Nghi Thức Hầu Đồng Và Trình Tự Các Giá Trong Một Buổi Hầu ...

NGHI THỨC HẦU ĐỒNG

Trong các hệ thống tôn giáo, tín ngưỡng đang tồn tại ở nước ta thì Đạo Mẫu có những nét rất riêng biệt với yếu tố bản địa rõ ràng, mang đặc trưng của văn hóa Việt Nam. Nét đặc trưng riêng đó được thể hiện ở lễ hội và nghi lễ, nó mang nhiều sắc thái độc đáo để phân biệt với tín ngưỡng, tôn giáo khác. Tập trung nhất là nghi lễ Hầu bóng (Hầu đồng).

Hầu bóng là nghi lễ chính và rất quan trọng trong tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ phủ. Đó là nghi lễ nhập hồn của các vị Thánh Tứ phủ (Tứ phủ gồm 3 phủ trong Tam phủ: Thiên, Địa, Thoải và có thêm phủ Thượng Ngàn gọi là Nhạc Phủ) vào thân xác các ông Đồng, bà Đồng., Đây là sự tái hiện hình ảnh các vị Thánh nhằm phán truyền, chữa bệnh, ban phúc lộc cho các tín đồ đạo mẫu. Nghi lễ này thường mang những đặc điểm và sắc thái khác nhau như đền Nguyệt Hồ (Yên Thế), đền Suối Mỡ (Lục Nam)… Đặc điểm riêng ấy được thể hiện ở việc thờ các vị thánh trong đền.

Trong mỗi giá đồng, các vị Thánh khác nhau sẽ nhập vào ông đồng hay bà đồng (gọi là giáng đồng) để làm việc quan, thể hiện ở chỗ các ông đồng, bà đồng làm nghi lễ nhảy, múa, ban lộc, phán truyền trong tiếng hát văn và nhạc cung văn. Mỗi vị thánh nhập được gọi là một giá đồng. Trong nghi lễ hầu bóng thường có rất nhiều giá đồng. Người ta tính có thể tới 36 giá. Nhưng trong nghi lễ nhập đồng tuỳ theo có thể nhiều hoặc ít giá đồng, ít khi tới 36 giá.

Nghi lễ hầu đồng thường ở các đền, phủ diễn ra trong nhiều dịp trong một năm. Ví dụ Hầu xông đền (sau lễ giao thừa năm mới); Lễ Hầu Thượng Nguyên (vào tháng giêng); Hầu nhập Hạ (tháng tư); Lễ hầu Tán hạ (tháng 7); Lễ hầu tất niên (tháng chạp); Lễ Hạp ấn (25 tháng chạp hàng năm). Trong một năm thường có hai lễ hầu quan trọng nhất là vào tháng 3 và tháng 8 (ngày giỗ cha và giố mẹ). Tức là tháng 3 ngày giỗ của Thánh Mẫu và tháng tám là ngày giỗ của vua cha Bát Hải, Đức Thánh trần… và trong năm tuỳ theo ở mỗi đền, Phủ hay mỗi ông đồng, ba đồng còn làm nhiều nghi thức và lễ hầu riêng như: Lễ trình đồng, lễ lên đồng, lễ hầu bản mệnh, lễ hầu Cô Bơ, lễ hầu quan Tam Phủ, lễ hầu ông Hoàng Bẩy, lễ hầu Quan Trần Triều, đức vua cha, lễ chầu ở đền Bắc Lệ, rồi ông Hoàng Mười, quan Đệ Nhị v.v…

Về nghi thức, trước khi hầu ông Đồng hay bà Đồng thường phải thông qua người chủ Đền để làm lễ cúng chúng sinh và lễ Thánh. Với lễ chúng sinh đồ lễ được đặt trên mâm, như quần áo, tiền lá vàng, thỏi bạc, cháo và các loại bánh… (lễ này đều có trong các tứ phủ) để cúng các vong, hồn không có người thừa nhận, không có người hương khói. Trong buổi trình đồng các ông đồng, bà đồng đều có người trực tiếp giúp việc đặc biệt phải có là hầu dâng và cung văn. Người hầu dâng giúp ông Đồng hay bà Đồng các công việc như thắp hương, dâng các đồ trang phục, thay lễ phục sau mỗi giá đồng; Người giúp việc thường ngồi bên cạnh ông Đồng hay bà Đồng trước bàn thờ Thánh. Trang phục của họ là áo dài đen, quần trắng, đội khăn xếp (là nam), mũ, áo dài (nếu là nữ). Còn cung văn không thể thiếu trong lễ hầu đồng. Họ là người chơi nhạc và hát cho việc trình diễn ở mỗi giá đồng khi Thánh nhập. Nhạc cụ gồm có đàn, trống, sáo, phách… để dẫn hát trong mỗi giá hầu. Trong mỗi giá đồng nhạc hát phải phù hợp vào đúng khi Thánh giáng, Thánh thăng v.v… Đặc biệt khi xong các nghi lễ xin nhập đồng, Các Thanh Đồng (tức ông Đồng hay bà Đồng) thường phải lấy khăn đỏ trùm lên đầu để thực hiện nghi thức giáng đồng (Thánh giáng), hai tay chắp nén nhang, người lắc lư đến khi Thánh nhập, tay Thanh Đồng mới buông nén hương và ra hiệu cho người giúp việc biết Thánh nào nhập, thuộc hàng thứ bậc nào để dâng lễ, rượu nước, thuốc lá v.v… Và khi đó cung văn mới bắt đầu tấu nhạc và xướng cung văn phù hợp với Thánh vừa nhập. Trong khi Thánh giáng, thường có hai hình thức, giáng trùm khăn (gọi là hầu tráng mạn) và giáng mở khăn. Trong hầu hết các giá Thánh Mẫu, thường hầu theo hình thức Tráng mạn, ví dụ: khi Mẫu Đệ Nhất giáng thì ông hay bà đồng giơ ngón tay báo hiệu thì cung văn tụng kinh theo tiếng chuông và mõ. Còn khi người hầu rùng mình bắt chéo tay trước trán là báo hiệu Mẫu đã xa giá (Thăng) cung văn hát điệu xa giá hồi cung… Nghi lễ hầu mở khăn chỉ khi thánh nhập thực sự và xuất hiện cho mọi người thấy, đây là hình thức dành  cho Thánh từ hàng quan trở xuống… Như vậy trong 36 giá đồng, khi hầu người ta thường hầu các vị thánh đã biết rõ về thần tích, cũng như vai trò của các vị Thánh đối với người trần. Ví như các vị Thánh Mẫu bao giờ cũng giáng và các vị Thánh giáng nhiều hơn, như quan lớn đệ Nhất, Đệ nhị, Đệ tam, Đệ Ngũ; Chầu đệ Nhị, Chầu Lục, ông Hoàng Bơ, ông Hoàng Bẩy, ông Hoàng Mười; Cô Bơ Thoải, Cô Bé Thượng Ngàn… Thường trong buổi Hầu nhiều nhất cũng chỉ tới 20 vị, ít nhất là 10 vị còn bình thường là 15 vị. Thường thì khi giáng đồng phải theo thứ tự từ Thánh Mẫu đến hàng quan, hàng chầu, hàng ông Hoàng, hàng Cô, hàng Cậu… còn Thánh Ngũ Hổ, ông Rắn (ông Lốt) vong linh tổ tiên giáng sau cùng mà ít khi giáng.

Trong nghi thức Hầu bóng (Hầu đồng) thường các vị Thánh nhập hồn bao giờ cũng là các vị Thánh làm những điều tốt lành, phù hộ cho ông Đồng, bà Đồng và các con nhang, đệ tử làm ăn may mắn, chữa khỏi bệnh tật, trừ được rủi ro… Bởi lẽ các vị Thánh đó lúc sinh thời đều là những người tài giỏi, đạo cao, đức trọng và có vị trí cao trong xã hội đã từng có công với nước, với dân. Hầu đồng hoàn toàn khác với các hình thức nhập hồn khác như nhập hồn không tự nguyện của người bị nhập hồn, nhập hồn cản những người “giữ” mang lại tai họa cho người bị nhập và những người khác. Vì thế, trong nghi lễ hầu đồng bao giờ cũng có nghi thức xin thánh nhập, đây là một nghi lễ dân gian được lâu đời truyền lại cần được phân biệt với các hình thức hầu bóng mang yếu tố mê tín dị đoan khác./.

TRÌNH TỰ CÁC GIÁ TRONG MỘT VĂN HẦU

(Chú ý: Có 1 số nơi thỉnh thêm các giá khác về tráng bóng như Mẫu Âu Cơ, cha Lạc Long Quân, Thánh Gióng, Lãnh tụ Hồ Chí Minh…) *: Đức Vua Cha Ngọc Hoàng *: Đức Vua Cha Đế Thích *: Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình *: Lão Mẫu Thượng Thiên(mẹ của Vua Cha Ngọc Hoàng) *: Vương Mẫu Cửu Trùng Thiên Cung Cửu Thiên Huyền Nữ *: Quốc Mẫu Sòng Sơn Quỳnh Hoa Công Chúa *: Quốc Mẫu Tuyên Quang

I.Thỉnh Tam Tòa Quốc Mẫu

1: Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên Liễu Hạnh Công Chúa 2: Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn Quế Hoa Mỵ Nương Công Chúa 3: Mẫu Đệ Tam Thoải Cung Xích Lân Long Nữ *: Quốc Mẫu Đệ Tứ(Mẫu Địa) II.Nhà Trần

1: Đức Ông Trần Triều Quốc Công Tiết Chế Nhân Vũ Hưng Đạo Đại Vương 2: Vương Mẫu Trần Triều 3: Đệ Nhất Vương Tử Hưng Vũ Vương 4: Đệ Nhị Vương Tử Hưng Hiến Vương 5: Đệ Tam Vương Tử Hưng Nhượng Vương 6: Đệ Tứ Vương Tử Hưng Trí Vương 7: Vương Tể Phò Mã Phạm Ngũ Lão 8: Đệ Nhât Vương Cô Quyên Thanh Công Chúa 9: Đệ Nhị Vương Cô Đại Hoàng Công Chúa 10: Ông Tả Yết Kiêu 11: Ông Hữu Dã Tượng 12: Cô Bé Cửa Suốt 13: Cậu Bé Cửa Đông

III. Hội đồng Thánh Chúa

1: Chúa Đệ Nhất Tây Thiên 2: Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ 3: Chúa Đệ Tam Lâm Thao 4: Chúa Thác Bờ 5: Chúa Long Giao 6: Chúa Cà Fê 7: Chúa Năm Phương 8: Chúa Mọi

IV. Tư Phủ Vương Quan

1: Vương Quan Đệ Nhất Thượng Thiên 2: Vương Quan Đệ Nhị Giám Sát 3: Vương Quan Đệ Tam Thỏai Phủ 4: Vương Quan Đệ Tứ Khâm Sai 5: Vương Quan Đệ Ngũ Tuần Tranh 6: Tôn Quan Điều Thất *:Quan Bản Đền(Hầu sau các giá quan lớn)

V. Tư Phủ Chầu bà

1: Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên 2: Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn 3: Chầu Đệ Tam Thoải Cung 4: Chầu Đệ Tứ Khâm sai 5: Chầu Năm Suối Lân 6: Chầu Lục Cung Nương 7: Chầu Bảy Tân La 8: Chầu Tám Bát Nàn Đông Nhung 9: Chầu Cửu Tỉnh Sòng Sơn 10: Chầu Mười Đồng Mỏ 11: Chầu Bé Bắc Lệ 12: Chầu Bé Thoải Cung

VI. Tứ Phủ Ông Hoàng

1: Ông Hoàng Cả Quận Vân 2: Ông Hoàng Đôi Triệu Tường (cũng có nơi hầu giá này sau giá Quan Điều Thất) 3: Ông Hoàng Bơ Thoải Cung Ông Hoàng Bơ Bắc Quốc 4: Ông Hoàng Tư Khâm Sai 5: Ông Hoàng Năm 6: Ông Hoàng Lục Thanh Hà 7: Ông Hoàng Bảy Bảo Hà 8: Ông Hoàng Bát Nùng 9: Ông Hoàng Chín Cờn Môn 10: Ông Hoàng Mười Nghệ An

VII. Tứ Phủ Thánh Cô

1: Cô Cả Vân Đìng 2: Cô Đôi Thượng Ngàn Cô Đôi Cam Đường 5: Cô Bơ Bông Cô Bơ Tây Hồ 4: Cô Tư Ỷ La 5: Cô Năm Suối Lân 6: Cô Sáu Lục Cung Cô sáu sơn trang 7: Cô Bảy Kim Giao 8: Cô Tám Đồi Chè 9: Cô Chín Thượng Ngàn Cô Chín Giếng (Cô Chín Sòng) 10: Cô Mười Mỏ Ba 11: Cô Bé Đông Cuông Cô Bé Tân An Cô Bé Núi Dùm Cô Bé Minh Lương Cô Bé Mỏ Than Cô Bé Suối Ngang Cô Bé Thác Bờ Cô Bé Cây xanh Cô Bé Bản Đền …………. 12: Cô Bé Thoải Cung

VIII.Tứ Phủ Thánh Cậu

1: Cậu Hoàng Cả Phủ Giầy Cậu Hoàng Cả Sòng Sơn 2: Cậu Hoàng Đôi 3: Cậu Hoàng Bơ 4: Cậu Hoàng Tư 5: Cậu Hoàng Năm 6: Cậu Hoàng Bé Quận Đồi Ngang 7: Cậu Bén Bản Đền

IV. Quan Hạ Ban

1: Hoàng Hổ Thần Tướng 2: Thanh Hổ Thần Tướng 3: Xích Hổ thần Tướng 4: Bạch Hổ Thần Tướng 5: Hắc Hổ Thần Tướng 6: Thanh Xà Đại Tướng 7: Bạch Xà Đại Tướng