NGƯỜI Ê-ĐÊ - Ủy Ban Dân Tộc

Tiếng Việt | English VN | EN Toggle navigation

• TRANG CHỦ
• GIỚI THIỆU
• TIN TỨC
• TIN ĐA PHƯƠNG TIỆN
• THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
• THƯ ĐIỆN TỬ
• ĐIỀU HÀNH TÁC NGHIỆP

GIỚI THIỆU

Chức năng, nhiệm vụ

Cơ cấu tổ chức

Lịch sử phát triển của Bộ Dân tộc và Tôn giáo

Cơ quan quản lý nhà nước về công tác dân tộc, tôn giáo tại địa phương

TIN HOẠT ĐỘNG

Hoạt động của Bộ trưởng

Hoạt động của Bộ Dân tộc và Tôn giáo

Bộ Dân tộc và Tôn giáo với Bộ ngành

Bộ Dân tộc và Tôn giáo với địa phương

Hoạt động của các Ban Dân tộc

Cải cách hành chính

TIN TỔNG HỢP

Chủ trương - Chính sách

Thời sự - Chính trị

Kinh tế - Xã hội

Y tế - Giáo dục

Văn hóa - Văn nghệ - Thể thao

Khoa học - Công nghệ - Môi trường

Pháp luật

Quốc tế

Nghiên cứu - Trao đổi

Gương điển hình tiên tiến

Thông tin thị trường giá cả

TIN VIDEO

Tin hoạt động

Điểm báo

Phim tư liệu

TIN ẢNH

Ảnh hoạt động

Ảnh tư liệu

1. Trang chủ
2. Giới thiệu
3. Cộng đồng 54 dân tộc

NGƯỜI Ê-ĐÊ

10:15 AM 31/10/2015 | Lượt xem: 54541 | In bài viết | Đọc bài viết A+ A-

Tên tự gọi: Anăk Ea Ðê, Ra Ðê (hay Rhađê), ê Ðê, êgar, Ðê. Nhóm địa phương: Kpă, Adham, Krung, Mđhur, Ktul, Dliê, Hruê, Bih, Blô, Kah, Kdrao, Dong Kay, Dong Mak, Ening, Arul, Hwing, Ktlê, £pan... Dân số: 398.671 người (Theo số liệu Điều tra 53 dân tộc thiểu số 01/4/2019).

Ngôn ngữ: Tiếng nói của người ê Ðê thuộc nhóm ngôn ngữ Malayô-Pôlinêxia (ngữ hệ Nam Ðảo).

Lịch sử: Người ê Ðê là cư dân đã có mặt lâu đời ở miền trung Tây nguyên. Dấu vết về nguồn gốc hải đảo của dân tộc ê Ðê đã phản ánh lên từ các sử thi và trong nghệ thuật kiến trúc, nghệ thuật tạo hình dân gian. Cho đến nay, cộng đồng ê Ðê vẫn còn là một xã hội đang tồn tại những truyền thống đậm nét mẫu hệ ở nước ta.

Nghề dệt cổ truyền của người Ê Ðê bằng khung dệt kiểu Indônêdiêng thô sơ và nguyên thuỷ như bao tộc người khác ở Trường Sơn - Tây Nguyên luôn là nghệ thuật làm ra đồ mặc: váy, áo, khố, mền, túi, địu có độ bền chắc; đồng thời là nghệ thuật trang trí hoa văn trên nền vải với màu sắc, hình khối, đường nét và bố cục riêng mang tính tộc người rõ rệt.

Hoạt động sản xuất: Người ê Ðê chủ yếu trồng lúa rẫy theo chế độ luân khoảnh. Rẫy sau một thời gian canh tác thì bỏ hoá cho rừng tái sinh rồi mới trở lại phát, đốt. Chu kỳ canh tác khoảng từ 5-8 năm tuỳ theo chất đất và khả năng hồi phục của đất. Rẫy đa canh và mỗi năm chỉ trồng một vụ. Ruộng nước trâu quần chỉ có ít nhiều ở vùng Bih ven hồ Lắc.

Gia súc được nuôi nhiều hơn cả là lợn và trâu, gia cầm được nuôi nhiều là gà, nhưng chăn nuôi chủ yếu chỉ để phục vụ cho tín ngưỡng. Nghề thủ công gia đình phổ biến có nghề đan lát mây tre làm đồ gia dụng, nghề trồng bông dệt vải bằng khung dệt kiểu Inđônêdiêng cổ xưa. Nghề gốm và rèn không phát triển lắm. Trước đây việc mua bán, trao đổi bằng phương thức hàng đổi hàng.

Ăn: Người ê Ðê ăn cơm tẻ bằng cách nấu trong nồi đất nung hay nồi đồng cỡ lớn. Thức ăn có muối ớt, măng, rau, củ do hái lượm, cá, thịt, chim thú do săn bắn. Thức uống có rượu cần ủ trong các vò sành. Xôi nếp chỉ dùng trong dịp cúng thần. Nam nữ đều có tục ăn trầu cau.

Mặc: Trang phục truyền thống là phụ nữ quấn váy tấm dài đến gót, mùa hè thì ở trần hay mặc áo ngắn chui đầu. Nam giới thì đóng khố, mặc áo cánh ngắn chui đầu. Mùa lạnh, nam nữ thường choàng thêm một tấm mền. Ðồ trang sức có chuỗi hạt, vòng đồng, vòng kền đeo ở cổ và tay, chân. Nam nữ đều có tục cà răng-căng tai và nhuộm đen răng. Ðội đầu có khăn, nón.

Ở: Ðịa bàn cư trú chủ yếu hiện nay là tỉnh Ðắc Lắc, phía nam tỉnh Gia Lai và miền tây Phú Yên, Khánh Hoà. Ngôi nhà truyền thống của người ê Ðê là nhà sàn dài, kiến trúc mô phỏng hình thuyền với 2 đặc trưng cơ bản là: hai vách dọc dựng thượng thách - hạ thu; hai đầu mái nhô ra. Nhà chỉ có hai hàng cột ngang, kết cấu theo vì cột, không kết cấu theo vì kèo. Không gian nội thất chia ra làm hai phần theo chiều dọc. Phần đầu gọi là Gah, vừa là phòng khách, vừa là nơi sinh hoạt cộng đồng của cả đại gia đình mẫu hệ. Phần cuối gọi là ôk, dành cho các cặp hôn nhân ở trong từng buồng có vách ngăn bằng phên nứa.

Phương tiện vận chuyển: Chủ yếu là gùi đan cõng trên lưng bằng đôi quai quàng qua vai. ở vùng Krông Băk phổ biến có loại gùi cao cẳng. Vận chuyển trên bộ thì có voi nhưng không phổ biến lắm.

Một ngôi nhà sàn dài Ê Ðê ở buôn Păn Lăm, ngoại thị Buôn Ma Thuột với kiến trúc đã cách tân ít nhiều: thay cho vách phên là vách ván xẻ: thay cho mái tranh có độ dốc lớn là mái tôn có độ dốc nhỏ; bên cạnh cầu thang độc mộc còn thêm cầu thang ván khung... Mặc dầu vậy, đa số các yếu tố cổ truyền vẫn còn hiển hiện một cách hoành tráng ở kiến trúc dân gian Ê Ðê.

Quan hệ xã hội: Gia đình ê Ðê là gia đình mẫu hệ, hôn nhân cư trú phía nhà vợ, con mang họ mẹ, con gái út là người thừa kế. Xã hội ê Ðê vận hành theo tập quán pháp truyền của tổ chức gia đình mẫu hệ. Cả cộng đồng được chia làm hai hệ dòng để thực hiện hôn nhân trao đổi. Làng gọi là buôn và là đơn vị cư trú cơ bản, cũng là tổ chức xã hội duy nhất. Người trong một buôn thuộc về nhiều chi họ của cả hai hệ dòng nhưng vẫn có một chi họ là hạt nhân. Ðứng đầu mỗi làng có một người được gọi là chủ bến nước (Pô pin ca) thay mặt vợ điều hành mọi hoạt động của cộng đồng.

Cưới xin: Người phụ nữ chủ động trong việc hôn nhân, nhờ mai mối hỏi chồng và cưới chồng về ở rể. Khi một trong hai người qua đời thì gia đình và dòng họ của người quá cố phải có người đứng ra thay thế theo tục "nối dòng" (chuê nuê) để cho người sống không bao giờ đơn lẻ, sợi dây luyến ái giữa hai dòng họ Niê và Mlô không có chỗ nào bị đứt theo lời truyền bảo của ông bà xưa.

Ma chay: Khi có người chết thì tục nối dòng phải được thực hiện. Người chết già và chết bệnh thì tang lễ được tổ chức tại nhà rồi đưa ra nghĩa địa thổ táng. Xưa kia có tục người trong một dòng họ chết trong một thời gian gần nhau thì các quan tài được chôn chung một huyệt. Vì quan niệm thế giới bên kia là sự tái hiện thế giới bên này nên người chết được chia tài sản đặt ở nhà mồ. Khi dựng nhà mồ, lễ bỏ mả được tổ chức linh đình, sau đó là sự kết thúc việc săn sóc vong linh và phần mộ.

Nhà mới: Việc làm nhà được cả làng quan tâm. Sự giúp đỡ lẫn nhau về nguyên vật liệu: gỗ, tre, nứa và tranh lợp cũng như ngày công thông qua hình thức gọi là H’rim zít (tổ chức "giúp công" lao động hay "đổi công" trong làng). Lễ khánh thành được tiến hành sau khi dựng xong hàng cây chân vách. Nhưng việc dọn lên nhà mới có thể được thực hiện trước đó một thời gian dài khi các điều kiện để khánh thành nhà chưa cho phép. Nữ giới là đoàn người đầu tiên được bước lên sàn nhà mới. Họ mang theo nước và lửa để sưởi ấm và tưới mát cho nơi cư trú mới mẻ này. Ðó là cách chúc phúc cho ngôi nhà và các thành viên của gia chủ. Dẫn đầu các thành viên nữ là một khoa sang – bà chủ của gia đình mẫu hệ.

Lễ Tết: Người ê Ðê ăn tết vào tháng chạp (tháng 12 lịch âm) khi mùa màng đã thu hoạch xong (không vào một ngày nhất định, tuỳ theo từng buôn). Sau tế ăn mừng cơm mới (hmạ ngắt) rồi mới đến tết (mnăm thun) ăn mừng vụ mùa bội thu. Ðó là tết lớn nhất, nhà giàu có khi mổ trâu, bò để cúng thần lúa; nhà khác thì mổ lợn gà. Vị thần lớn nhất là đấng sáng tạo Aê Ðiê và Aê Ðu rồi đến thần đất (yang lăn), thần lúa (yang mđiê) và các thần linh khác. Phổ biến quan niệm vạn vật hữu linh. Các vị thần nông được coi là phúc thần. Sấm, sét, giông bão, lũ lụt và ma quái được coi là ác thần. Nghi lễ theo đuổi cả đời người và lễ cầu phúc, lễ mừng sức khoẻ cho từng cá nhân. Ai tổ chức được nhiều nghi lễ này và nhất là những nghi lễ lớn hiến sinh bằng nhiều trâu, bò, chè quý (vò ủ rượu cần) thì người đó càng được dân làng kính nể.

Bên cạnh cây cột trống, trống đại mặt da trâu bưng tang độc mộc đặt trên ghế phách kpan, dài 12m, cũng độc mộc và hoành tráng kê dọc, không gian gah ở nội thất nhà sàn dài Ê Ðê luôn là những tài sản cao giá trong xã hội cổ truyền, và là biểu hiện một cách sinh động về sự thịnh vượng và niềm tự hào ở các buôn làng Thượng.

Lịch: Nông lịch cổ truyền ê đê được tính theo tuần trăng: một năm có 12 tháng và được chia làm 9 mùa tương ứng với 9 công đoạn trong chu kỳ nông nghiệp rẫy: mùa phát rẫy, mùa đốt rẫy mới, mùa xới đất, mùa diệt cỏ... Mỗi tháng có 30 ngày.

Học: Việc học tập (học nghề, truyền bá kiến thức...) theo lối làm mẫu, bắt chước và nhập tâm, truyền khẩu. Ðến năm 1923 mới xuất hiện chữ ê Ðê theo bộ vần chữ cái La-tinh.

Văn nghệ: Có hình thức kể khan rất hấp dẫn. Về văn chương, khan là sử thi, trường ca cổ xưa; về hình thức biểu diễn là loại ngâm kể kèm theo một số động tác để truyền cảm. Về dân ca có hát đối đáp, hát đố, hát kể gia phả... Nền âm nhạc ê Ðê nổi tiếng ở bộ cồng chiêng gồm 6 chiêng bằng, 3 chiêng núm, một chiêng giữ nhịp và một trống cái mặt da. Không có một lễ hội nào, một sinh hoạt văn hoá nào của cộng đồng lại có thể vắng mặt tiếng cồng chiêng. Bên cạnh cồng chiêng là các loại nhạc cụ bằng tre nứa, vỏ bầu khô như các dân tộc khác ở Trường Sơn, Tây Nguyên, nhưng với ít nhiều kỹ thuật riêng mang tính độc đáo.

Chơi: Trẻ em thường thích chơi cù quay, thả diều vằng có sáo trúc. Trò chơi đi cà kheo trên cao nguyên cũng lôi cuốn không ít thiếu niên ê Ðê ở nhiều nơi. Trò bịt mắt dê, ném lao (ném xa và ném trúng mục tiêu cũng được nhiều trẻ em ê Ðê ưa thích.

File đính kèm

(Bức tranh Văn hóa các Dân tộc Việt Nam - NXB Giáo dục)

Từ khóa Tin liên quan Tin khác Thứ trưởng Y Vinh Tơr cùng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đắk Lắk tiếp xúc cử tri sau Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV (14/12/2025) Thứ trưởng Y Thông gặp mặt đại biểu Người có uy tín tiêu biểu trong đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Trị (13/12/2025) Hội nghị tổng kết công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng (12/12/2025) Infographic: Bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ, trẻ em gái trong kỷ nguyên số (12/12/2025) Infographics: Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (11/12/2025) Thứ trưởng Y Thông chủ trì Hội nghị trao đổi kinh nghiệm giữa đại biểu Dân tộc thiểu số, Người có uy tín sinh sống dọc tuyến biên giới tỉnh Nghệ An (11/12/2025) Triển khai thử nghiệm “Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính Bộ Dân tộc và Tôn giáo” (11/12/2025) Phát biểu kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng (11/12/2025) Quốc hội thông qua Nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư CTMTQG về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển KTXH vùng đồng bào DTTS&MN (11/12/2025)

• MỚI NHẤT

• XEM NHIỀU

Thứ trưởng Y Vinh Tơr cùng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đắk Lắk tiếp xúc cử tri sau Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV 14/12/2025

Thứ trưởng Y Thông gặp mặt đại biểu Người có uy tín tiêu biểu trong đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Trị 13/12/2025

Hội nghị tổng kết công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng 12/12/2025

Infographic: Bình đẳng giới và an toàn cho phụ nữ, trẻ em gái trong kỷ nguyên số 12/12/2025

Infographics: Quyết định 2629/QĐ-TTg “Chuyển Đổi Số Toàn Diện – Hướng Tới Chính Phủ Thông Minh” 6991 lượt xem

THÔNG BÁO: Tuyển chọn tổ chức chủ trì, chủ nhiệm thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp Bộ bắt đầu thực hiện năm 2026 5986 lượt xem

THÔNG BÁO: Giao trực tiếp tổ chức chủ trì, cá nhân chủ nhiệm thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp Bộ bắt đầu thực hiện năm 2026 5885 lượt xem

THÔNG BÁO: CẬP NHẬT, RÀ SOÁT KẾT QUẢ ĐIỀU TRA, THU THẬP THÔNG TIN VỀ THỰC TRẠNG KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA 53 DÂN TỘC THIỂU SỐ NĂM 2024 5001 lượt xem

THÔNG BÁO

Dự thảo Bản tổng hợp, tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý hồ sơ chính sách của Luật tín ngưỡng, tôn giáo (sửa đổi) (03/12/2025) THÔNG BÁO: CẬP NHẬT, RÀ SOÁT KẾT QUẢ ĐIỀU TRA, THU THẬP THÔNG TIN VỀ THỰC TRẠNG KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA 53 DÂN TỘC THIỂU SỐ NĂM 2024 (28/11/2025) THÔNG BÁO: Mời cung cấp thử nghiệm “Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính Bộ Dân tộc và Tôn giáo” (24/11/2025) THÔNG BÁO: Tuyển chọn tổ chức chủ trì, chủ nhiệm thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp Bộ bắt đầu thực hiện năm 2026 (18/11/2025) THÔNG BÁO: Giao trực tiếp tổ chức chủ trì, cá nhân chủ nhiệm thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp Bộ bắt đầu thực hiện năm 2026 (18/11/2025) Xem thêm >>

CÁC DÂN TỘC VIỆT NAM

NGƯỜI TÀY

Xem thêm>>

• ẢNH

• VIDEO

Phim tài liệu: Chặng đường vẻ vang 70 năm công tác dân tộc

Xem thêm>>

Các hoạt động của Ban Dân tộc về giáo dục, tuyên truyền, pháp luật và kinh tế - xã hội

Xem thêm>> VN | EN Toggle navigation

• TRANG CHỦ

Trang chủ Lên đầu trang