Nguyên đơn Dân Sự Trong Vụ án Hình Sự - Luật Sư 5

Nguyên đơn dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại. Thực tiễn xét xử thời gian gần đây cho thấy một số trường hợp được xác định là nguyên đơn dân sự mà trong quá trình tham gia tố tụng, họ không có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại hoặc khi ra đến Tòa, họ chỉ yêu cầu bồi thường thiệt hại theo xác định của Tòa án. Do đó, cả về mặt nhận thức và quy định trong pháp luật thực định đòi hỏi điều kiện cần và đủ để xác định nguyên đơn dân sự trong vụ án hình sự là: bị thiệt hại về vật chất do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại. Thiếu một trong hai tiêu chí trên thì không thể là nguyên đơn dân sự trong vụ án hình sự.

Nguyên đơn trong vụ án hình sự khác với nguyên đơn trong vụ án dân sự. Trong vụ án dân sự người khởi kiện yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình là nguyên đơn dân sự nhưng không phải người nào cũng bị thiệt hại; thiệt hại không chỉ là thiệt hại về vật chất mà còn có những thiệt hại khác và thiệt hại đó không nhất thiết phải do tội phạm gây ra. Còn nguyên đơn dân sự trong vụ án hình sự thường chỉ có một loại thiệt hại đó là thiệt hại về vật chất và thiệt hại chỉ do tội phạm gây ra.

Trong vụ án hình sự, nguyên đơn dân sự có thể đồng thời là bị hại, trong trường hợp này thì họ có cả quyền của người bị hại và quyền của nguyên đơn dân sự. Tuy nhiên, qua thực tiễn giải quyết vụ án hình sự cho thấy, trong trường hợp này các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ cần xác định họ là người bị hại mà không cần phải xác định họ là nguyên đơn dân sự.

Người đại diện của nguyên đơn dân sự trong vụ án hình sự là người đứng đầu các cơ quan, tổ chức có đủ tư cách pháp nhân; người được nguyên đơn dân sự ủy quyền; cha, mẹ đối với con chưa thành niên; người giám hộ đối với người được giám hộ bị thiệt hại do tội phạm gây ra hoặc một người khác được Tòa án chấp nhận theo quy định của pháp luật.

Trong tố tụng hình sự, việc tham gia tố tụng với tư cách là nguyên đơn dân sự là quyền chứ không phải là nghĩa vụ. Nếu cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra nhưng họ không muốn tham gia tố tụng với tư cách là nguyên đơn dân sự thì họ chỉ cần không làm đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cũng không buộc họ phải tham gia tố tụng. Nếu xét thấy sự có mặt của họ là cần thiết để xác định sự thật vụ án thì các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ có thể triệu tập họ đến với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án.

Trên cơ sở kế thừa quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về nguyền đơn dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã được bổ sung một số quyền và nghĩa vụ của nguyên đơn dân sự nhằm bảo vệ quyền của họ, đồng thời họ cũng phải thực hiện nghĩa vụ để bảo đảm thuận lợi cho hoạt động tố tụng hình sự. Cụ thể, Điều 63 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 được bổ sung các quyền: Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ; đưa ra chứng cứ; trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá; được thông báo kết quả giải quyết vụ án; yêu cầu giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật; đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người định giá tài sản, người dịch thuật; đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi người tham gia phiên tòa; xem xét biên bản phiên tòa; tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình; các quyền khác theo quy định của pháp luật.

Về nghĩa vụ của nguyên đơn dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 bổ sung nghĩa vụ chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.