kiện của mình tham gia phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa vì một toàn cầu hóa nhân bản, công bằng hơn, chống lợi dụng toàn cầu hóa để áp đặt, can thiệp công việc nội bộ của các nước... Để khai thác những cơ hội, những thuận lợi do toàn cầu hóa mang lại đồng thời hạn chế những mặt trái của nó, chúng ta nỗ lực xử lí nhiều vấn đề đặt ra trong quá trình hội nhập quốc tế: từ lựa chọn mô hình kinh tế - xã hội phù hợp, đến việc giữ vững định hướng chính trị và nền độc lập dân tộc, có đường lối, giải pháp và bước đi đúng đắn khi hội nhập khu vực và thế giới. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta có nội dung phong phú, đồng bộ, phương pháp linh hoạt, năng động phù hợp với thực tế phức tạp diễn ra ở nước ta và trên thế giới đã giúp cho đất nước ta giữ được ổn định chính trị-xã hội, giữ được môi trường hòa bình. Nhờ vậy đã thu hút được các nguồn lực từ bên ngoài, khai thác tối đa nội lực bên trong làm cho đất nước ta có sự tăng trưởng kinh tế cao được thế giới ghi nhận và chuẩn bị tiềm lực cho sự phát triển mạnh mẽ hơn trong những năm tới.

Tuy nhiên, để tiếp tục hạn chế những mặt tiêu cực của toàn cầu hóa đối với nước ta, rất cần thiết phải có sự phối hợp tốt hơn nữa giữa các cấp, các ngành, các địa phương dưới sự điều hành hiệu quả của chính phủ, trong đó việc xác định và thực hiện một hệ các giải pháp đồng bộ trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại có vị trí đặc biệt quan trọng. Bên cạnh đó, tùy theo khả năng của mình, Việt Nam cần cân nhắc tham gia các hình thức đấu tranh của phong trào chống mặt trái toàn cầu hóa với mục tiêu, nội dung thích hợp. Một sự tham gia như vậy hoàn toàn phù hợp với Việt Nam xét cả về định hướng chính trị đối nội và đối ngoại, cả về mục tiêu phát triển. Việt Nam không chỉ góp phần bảo vệ được lợi ích của mình trong tiến trình hội nhập, mà còn có thể trở thành một thành viên ngày càng tích cực của cộng đồng quốc tế, có vai trò và vị trí quốc tế ngày càng được nâng cao.

PGS.TS Nguyễn Thị Quế - Viện trưởng Viện Quan hệ Quốc tế