Ngày Sức Khỏe Tâm Thần Thế Giới – Một Căn Bệnh Tiềm ẩn

Sức khỏe tâm thần là một bệnh tiềm ẩn

Người bị rối loạn tâm thần là một trong số những người ít được quan tâm nhất trên thế giới. Tại nhiều cộng đồng, bệnh tâm thần không được coi là một bệnh lý thực sự mà được xem như một sự khiếm khuyết trong tính cách. Thậm chí ngay cả khi được công nhận là có bệnh, bệnh nhân tâm thần thường nhận được sự điều trị thiếu tính nhân đạo. Sự miệt thị đối với bệnh tâm thần có thể loại bỏ bằng cách làm cho cộng đồng nhận thức được rằng các rối loạn tâm thần có thể phòng chống được.

Sức khỏe tâm thần là gì?

Sức khỏe tâm thần không chỉ là không bị mắc các rối loạn về tâm thần. Sức khỏe tâm thần được định nghĩa là một tình trạng sức khỏe mà mỗi cá nhân nhận thức rõ khả năng của mình, có thể đối phó với những căng thẳng bình thường trong cuộc sống, làm việc hiệu quả và thành công và có thể đóng góp cho cộng đồng.

Có bao nhiêu người mắc các bệnh về sức khỏe tâm thần?

Có gần 54 triệu người trên thế giới mắc các rối loạn sức khỏe tâm thần như bệnh tâm thần phân liệt và rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Thêm vào đó là 154 triệu người bị mắc trầm cảm. Các con số gần đây nhất chỉ ra rằng có gần 1 triệu người tự tử mỗi năm.

Ai bị ảnh hưởng nhiều nhất?

Các rối loạn tâm tầm đang ngày càng trở nên phổ biến ở các nước đang phát triển. Nguyên nhân là do các điều kiện nghèo khổ kéo dài (thiếu điều kiện giáo dục, ăn ở, triển vọng công ăn, việc làm, công việc quá tải), các thay đổi nhanh chóng về kinh tế xã hội, xung đột chính trị và thiên tai.

Tuy nhiên, hơn 50% các nước phát triển không cung cấp bất cứ sự chăm sóc tại cộng đồng nào cho những người bị rối loạn tâm thần . Kết quả là hơn 75% người bị rối loạn trầm cảm tại các nước đang phát triển không được chữa trị thỏa đáng.

Tình hình tại Việt Nam thế nào?

Sức khỏe tâm thần ở Việt Nam không nằm ngoài tình hình chung của toàn cầu. Kết quả điều tra quốc gia năm 1999-2000 cho thấy tỷ lệ mắc 10 bệnh tâm thần phổ biến là 15%. Trong năm 2003 nghiên cứu "Những cuộc đời trẻ thơ" cho thấy tỷ lệ rối loạn tâm thần ở học sinh tiểu học là 20%. Gần đây một số nghiên cứu ở quy mô nhỏ hơn cho thấy tỷ lệ rối loạn tâm thần khoảng 20-30% .

Việt Nam đang làm gì?

Chính phủ Việt Nam đã có những nỗ lực đáng kể trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần. Chương trình Mục tiêu Quốc gia (chương trình ưu tiên hàng đầu) về sức khỏe tâm thần được hình thành năm 1999. Chương trình đã tập trung vào xây dựng"mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng". Cho đến nay mô hình đã bao phủ trên toàn 64 tỉnh thành với gần 40% xã/phường của Việt Nam. Nhờ có mô hình này những người bị tâm thần phân liệt và động kinh đã được quản lý tại cộng đồng và sự miệt thị đã được giảm bớt. Điều này đóng góp phần rất lớn trong việc giảm đau khổ và vất vả cho cả bệnh nhân và gia đình họ.

Có thiếu sót gì trong mô hình này không?

Các bệnh tâm thần khác – đặc biệt là trầm cảm – chưa được quản lý trong mô hình. Điều này có nghĩa là những người mắc những bệnh này không nhận được sự chăm sóc và điều trị đầy đủ tại cộng đồng thậm chí tại các cơ sở y tế. Hơn nữa, khái niệm về rối loạn tâm thần – tình trạng ban đầu của bệnh tâm thần chưa được nhận thức đầy đủ. Kết quả là các vấn đề về sức khỏe tâm thần chỉ được xem như là các vấn đề của ngành y tế và chương trình sức khỏe tâm thần hiện nay có xu hướng chú trọng vào khía cạnh lâm sàng hơn là phát hiện sớm và phòng ngừa bệnh phát sinh với sự tham gia của các ban ngành khác và của toàn xã hội.

Hoạt động khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế đã được cải thiện từ khi có Chương trình Mục tiêu Quốc gia về sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn như mạng lưới chưa hoàn thiện, thiếu nhân lực, thuốc men và trang thiết bị. Chi phí để điều trị các rối loạn tâm thần cũng khá cao do bản chất kinh niên của bệnh.

Câu trả lời là gì?

Thay vì điều trị, chăm sóc tại các bệnh viện chuyên khoa tâm thần lớn, WHO khuyến khích tất cả các quốc gia lồng ghép sức khỏe tâm thần vào chăm sóc sức khỏe ban đầu, cung cấp điều trị, chăm sóc sức khỏe tâm thần tại các bệnh viện đa khoa và phát triển các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng.

Đồng thời, các chính sách sức khỏe tâm thần quốc gia không nên chỉ đơn thuần quan tâm tới các rối loạn sức khỏe tâm thần mà nên phát hiện và khắc phục các vấn đề rộng hơn để tăng cường sức khỏe tâm thần. Những vấn đề này bao gồm các yếu tố kinh tế xã hội và môi trường như đã nói ở trên, cũng như là các hành vi của cá nhân. Yêu cầu này đòi hỏi lồng ghép nâng cao sức khỏe tâm thần vào các chính sách và chương trình của các ban, ngành của nhà nước và tư nhân, bao gồm giáo dục, lao động, tư pháp, giao thông, môi trường, nhà ở vàphúc lợi, cũng như ngành y tế.

Tổ chức Y tế Thế giới đang làm gì?

Tổ chức Y tế Thế Giới (WHO) đã và đang hỗ trợ chương trình sức khỏe tâm thần ở Việt Nam trong nhiều năm. Hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của WHO tập trung vào việc tăng cường hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần, cải thiện mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng và thực hiện giải pháp lồng ghép phòng chống các bệnh không lây nhiễm (NCDs) bao gồm các rối loạn tâm thần.

WHO đã giúp đỡ Việt Nam xây dựng các hướng dẫn lâm sàng quốc gia và tổ chức tập huấn cho một số lượng lớn các cán bộ y tế để nâng cao kiến thức và thực hành về các vấn đề sức khỏe tâm thần.

WHO cũng hỗ trợ đánh giá mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng. Những kết quả này sẽ giúp cho việc sửa đổi mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần đáp ứng với các khuyến nghị của WHO. Điều này có nghĩa là các rối loạn tâm thần khác ngoài bệnh tâm thần phân liệt và bệnh động kinh sẽ được đưa vào mô hình và các hoạt động can thiệp khác như tuyền truyền giáo dục sức khỏe và phát hiện sớm sẽ được nâng cao.

Thông điệp cho Ngày Sức khỏe Tâm thần năm nay là gi?

Trên toàn thế giới, sức khỏe tâm thần thường gắn liền với những kỳ thị và phân biệt đối xử nặng nề. Nhưng sức khỏe tâm thần và bệnh tâm thần là một phần của mỗi quốc gia, mỗi nền văn hóa, độ tuổi và điều kiện kinh tế xã hội. Thông điệp cho Ngày Sức khỏe tâm thần năm nay là "Hãy làm cho Sức khỏe tâm thần là một ưu tiên toàn cầu: Tăng cường các dịch vụ thông qua hành động và sự ủng hộ tích cực của từng cá nhân". Chủ đề này xuất phát từ quan điểm cho rằng cách tốt nhất để tạo ra sự thay đổi là thông qua hành động và sự ủng hộ cụ thể của từng cộng đồng trên thế giới và mỗi người trong chúng ta có quyền và có khả năng tạo ra một thế giới khác cho điều trị, chăm sóc và năng cao sức khỏe tâm thần.

Đề nghị các bạn hãy đừng là một phần của vấn đề này mà hãy là một phần của giáp pháp cho vấn đề đó.

Thông tin cần biết - Sức khỏe tâm thần

• Các rối loạn tâm- thần kinh và rối loạn liên quan đến sử dụng chất (gây nghiện), phổ biến ở tất cả các vùng trên toàn thế giới, tác động đến mọi độ tuổi và cộng đồng với các mức thu nhập khác nhau.
• 14% gánh nặng bệnh tật toàn cầu liên quan đến các bệnh rối loạn về tâm- thần kinh và sử dụng chất gây nghiện.
• Trầm cảm là bệnh gây tử vong thứ 4 trên toàn thế giới và được dự báo là nguyên nhân thứ 2 gây tử vong vào năm 2030.
• Bệnh động kinh ảnh hưởng tới 50 triệu người trên toàn thế giới – 80% trong số họ sống ở các nước có thu nhập thấp.
• Trên toàn thế giới, tự tử là nguyên nhân thứ 3 gây tử vong ở những người trẻ.
• Việc sử dụng rượu/cồn ở mức độ gây hại là nguyên nhân thứ 5 của tàn tật và chết trẻ trên toàn thế giới.
• Hơn 75% bệnh nhân tâm thần, động kinh và sử dụng chất gây nghiện ở các nước có thu nhập thấp không được tiếp cận điều trị.
• Các bạo lực và sự kỳ thị về quyền con người gây trở ngại cho việc phục hồi, chăm sóc sức khỏe và cho việc xóa đói giảm nghèo.
• Giá trị kinh tế và phi kinh tế như tiếp cận công bằng trong chăm sóc sức khỏe, bảo vệ quyền con người và giảm đói nghèo cần tính đến trong quá trình sắp xếp các ưu tiên trong sức khỏe tâm thần.