Người Lái đò Huyền Thoại Trên Sông Pô Kô - Báo Đắk Lắk điện Tử

Người lái đò huyền thoại trên sông Pô Kô 14:04, 24/07/2021

Những năm tháng chống Mỹ, hẳn phần lớn những người từng vượt Trường Sơn vào Nam đều đã hơn một lần nghe giai điệu mượt mà, truyền cảm này: “Hỡi Pô Cô ơi! Dòng sông mênh mông/Đôi bờ cây xanh biếc, nước chảy xiết sâu thẳm/Qua tháng ngày, hỏi sông ơi có biết/Anh lái đò tên gọi A Sanh…”.

A Sanh là ai? Ông là con người bằng xương bằng thịt, hay chỉ là một hình tượng của văn học nghệ thuật? Chúng tôi đã tìm hiểu và phát hiện ra khá nhiều điều thú vị xung quanh nhân vật này.

Chân dung A Sanh

Theo Thẻ đảng viên số 0154712, cấp ngày 3-2-1980, họ và tên của A Sanh là Puih San, tên khai sinh là Puih Hong, sinh ngày 1-5-1937. Trong danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cấp ngày 22-8-1998, tên ông là Puih San. Vậy cái tên A Sanh do đâu mà có và có từ khi nào?

Gia đình A Sanh và di ảnh của ông.

Có ý kiến cho rằng cái tên A Sanh bắt nguồn từ bài hát “Người lái đò trên sông Pô Cô” nổi tiếng của nhạc sĩ Cầm Phong, phổ thơ Mai Trang. Thậm chí, có người còn mặc định: A Sanh là một cái tên mang tính biểu tượng, dành cho những người lái đò bên bờ sông Pô Kô thời chiến tranh chống Mỹ.

Sự thật không hẳn vậy, Puih San đã mang tên A Sanh từ khá sớm, trước khi bài hát trên được phát trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam.

Theo lý lịch, rời làng Nú, xã Ia Khai, huyện Ia Grai (tỉnh Gia Lai), Puih San gia nhập quân ngũ ngày 13-5-1961. Sau đó, ông chủ yếu hoạt động tại chiến trường thuộc các huyện Ia Grai, Chư Prông và Đức Cơ của tỉnh Gia Lai hiện tại. Có một giai đoạn, ông là người chèo thuyền độc mộc vận chuyển vũ khí, đạn dược, lương thực, đón đưa cán bộ, bộ đội qua sông...

Sách Lịch sử Đảng bộ huyện Ia Grai (1945 - 2014), bản in năm 2014 của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật cho rằng, khi đó Puih San làm việc “trên tuyến hành lang T2C07, nhất là đoạn qua phà 8, phà 10 (xã B12), thuộc đường mòn Hồ Chí Minh trên sông Pô Kô”. Do sách không dẫn nguồn tài liệu nên chưa thể kiểm chứng thông tin. Tuy nhiên, căn cứ vào hai hiện vật đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam mà chúng tôi đã tiếp cận, thì ít nhất từ đầu năm 1967 đến hết năm 1968, anh bộ đội Puih San có cấp bậc trung sĩ thuộc biên chế đơn vị T12 C05 (B3 - Mặt trận Tây Nguyên) đã mang tên... A Xanh.

Theo chúng tôi, “A Sanh” hay “A Xanh” chắc chắn chỉ là vấn đề chính tả, vì các bằng khen và giấy chứng nhận chiến sĩ thi đua ghi tên A Xanh đều được chính gia đình Anh hùng Puih San cung cấp. Chủ nhân của chúng đã mang những tài liệu quý ấy từ chiến trường về và giữ gìn cẩn thận suốt nhiều chục năm. 7 năm sau ngày Puih San mất (11-2-2000), gia đình ông mới trao chúng cho đơn vị lưu trữ, trưng bày.

Lai lịch một bài ca

Theo các tài liệu hiện hữu, nhạc sĩ Cầm Phong (1929 - 2005) tên thật là Đỗ Lạc, quê ở Chương Mỹ, Hà Nội. Làm việc tại Đài Tiếng nói Việt Nam từ năm 1948, ông chưa từng đến Tây Nguyên, càng chưa gặp A Sanh ngoài đời thực. Ngay cả khi Puih San được phong Anh hùng và ra Hà Nội nhận danh hiệu này năm 1998 thì nhạc sĩ và nhân vật của mình vẫn chưa gặp nhau.

Còn Mai Trang là ai? Theo thông tin mà chúng tôi thu thập được thì đây là bút danh của nhà báo Nguyễn Thị Oanh. Năm 1969, từ Báo Nam Định, vượt Trường Sơn, nhà báo Mai Trang đi B - vào chiến trường miền Nam. Bà từng làm việc ở Báo Giải Phóng (thuộc Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam). Sau đó, từ chiến khu Tây Ninh, bà được đưa về hoạt động bí mật tại nội thành Sài Gòn. Tại đây, nhà báo Mai Trang mang vỏ bọc của một Việt kiều với tên mới Nguyễn Thị Cúc. Mai Trang - Nguyễn Thị Cúc làm nhiều việc khác nhau, trong đó có viết bài cho một số tờ báo đối lập với chính quyền đương thời như:

Đại dân tộc, Điện Tín, Tin Sáng... Sau ngày 30-4-1975, Mai Trang tiếp tục làm báo ở Sài Gòn cho đến năm 1980 thì trở thành phóng viên của Báo Đại Đoàn Kết tại Hà Nội. Sống lặng lẽ, nhà báo Mai Trang mất ngày 8-6-2017 ở tuổi 81.

Căn cứ những gì hiện đã tìm thấy, có một điều chắc chắn là: Nhà báo Mai Trang vào Nam sau khi cái tên A Xanh/A Sanh đã xuất hiện trên chiến trường Tây Nguyên. Nếu những gì chúng tôi thu thập được là chính xác thì năm 1969, tác giả Mai Trang mới rời miền Bắc vào Nam. Trong khi đó, từ đầu năm 1967, A Xanh/Puih San đã phục vụ với tư cách là một người lính kiên cường của Mặt trận Tây Nguyên. Do vậy, không có cơ sở để cho rằng nhà báo Mai Trang và sau đó là nhạc sĩ Cầm Phong đã "khai sinh" ra nhân vật này dưới tên gọi A Sanh, qua ca khúc lừng danh “Người lái đò trên sông Pô Cô”.

Nguyễn Quang Tuệ