Ngữ Văn 6 Bài 6 Đọc: Tuổi Thơ Tôi (Nguyễn Nhật Ánh)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Nguyễn Nhật Ánh (1955)

- Quê quán: Ninh Bình.

- Tác giả có nhiều tác phẩm viết về tuổi thơ, tuổi mới lớn như: Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ, Mắt biếc, Có chút gì để nhớ,...

2. Tác phẩm

- Xuất xứ: In trong Sương khói quê nhà, 2012.

- PTBĐ chính: Tự sự.

- Thể loại: Hồi kí.

- Bố cục: 3 phần.

+ Phần 1 (Từ đầu đến dế mọi, dế cơm): Câu chuyện về Lợi và dế lửa.

+ Phần 2: (Tiếp đến ghét nó nữa): Tai họa từ sự chọc ghẹo của các bạn.

+ Phần 3 (Còn lại): Tang lễ của dế lửa.

- Tóm tắt:

II. Đọc hiểu văn bản

1. Câu chuyện của Lợi và chú dế lửa

- Hoàn cảnh hồi tưởng về tuổi thơ:

+ Thời gian: Vào những chiều mưa.

+ Địa điểm: Quán Đo Đo.

+ Tác nhân gợi sự hồi tưởng: Nghe tiếng dế văng vẳng từ chậu cây ùm tùm.

- Kí ức tuổi thơ qua sự hồi tưởng:

+ Hình ảnh của bản thân: lem luốc ngoài đồng, mùa hè lui cui bờ bụi.

+ Những trò chơi tuổi thơ:

• Bắt dế, tìm tổ chim, đào khoai, nhổ đậu, bẻ mía trộm hoặc chui vô vườn nhà hàng xóm hái ổi, hái mận. → Liệt kê.
• Đá dế là trò chơi gắn liền của bất cứ đứa trẻ thôn quê nào.
  • Chăm sóc những chú dế: "Bọn tôi thường nhốt dế trong hộp diêm, thức ăn là những nhành cỏ non tơ nhất."
  • Những cuộc đấu dế: Trước trận "bọn tôi bứt tóc buộc chân dế rồi quay tít." → Vào trận, dế nổi khùng, xông lên "liều mình như chẳng có".
  • Cuộc đá dế đi vào văn chương "Trong những cuốn sách về tuổi mới lớn của tôi, khi đặt bút viết những câu "thảm thiết" kiểu như "có phải em đang quay tôi như quay dế" ấy là lúc tôi đang mường tượng lại cảnh này.".

+ Bạn bè tuổi thơ: thằng Lợi.

• Là "trùm sò" nổi tiếng trong lớp.
• Lúc nào cũng nghĩ "thu vén cá nhân". Ai nhờ gì cũng làm nhưng phải trả công.
• Rất yêu quý chú dế lửa, ai đổi gì cũng không đổi dù là 10, 20 viên bi hay 5 đồng bạc.

+ Câu chuyện về chú dế lửa:

• Xuất xứ: Tình cờ bắt được.
• Đặc điểm: Màu đỏ, nhỏ con hơn dế than, đánh nhau không ai bì, hàm răng khỏe.
• Trong chiến trận: Nổi tiếng lì đòn, có thể cắn đứt chân những con dế than to gấp đôi → Dế than chỉ mới thấy đã phồng cánh gáy "rét re re", quay đầu bỏ chạy, lùa thế nào cũng không quay lại.

- Nhân vật tôi quay trở lại hiện tại:

+ Cuộc sống của các nhân vật:

• Thầy Phu đã qua đời.
• Lợi đã đi lập nghiệp phương xa, chưa gặp lại đã lâu.
• Cuộc sống của nhân vật tôi bao nhiêu chuyện chất chồng, bề bộn.

+ Cảm xúc của nhân vật tôi: Không ngờ mình vẫn nhớ về Lợi và những câu chuyện đó.

→ Kí ức, hồi ức và những bài học trong cuộc đời luôn là niềm ám ảnh trong tiềm thức con người.

→ Kết cấu truyện lồng trong truyện.

2. Tai họa từ sự chọc ghẹo của các bạn

- Địa điểm: Trong lớp, tiết học của thầy Phu.

- Nguyên nhân: Tụi bạn trong lớp không gạ đổi được, đâm ra ghét. Đứa nào cũng muốn làm Lợi bẽ mặt, ít nhất một lần.

- Diễn biến:

+ Thằng Bảo nghĩ mẹo: Thò tay tóm lấy túi quần Lợi, cầm hộp diêm lắc mạnh khiến dế gáy inh ỏi.

+ Thầy Phu tức giận thu lại hộp diêm của Lợi.

+ Bạn bè trong lớp hả hê.

- Kết quả:

+ Do vô ý mà thầy đặt chiếc cặp lên hộp diêm, dế lửa chết. → Thầy áy náy, xin lỗi học trò.

+ Lợi khóc rưng rức, mắt đỏ hoe, nước mắt nước mũi thành dòng.

+ Các bạn thấy lòng chùng xuống, không ai còn sung sướng; tan nát cõi lòng, chẳng còn tâm trạng ghét Lợi.

→ Tiếc nuối sự ra đi của dế lửa; hối hận trước hành động của mình.

3. Đám tang của chú dế lửa

- Địa điểm: Dưới gốc cây bời lời sau vườn nhà Lợi.

- Cảnh đám tang:

+ Cảnh chôn cất:

• Cảnh nhập quan: Lợi đặt chú dế vào hộp các-tông rồi kiếm tờ báo in màu bọc lại, buộc quanh bằng những sợi lá chuối tước mảnh.
• Cảnh hạ huyệt:
  • Nhân vật tôi cầm cuốc phụ Lợi đào đất, cố đào thật sâu và vuông vức.
  • Lợi đặt hộp các-tông vào hố, sửa sang cho ngay ngắn.
  • Cả bọn ném sỏi nhặt được chung quanh lên quan tài rồi thi nhau lấp đất thật đầy.
  • Khi ngôi mộ đã vun cao, Lợi đặt những nhành cỏ tươi lên.
  • Thầy đặt vòng hoa tím nhỏ lên mộ.

+ Những người tham gia đám tang:

• Các bạn: Phụ giúp Lợi chôn cất chú dế.
• Lợi: Cử hành tang lễ, đến cuối không kềm được mà bật khóc nức nở.
• Thầy giáo:
  • Ban đầu: Chắp tay sau lưng, lặng lẽ đứng nhìn.
  • Về sau: Bước tới một bước, đặt vòng tay lên mộ rồi xoa đầu Lợi, xin lỗi Lợi "Đừng giận thầy nghe con.".

→ Một lễ tang trang nghiêm, trân trọng, thương tiếc.

→ Mọi người đều nhận được bài học của chính mình: Cần có sự cảm thông, sẻ chia trong cuộc sống.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Tuổi thơ tôi là những hồi ức của nhân vật tôi về Lợi và chú dế lửa. Qua câu chuyện đáng tiếc ấy, tác giả nhắn nhủ mọi người cần có sự cảm thông, sẻ chia trong cuộc sống.

2. Nghệ thuật

Thể loại hồi kí cùng với sự kết hợp của kết cấu truyện lồng trong truyện cùng hệ thống từ ngữ gần gũi, phù hợp với đối tượng lời nói.

IV. Chuẩn bị đọc

Em từng vô ý làm tổn thương người khác hay chưa? Nếu có, sự việc ấy xảy ra như thế nào?

Bài Làm:

Em đã từng vô ý làm tổn thương người bạn thân của em. Đó là khi vô ý em từ chối lòng tốt của bạn. Đêm đó em bị sốt rất cao, ốm rất nặng khiến cho em không thể đến trường được. Bạn đã ghi lại bài giúp em và đến nhà giảng lại cho em không bị chậm kiến thức trên lớp. Nhưng em đã từ chối chỉ vì thấy buồn ngủ. Bạn đã ra về và trong lòng rất buồn vì em đã từ chối ý tốt của bạn.

V. Trải nghiệm cùng văn bản

1. Vì sao Lợi nhất quyết không bán hay đổi chú dế lửa cho bạn?

2. Em đoán xem, chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo? Căn cứ vào yếu tố nào để đoán như vậy?

3. Thái độ của các bạn đối với Lợi cho thấy họ là người như thế nào?

Bài Làm:

1. Lợi nhất quyết không bán hay đổi chú dế lửa vì dế lửa đánh nhau không ai bì được. Con này nổi tiếng lì đòn, có hàm răng khỏe, dễ dàng cắn đứt những con dế than to gấp đôi. Lợi có dế lửa trong tay như nắm chắc phần thắng.

2. Chuyện xảy ra tiếp theo là Lợi bị thầy thu hộp diêm đựng chú dế lại, chiếc hộp đã bị cặp của thầy đè lên. Đến khi sực nhớ ra thì nó đã bị đè xẹp lép từ đời nào.

3. Thái độ của các bạn đối với lợi cho thấy họ không phải là những người xấu. Chỉ vì sự ganh tị với Lợi khi có con dế lửa nên bày trò trọc cậu. Sau khi thấy Lợi khóc vì con dế đã chết, lòng học cũng trùng xuống, không thể vui nổi vì đã vô ý làm tổn thương Lợi, thấy có lỗi với Lợi rất nhiều.

VI. Suy ngẫm và phản hồi

1. Ấn tượng chung của em về văn bản là gì?

Ấn tượng chung của em về văn bản là rất hay và mang nhiều thông điệp ý nghĩa.

2. Hãy chỉ ra các cụm từ mà người kể chuyện dùng để nói về tính cách của nhân vật Lợi.

Các cụm từ mà người kể chuyện dùng để nói về tính cách của nhận vật Lợi là: trùm sò, thu vén cá nhân, trả công, làm giàu.

3. Khi biết dế lửa chết, Lợi đã phản ứng như thế nào? Vì sao?

Khi biết dế lửa chết Lợi khóc rưng rức vì Lợi đã mất đi con chiến mã thắng mọi đố thủ của mình. Lợi sợ các bạn đang vui mừng khi cậu mất đi con dế sẽ làm cho Lợi bẽ mặt.

4. Đám tang của dế lửa được Lợi và bạn bè cử hành trang trọng. Những chi tiết nào thể hiện điều đó?

Đám tang của dế lửa được Lợi và bạn bè cử hành trang trọng. Những chi tiết nào thể hiện điều đó là: Lợi chôn chú dế dưới gốc cây bời lời sau vườn nhà mình, đặt vào hộp các-tông rồi bọc lại bằng tờ báo có in màu, buộc quanh bằng những sợi lá chuối tước mảnh. Đám tang tất cả bạn bè đều có mặt, thậm chí thầy Phu cũng đến rất buồn bã và trang nghiêm.

5. Trong truyện Tuổi thơ tôi:

a) Nhân vật nào được nói đến nhiều nhất? Dựa vào đâu để khẳng định như vậy?

Nhân vật được nói đến nhiều nhất là Lợi. Bởi lẽ Lợi là bạn thân của tác giả và đang được tác giả hồi tưởng lại tuổi thơ trong đó có Lợi.

b) Dế lửa là nhân vật gây ra sự chia rẽ giữa Lợi và các bạn hay là nhân vật khiến họ xích lại gần nhau hơn? Hãy nêu một số chi tiết để chứng minh.

Dế lửa là nhân vật khiến họ xích lại gần nhau hơn. Vì các bạn ghét Lợi chứ không ghét con dế. Khi chú dế chết Lợi khóc như mưa bấc, bình thường là trùm sỏ nhưng bấy giờ cậu cũng yếu đuối, các bạn mới cảm nhận được sự đồng cảm trong con người Lợi "Khi thấy nó khóc như mưa bấc, bọn tôi cũng tan nát cõi lòng, chẳng còn tâm trạng nào mà ghét nó nữa." hay "đám tang chú dế bọn tôi đều có mặt, im lìm, buồn bã, trang nghiêm.".

6. Theo em, vì sao cái chết của dế lửa lại tạo ra một sự thay đổi lớn trong tình cảm của các bạn và thầy Phu đối với Lợi? Sự thay đổi ấy đã góp phần thể hiện chủ đề của truyện như thế nào?

Theo em, cái chết của dế lửa tạo ra một sự thay đổi lớn trong tình cảm của các bạn và thầy Phu đối với Lợi. Sự thay đổi ấy đã góp phần thể hiện chủ đề của truyện một cách chân thực và rõ nét nhất. Từ một câu chuyện ganh tị, ghen ghét nhau của những đứa trẻ thành sự bao dung, cảm thông và thấu hiểu nhau.

7. Từ câu chuyện trong Tuổi thơ tôi, em rút ra được bài học gì về cách ứng xử trong cuộc sống?

Từ câu chuyện trong Tuổi thơ tôi, em rút ra được bài học về cách ứng xử trong cuộc sống cần có sự cảm thông, chia sẻ, thấu hiểu và bao dung.