Nghệ Thuật điêu Khắc Từ Gốc Tre - Liên Vũ

Lão Mưu tỉ mỉ săn tìm từng gốc tre có bóng dáng hình đầu rồng.

Từ những gốc tre bị vứt bỏ, qua bàn tay điêu luyện của lão đều hoá kiếp rồng tre với nhiều thế đẹp mê mẩn lòng người. Lão là Lê Mưu, 90 tuổi, ở làng Long Hội (Hương Sơn - Hà Tĩnh).

Ở cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng niềm đam mê, sáng tạo từ những gốc tre vẫn không ngừng tuôn chảy trong lão. Hình ảnh những rặng tre ngà ở miền quê thanh bình đã ăn sâu vào tâm trí lão. Kể từ khi từ giã sự nghiệp giáo dục, trở về với quê hương lão đã miệt mài sáng tạo, hoá rồng cho những gốc tre mà người dân nơi đây vẫn thường dùng để làm củi đốt cho sinh hoạt thường ngày.

Kẻ độc hành săn lùng… “cổ vật”

Lão Mưu nguyên là giảng viên, trưởng bộ môn triết học, lý luận Mác Lê Nin của trường Đại học Nông nghiệp 2 (tiền thân Đại học Nông lâm Huế), nghỉ hưu từ năm 1981. Mối căn duyên đưa đẩy ông đến với nghề hóa kiếp rồng tre cũng thật lạ lùng. “Nhiều lúc, nhà giàu có điều kiện mua sắm đủ các loại đồ chơi nghệ thuật đắt tiền về trang trí trong gia đình và mua tặng bạn bè, người thân, còn những người nghèo khó thì lại không có điều kiện như vậy. Tui nghĩ rằng, về hưu là quãng thời gian nhàn rỗi nhiều nhất phải làm được một cái gì đó cho ra hồn, vừa để cho vui cửa, vui nhà và vui đời. Thế rồi, tui quyết định làm con rồng tre giống như cái tên làng “Long Hội” (rồng hội tụ - PV) khi xưa” - lão Mưu nhớ lại.

Không phải ngẫu nhiên, để có được kỹ thuật “hành nghề”, lão Mưu đã bôn ba, lăn lộn suốt hàng năm trời, tìm đến một số nghệ nhân hội họa nổi tiếng ở miền đất xứ Nghệ xin học thêm. “Năm 1983, khi đã nắm khá vững chắc những kỹ thuật cơ bản, tui chính thức bắt tay vào làm con rồng tre đầu tiên. Đây là một loại hình nghệ thuật cổ truyền rất độc đáo, nguyên vật liệu lại sẵn có ở ngay bên cạnh nhà mình, hàng xóm mình mà lại không hề phải mất tiền mua…” - lão tâm sự.

Ngày lại qua ngày, lão một mình độc hành khắp các xóm làng ở các huyện miền núi dãy đất miền Trung săn lùng những gốc tre, cành tre, thân cây tre, có bóng dáng hình đầu rồng, râu rồng, đuôi rồng là xin cho kỳ được mang về tập kết tại sân nhà. Sau đó, lão chọn lọc xử lý tỉ mỉ phần thô, rồi đem ra phơi khô, ngâm xuống hồ nước, ngâm đất bùn khoảng 1 đến 2 tuần, rồi vớt lên đem gác vào chạn bếp phong khói.

“Muốn làm được rồng thì phải trải qua những công đoạn cơ bản này, để đảm bảo rồng khi thể hiện được săn chắc, toát lên khí thế oai phong của nó và đặc biệt là không hề bị mối mọt xâm nhập”, lão Mưu chia sẻ.

Khi các công đoạn xử lý phần thô đã hoàn tất, lão lại tập trung vào tìm ý tưởng tạo dáng cho từng con rồng, lão tham khảo các sách lịch sử, viết, vẽ liên quan đến loài rồng, kiểu rồng từ trong triều đình cho đến đình, chùa chiền, miếu mạo ở Trung Quốc và Việt Nam để thể hiện ý đồ sáng tạo riêng của mình.

Lão dựa vào từng loại vật liệu vẽ phác thảo, chắp nối, sắp xếp, liên kết các gốc tre phù hợp với thế rồng trên trời giáng xuống đất như rồng chầu, rồng đáp, rồng leo cây, rồng uốn lượn, rồng bay, rồng ngồi… Với lão, sư tử, hổ, voi hay hạc đều tượng trưng cho một thế, một cách sống riêng của nó nhưng ngưỡng mộ nhất vẫn là con rồng vì nó là biểu tượng cho sức mạnh, sự thông minh, cao thượng… “Tuy nhiên, để làm được một con rồng lớn hoàn chỉnh phải mất ít nhất ba bốn tháng, thậm chí là cả năm trời ròng rã” - lão Mưu cho hay.

Gần 30 năm gắn bó, lão Mưu chưa bao giờ có cảm giác chán nản hoặc ý định bỏ cuộc với nghề làm con rồng tre này, vì với lão, nó đã thẩm thấu vào xương thịt của mình mất rồi, chán làm sao được. Nhiều người dân trong vùng đã đặt cho ông một cái tên khá dí dỏm: “Ông rồng tre”.

Hàng… “không đụng”

Theo nhẩm tính sơ sơ của lão, gần 1.000 tác phẩm rồng trên chất liệu tre với đầy đủ chủng loại, kích cỡ, kiểu dáng, tư thế phong phú khác nhau đã được lão tạo tác. Trong đó có nhiều con rồng mô phỏng rồng thời Lý, Trần, Lê… Lão Mưu còn sáng tạo thêm hàng trăm con sư tử, hạc, voi… hết sức tinh xảo, chân thực và độc đáo đến phi thường.

Trong gian phòng hẹp ở phía đầu nhà, lão Mưu hóm hém kể: “Trong gần trăm sản phẩm, gồm nghê, hạc, voi, hổ, đại bàng, và những hình hài con người giàu cảm xúc như mẹ bồng con, ông dắt cháu… tất cả đều được tui miêu tả dựa trên những hình ảnh có thật mà tui bắt gặp trong đời”. Nhưng trong tâm khảm lão, con rồng là biểu tượng linh thiêng, cao quý, là sức mạnh của người Việt, bản ngã của dân Việt. Trong hàng chục con rồng tre của mình, lão Mưu đã lựa chọn, chế tác được đủ các tư thế khác nhau gồm rồng bay, rồng chầu, rồng lượn… “Để có được những tuyệt tác rồng như thế là không hề đơn giản. Ngay cả khi đã làm xong rồi, nhưng nhiều lúc rảnh rỗi ngắm lại thấy chưa ưng ý là lại phải tháo ra làm lại, để tạo ra một thế mới hơn, thú vị hơn” - lão Mưu cười phèo trong sự sảng khoái. Nắng chiều lướt phướt rơi, miên man gió.

Câu chuyện lão Mưu “hóa kiếp” rồng tre vẫn chưa dừng lại, lão dẫn tôi lên nhà thờ của dòng họ ở ngay trong vườn nhà, những con rồng tre được lão sơn vàng óng treo lên khắp nhà thờ. Với lão, cặp rồng chầu trên bàn thờ dòng họ có tuổi đời lâu nhất, là một trong số nhưng sản phẩm đầu tay của “ông rồng tre” nơi xứ người miền viên ải này.

Nếu như lão không cho biết đó là sản phẩm của mình làm từ tre thì chắc chắn bất cứ ai cũng sẽ bị nhầm rằng, đó là đôi rồng được mua sẵn từ hàng mã ở chợ về. Nói về việc làm “khác người” gần 30 năm nay của mình, lão Mưu móm mém cười phèo: “Tui chơi rứa cho vui, rồi đam mê khi mô không biết nữa.

Giờ mắt đã mờ, tai cũng nghe không được rõ nữa nhưng mà tui vẫn còn mê cái thú này lắm. Cứ khỏe trong người là tui lại đi nhòm ngó những gốc tre của làng xóm rồi xin, mua về làm cho vui. Có rứa tui ăn mới thấy ngon cơm”.

Nỗi lo thất truyền

Từ mấy năm nay rồi, lão Mưu nhiều lần đi vận động con cháu, người dân trong vùng, cả những người thân quen ở xa đến nhà để truyền dạy lại nghề làm rồng tre.

“Tuy nhiên, học chưa được tuần lễ, họ đều bỏ về hết vì không ai có trí tưởng tượng và lòng kiên trì với nghề. Nay mai đi về bên kia rồi, tui chỉ lo lắng nhất là cái nghề truyền thống độc đáo này sẽ bị mai một mất thôi” - lão nhẹ lời buồn buồn.

Lão Mưu với những tuyệt tác rồng tre bay lượn đầy thần khí.

Với lão, làm nghệ thuật là phải có sự đam mê, không đam mê không bao giờ làm được. Nghề làm con rồng tre cũng vậy, hết sức khó khăn, phức tạp, từ khâu tìm vật liệu, chọn lọc, lắp ghép, chắp nối, kết cấu làm đi làm lại hàng chục, thậm chí là hàng trăm lần.

Vì vậy, người không kiên trì, không có nỗi đam mê nghề nghiệp thực sự sẽ dễ bỏ cuộc giữa đường. “Tạo thế uốn lượn được một con rồng trên gốc tre là cả một nghệ thuật, không giống như uốn các loại cây cảnh hay động vật khác, nó không có mẫu mã, vừa làm vừa suy nghĩ và tạo dáng, luôn phải có óc tưởng tượng phong phú.

Nó đòi hỏi người làm phải cực kì nhẹ nhàng và kiên nhẫn” - lão Mưu tâm sự. Trong căn nhà nhỏ nép mình dưới sườn đồi non tản, đôi bàn tay của người “nghệ nhân làng quê” uyển chuyển theo từng động tác nắn hàng trăm con rồng là gốc tre, đang ngày đêm miệt mài.

Xế chiều, những vạt nắng đã dần tắt, chia tay người nghệ nhân vùng sơn cước… Và thế, lão lại lang thang “thổi hồn” để hóa kiếp cho những kiệt tác rồng tre.