NGƯỜI Ê-ĐÊ - Ủy Ban Dân Tộc

Tiếng Việt | English VN | EN Toggle navigation

• TRANG CHỦ
• GIỚI THIỆU
• TIN TỨC
• TIN ĐA PHƯƠNG TIỆN
• THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
• THƯ ĐIỆN TỬ
• ĐIỀU HÀNH TÁC NGHIỆP

GIỚI THIỆU

Chức năng, nhiệm vụ

Cơ cấu tổ chức

Lịch sử phát triển của Ủy ban Dân tộc

Cơ quan quản lý nhà nước về công tác dân tộc tại địa phương

TIN HOẠT ĐỘNG

Hoạt động của Bộ trưởng, Chủ nhiệm

Hoạt động của Ủy ban Dân tộc

Ủy ban Dân tộc với Bộ ngành

Ủy ban Dân tộc với địa phương

Hoạt động của các Ban Dân tộc

Cải cách hành chính

TIN TỔNG HỢP

Chủ trương - Chính sách

Thời sự - Chính trị

Kinh tế - Xã hội

Y tế - Giáo dục

Văn hóa - Văn nghệ - Thể thao

Khoa học - Công nghệ - Môi trường

Pháp luật

Quốc tế

Nghiên cứu - Trao đổi

Gương điển hình tiên tiến

Thông tin thị trường giá cả

TIN VIDEO

Tin hoạt động

Điểm báo

Phim tư liệu

TIN ẢNH

Ảnh hoạt động

Ảnh tư liệu

1. Trang chủ
2. Giới thiệu
3. Cộng đồng 54 dân tộc

NGƯỜI Ê-ĐÊ

10:15 AM 31/10/2015 | Lượt xem: 43592 | In bài viết | Đọc bài viết A+ A-

Tên tự gọi: Anăk Ea Ðê, Ra Ðê (hay Rhađê), ê Ðê, êgar, Ðê. Nhóm địa phương: Kpă, Adham, Krung, Mđhur, Ktul, Dliê, Hruê, Bih, Blô, Kah, Kdrao, Dong Kay, Dong Mak, Ening, Arul, Hwing, Ktlê, £pan... Dân số: 398.671 người (Theo số liệu Điều tra 53 dân tộc thiểu số 01/4/2019).

Ngôn ngữ: Tiếng nói của người ê Ðê thuộc nhóm ngôn ngữ Malayô-Pôlinêxia (ngữ hệ Nam Ðảo).

Lịch sử: Người ê Ðê là cư dân đã có mặt lâu đời ở miền trung Tây nguyên. Dấu vết về nguồn gốc hải đảo của dân tộc ê Ðê đã phản ánh lên từ các sử thi và trong nghệ thuật kiến trúc, nghệ thuật tạo hình dân gian. Cho đến nay, cộng đồng ê Ðê vẫn còn là một xã hội đang tồn tại những truyền thống đậm nét mẫu hệ ở nước ta.

Nghề dệt cổ truyền của người Ê Ðê bằng khung dệt kiểu Indônêdiêng thô sơ và nguyên thuỷ như bao tộc người khác ở Trường Sơn - Tây Nguyên luôn là nghệ thuật làm ra đồ mặc: váy, áo, khố, mền, túi, địu có độ bền chắc; đồng thời là nghệ thuật trang trí hoa văn trên nền vải với màu sắc, hình khối, đường nét và bố cục riêng mang tính tộc người rõ rệt.

Hoạt động sản xuất: Người ê Ðê chủ yếu trồng lúa rẫy theo chế độ luân khoảnh. Rẫy sau một thời gian canh tác thì bỏ hoá cho rừng tái sinh rồi mới trở lại phát, đốt. Chu kỳ canh tác khoảng từ 5-8 năm tuỳ theo chất đất và khả năng hồi phục của đất. Rẫy đa canh và mỗi năm chỉ trồng một vụ. Ruộng nước trâu quần chỉ có ít nhiều ở vùng Bih ven hồ Lắc.

Gia súc được nuôi nhiều hơn cả là lợn và trâu, gia cầm được nuôi nhiều là gà, nhưng chăn nuôi chủ yếu chỉ để phục vụ cho tín ngưỡng. Nghề thủ công gia đình phổ biến có nghề đan lát mây tre làm đồ gia dụng, nghề trồng bông dệt vải bằng khung dệt kiểu Inđônêdiêng cổ xưa. Nghề gốm và rèn không phát triển lắm. Trước đây việc mua bán, trao đổi bằng phương thức hàng đổi hàng.

Ăn: Người ê Ðê ăn cơm tẻ bằng cách nấu trong nồi đất nung hay nồi đồng cỡ lớn. Thức ăn có muối ớt, măng, rau, củ do hái lượm, cá, thịt, chim thú do săn bắn. Thức uống có rượu cần ủ trong các vò sành. Xôi nếp chỉ dùng trong dịp cúng thần. Nam nữ đều có tục ăn trầu cau.

Mặc: Trang phục truyền thống là phụ nữ quấn váy tấm dài đến gót, mùa hè thì ở trần hay mặc áo ngắn chui đầu. Nam giới thì đóng khố, mặc áo cánh ngắn chui đầu. Mùa lạnh, nam nữ thường choàng thêm một tấm mền. Ðồ trang sức có chuỗi hạt, vòng đồng, vòng kền đeo ở cổ và tay, chân. Nam nữ đều có tục cà răng-căng tai và nhuộm đen răng. Ðội đầu có khăn, nón.

Ở: Ðịa bàn cư trú chủ yếu hiện nay là tỉnh Ðắc Lắc, phía nam tỉnh Gia Lai và miền tây Phú Yên, Khánh Hoà. Ngôi nhà truyền thống của người ê Ðê là nhà sàn dài, kiến trúc mô phỏng hình thuyền với 2 đặc trưng cơ bản là: hai vách dọc dựng thượng thách - hạ thu; hai đầu mái nhô ra. Nhà chỉ có hai hàng cột ngang, kết cấu theo vì cột, không kết cấu theo vì kèo. Không gian nội thất chia ra làm hai phần theo chiều dọc. Phần đầu gọi là Gah, vừa là phòng khách, vừa là nơi sinh hoạt cộng đồng của cả đại gia đình mẫu hệ. Phần cuối gọi là ôk, dành cho các cặp hôn nhân ở trong từng buồng có vách ngăn bằng phên nứa.

Phương tiện vận chuyển: Chủ yếu là gùi đan cõng trên lưng bằng đôi quai quàng qua vai. ở vùng Krông Băk phổ biến có loại gùi cao cẳng. Vận chuyển trên bộ thì có voi nhưng không phổ biến lắm.

Một ngôi nhà sàn dài Ê Ðê ở buôn Păn Lăm, ngoại thị Buôn Ma Thuột với kiến trúc đã cách tân ít nhiều: thay cho vách phên là vách ván xẻ: thay cho mái tranh có độ dốc lớn là mái tôn có độ dốc nhỏ; bên cạnh cầu thang độc mộc còn thêm cầu thang ván khung... Mặc dầu vậy, đa số các yếu tố cổ truyền vẫn còn hiển hiện một cách hoành tráng ở kiến trúc dân gian Ê Ðê.

Quan hệ xã hội: Gia đình ê Ðê là gia đình mẫu hệ, hôn nhân cư trú phía nhà vợ, con mang họ mẹ, con gái út là người thừa kế. Xã hội ê Ðê vận hành theo tập quán pháp truyền của tổ chức gia đình mẫu hệ. Cả cộng đồng được chia làm hai hệ dòng để thực hiện hôn nhân trao đổi. Làng gọi là buôn và là đơn vị cư trú cơ bản, cũng là tổ chức xã hội duy nhất. Người trong một buôn thuộc về nhiều chi họ của cả hai hệ dòng nhưng vẫn có một chi họ là hạt nhân. Ðứng đầu mỗi làng có một người được gọi là chủ bến nước (Pô pin ca) thay mặt vợ điều hành mọi hoạt động của cộng đồng.

Cưới xin: Người phụ nữ chủ động trong việc hôn nhân, nhờ mai mối hỏi chồng và cưới chồng về ở rể. Khi một trong hai người qua đời thì gia đình và dòng họ của người quá cố phải có người đứng ra thay thế theo tục "nối dòng" (chuê nuê) để cho người sống không bao giờ đơn lẻ, sợi dây luyến ái giữa hai dòng họ Niê và Mlô không có chỗ nào bị đứt theo lời truyền bảo của ông bà xưa.

Ma chay: Khi có người chết thì tục nối dòng phải được thực hiện. Người chết già và chết bệnh thì tang lễ được tổ chức tại nhà rồi đưa ra nghĩa địa thổ táng. Xưa kia có tục người trong một dòng họ chết trong một thời gian gần nhau thì các quan tài được chôn chung một huyệt. Vì quan niệm thế giới bên kia là sự tái hiện thế giới bên này nên người chết được chia tài sản đặt ở nhà mồ. Khi dựng nhà mồ, lễ bỏ mả được tổ chức linh đình, sau đó là sự kết thúc việc săn sóc vong linh và phần mộ.

Nhà mới: Việc làm nhà được cả làng quan tâm. Sự giúp đỡ lẫn nhau về nguyên vật liệu: gỗ, tre, nứa và tranh lợp cũng như ngày công thông qua hình thức gọi là H’rim zít (tổ chức "giúp công" lao động hay "đổi công" trong làng). Lễ khánh thành được tiến hành sau khi dựng xong hàng cây chân vách. Nhưng việc dọn lên nhà mới có thể được thực hiện trước đó một thời gian dài khi các điều kiện để khánh thành nhà chưa cho phép. Nữ giới là đoàn người đầu tiên được bước lên sàn nhà mới. Họ mang theo nước và lửa để sưởi ấm và tưới mát cho nơi cư trú mới mẻ này. Ðó là cách chúc phúc cho ngôi nhà và các thành viên của gia chủ. Dẫn đầu các thành viên nữ là một khoa sang – bà chủ của gia đình mẫu hệ.

Lễ Tết: Người ê Ðê ăn tết vào tháng chạp (tháng 12 lịch âm) khi mùa màng đã thu hoạch xong (không vào một ngày nhất định, tuỳ theo từng buôn). Sau tế ăn mừng cơm mới (hmạ ngắt) rồi mới đến tết (mnăm thun) ăn mừng vụ mùa bội thu. Ðó là tết lớn nhất, nhà giàu có khi mổ trâu, bò để cúng thần lúa; nhà khác thì mổ lợn gà. Vị thần lớn nhất là đấng sáng tạo Aê Ðiê và Aê Ðu rồi đến thần đất (yang lăn), thần lúa (yang mđiê) và các thần linh khác. Phổ biến quan niệm vạn vật hữu linh. Các vị thần nông được coi là phúc thần. Sấm, sét, giông bão, lũ lụt và ma quái được coi là ác thần. Nghi lễ theo đuổi cả đời người và lễ cầu phúc, lễ mừng sức khoẻ cho từng cá nhân. Ai tổ chức được nhiều nghi lễ này và nhất là những nghi lễ lớn hiến sinh bằng nhiều trâu, bò, chè quý (vò ủ rượu cần) thì người đó càng được dân làng kính nể.

Bên cạnh cây cột trống, trống đại mặt da trâu bưng tang độc mộc đặt trên ghế phách kpan, dài 12m, cũng độc mộc và hoành tráng kê dọc, không gian gah ở nội thất nhà sàn dài Ê Ðê luôn là những tài sản cao giá trong xã hội cổ truyền, và là biểu hiện một cách sinh động về sự thịnh vượng và niềm tự hào ở các buôn làng Thượng.

Lịch: Nông lịch cổ truyền ê đê được tính theo tuần trăng: một năm có 12 tháng và được chia làm 9 mùa tương ứng với 9 công đoạn trong chu kỳ nông nghiệp rẫy: mùa phát rẫy, mùa đốt rẫy mới, mùa xới đất, mùa diệt cỏ... Mỗi tháng có 30 ngày.

Học: Việc học tập (học nghề, truyền bá kiến thức...) theo lối làm mẫu, bắt chước và nhập tâm, truyền khẩu. Ðến năm 1923 mới xuất hiện chữ ê Ðê theo bộ vần chữ cái La-tinh.

Văn nghệ: Có hình thức kể khan rất hấp dẫn. Về văn chương, khan là sử thi, trường ca cổ xưa; về hình thức biểu diễn là loại ngâm kể kèm theo một số động tác để truyền cảm. Về dân ca có hát đối đáp, hát đố, hát kể gia phả... Nền âm nhạc ê Ðê nổi tiếng ở bộ cồng chiêng gồm 6 chiêng bằng, 3 chiêng núm, một chiêng giữ nhịp và một trống cái mặt da. Không có một lễ hội nào, một sinh hoạt văn hoá nào của cộng đồng lại có thể vắng mặt tiếng cồng chiêng. Bên cạnh cồng chiêng là các loại nhạc cụ bằng tre nứa, vỏ bầu khô như các dân tộc khác ở Trường Sơn, Tây Nguyên, nhưng với ít nhiều kỹ thuật riêng mang tính độc đáo.

Chơi: Trẻ em thường thích chơi cù quay, thả diều vằng có sáo trúc. Trò chơi đi cà kheo trên cao nguyên cũng lôi cuốn không ít thiếu niên ê Ðê ở nhiều nơi. Trò bịt mắt dê, ném lao (ném xa và ném trúng mục tiêu cũng được nhiều trẻ em ê Ðê ưa thích.

File đính kèm

(Bức tranh Văn hóa các Dân tộc Việt Nam - NXB Giáo dục)

Từ khóa Tin liên quan Tin khác Bộ trưởng, Chủ nhiệm Hầu A Lềnh gặp mặt học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu năm 2024 (1 ngày trước) Tài liệu HN trực tuyến toàn quốc tổng kết công tác công tác dân tộc năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 (1 ngày trước) Ủy ban Dân tộc tổng kết công tác năm 2024 (26/12/2024) Họp báo Lễ Tuyên dương học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu năm 2024 (25/12/2024) Tổng kết hoạt động khoa học và công nghệ của Ủy ban Dân tộc năm 2024 (25/12/2024) Rà soát công tác chuẩn bị Lễ Tuyên dương học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS năm 2024 (24/12/2024) Tài liệu HN tổng kết công tác công tác Đảng uỷ, công tác cơ quan UBDT và Hội nghị CB, CC, VC, người lao động cơ quan UBDT năm 2024; triển khai nhiệm vụ công tác năm 2025 (24/12/2024) Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Nông Thị Hà gặp mặt Đoàn đại biểu Người có uy tín trong đồng bào DTTS tỉnh Vĩnh Long (23/12/2024) Thông báo: Thanh lý tài sản của Văn phòng Ủy ban Dân tộc (20/12/2024)

• MỚI NHẤT

• XEM NHIỀU

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Hầu A Lềnh gặp mặt học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu năm 2024 1 ngày trước

Tài liệu HN trực tuyến toàn quốc tổng kết công tác công tác dân tộc năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 1 ngày trước

Ủy ban Dân tộc tổng kết công tác năm 2024 26/12/2024

Họp báo Lễ Tuyên dương học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu năm 2024 25/12/2024

Đại hội Đại biểu các DTTS tỉnh Bình Thuận lần thứ IV, năm 2024: “Khát vọng vươn lên, phát triển bền vững” 2725 lượt xem

“Chương trình MTQG 1719 giai đoạn 2026-2030 phải tiếp tục giải quyết dứt điểm những vấn đề căn cơ nhất, khó khăn nhất ở vùng đồng bào DTTS và miền núi” 2706 lượt xem

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Hầu A Lềnh dự Đại hội Đại biểu các DTTS tỉnh Vĩnh Long lần thứ IV, năm 2024 2370 lượt xem

Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Nông Thị Hà dự Đại hội Đại biểu các DTTS tỉnh An Giang lần thứ IV, năm 2024 2087 lượt xem

THÔNG BÁO

Tài liệu HN trực tuyến toàn quốc tổng kết công tác công tác dân tộc năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 (27/12/2024) Bộ tài liệu đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng thuộc Tiểu dự án 4, Dự án 5 Chương trình 1719 (29/11/2023) Xem thêm >>

CÁC DÂN TỘC VIỆT NAM

NGƯỜI THỔ

Xem thêm>>

• ẢNH

• VIDEO

Phim tài liệu: Chặng đường vẻ vang 70 năm công tác dân tộc

Xem thêm>>

Các hoạt động của Ban Dân tộc về giáo dục, tuyên truyền, pháp luật và kinh tế - xã hội

Xem thêm>> VN | EN Toggle navigation

• TRANG CHỦ
• CƠ QUAN QUẢN LÝ VỀ CÔNG TÁC DÂN TỘC TẠI ĐỊA PHƯƠNG

Trang chủ Lên đầu trang